Kiedy mówimy o uzależnieniach, większość osób ma na myśli alkohol, papierosy czy narkotyki. Tymczasem od wielu lat coraz większe znaczenie zyskują tzw. uzależnienia behawioralne. W przeciwieństwie do uzależnień chemicznych nie wiążą się one z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, lecz z powtarzalnymi zachowaniami, które wymykają się spod kontroli. Mogą wydawać się niewinne – jak korzystanie z telefonu, granie w gry czy robienie zakupów – jednak z czasem przejmują kontrolę nad życiem, prowadząc do poważnych konsekwencji psychicznych, społecznych i finansowych.
Czym są uzależnienia behawioralne?
Uzależnienia behawioralne to zaburzenia, w których przyczyną problemu nie jest substancja, lecz określona czynność wykonywana kompulsywnie. Osoba uzależniona odczuwa silną potrzebę jej powtarzania, nawet jeśli zdaje sobie sprawę z negatywnych skutków. Kluczowym mechanizmem jest tu aktywacja układu nagrody w mózgu – dana czynność wywołuje przyjemność, a mózg „uczy się”, że warto ją powtarzać. Z czasem pojawia się tolerancja, utrata kontroli, a rezygnacja z zachowania powoduje objawy przypominające zespół abstynencyjny (np. drażliwość, niepokój, bezsenność).
Najczęstsze rodzaje uzależnień behawioralnych
Hazard patologiczny
Jedno z najlepiej opisanych uzależnień behawioralnych. Osoba uzależniona od hazardu spędza coraz więcej czasu przy grach losowych, zakładach czy automatach, narażając się na ogromne straty finansowe. Często pojawiają się kłamstwa wobec bliskich i popadanie w długi.
Uzależnienie od gier komputerowych i Internetu
W dobie cyfryzacji szczególnie dotyczy dzieci i młodzieży, ale również dorosłych. Nadmierne korzystanie z gier online czy mediów społecznościowych może prowadzić do zaniedbania obowiązków, izolacji społecznej, a nawet problemów ze snem i zdrowiem psychicznym.
Zakupoholizm
Chorobliwa potrzeba robienia zakupów – nawet niepotrzebnych – w celu poprawy nastroju. Początkowo daje chwilową ulgę, jednak szybko prowadzi do długów i poczucia winy.
Uzależnienie od pracy (pracoholizm)
Choć często bywa społecznie akceptowane, nadmierne poświęcenie się pracy skutkuje wypaleniem zawodowym, problemami rodzinnymi i zdrowotnymi.
Uzależnienie od seksu i pornografii
Polega na kompulsywnym dążeniu do zachowań seksualnych lub niekontrolowanym korzystaniu z treści erotycznych. Może prowadzić do zaburzeń relacji i problemów emocjonalnych.
Uzależnienie od jedzenia (kompulsywne objadanie się)
Chociaż jedzenie jest czynnością fizjologiczną, u niektórych osób staje się mechanizmem regulowania emocji. Nadmierne i niekontrolowane spożywanie posiłków prowadzi do otyłości i chorób somatycznych.
Mechanizmy psychologiczne i neurologiczne
W uzależnieniach behawioralnych działa ten sam układ nagrody, co w przypadku alkoholu czy narkotyków. Neuroprzekaźnik dopamina odgrywa kluczową rolę – odpowiada za uczucie przyjemności i motywację. Czynność uzależniająca staje się głównym źródłem dopaminowych „nagrodzeń”, wypierając inne aktywności, takie jak kontakty społeczne czy rozwój osobisty.
Psychologicznie uzależnienia behawioralne często wiążą się z trudnościami w radzeniu sobie ze stresem, niskim poczuciem własnej wartości, a także z potrzebą kontroli lub ucieczki od problemów.
Skutki uzależnień behawioralnych
Konsekwencje mogą być równie poważne jak w przypadku uzależnień od substancji. Występują:
-
problemy w relacjach rodzinnych i zawodowych,
-
utrata zdrowia psychicznego (depresja, lęki, bezsenność),
-
problemy finansowe (długi, utrata majątku),
-
pogorszenie zdrowia fizycznego (np. bóle pleców od siedzenia przy komputerze, otyłość).
Uzależnienia behawioralne rzadko kończą się samoistnie – zwykle nasilają się z czasem, powodując coraz większe szkody.
Jak leczyć uzależnienia behawioralne?
Leczenie zakupoholizmu czy też innych uzależnień behawioralnych opiera się na psychoterapii, szczególnie skuteczna okazuje się terapia poznawczo-behawioralna. Uczy ona pacjenta rozpoznawania mechanizmów nałogu, radzenia sobie z emocjami i wypracowywania zdrowszych strategii zachowania. W niektórych przypadkach stosuje się farmakoterapię – leki stabilizujące nastrój, przeciwdepresyjne czy redukujące impulsywność.
Duże znaczenie ma również wsparcie grupowe (np. Anonimowi Hazardziści) oraz zaangażowanie bliskich. Leczenie uzależnień wymaga czasu, cierpliwości i motywacji, ale daje realne szanse na odzyskanie kontroli nad życiem.
Uzależnienia behawioralne to problem, który coraz częściej dotyka współczesne społeczeństwo. Choć nie wiążą się z przyjmowaniem substancji, ich konsekwencje mogą być równie destrukcyjne. Niezależnie od tego, czy chodzi o hazard, internet, zakupy czy pracę – mechanizm uzależnienia działa podobnie. Najważniejsze jest wczesne rozpoznanie problemu, przełamanie wstydu i skorzystanie z pomocy specjalistów. Świadomość i otwartość na temat uzależnień behawioralnych to pierwszy krok do odzyskania równowagi i zdrowia psychicznego.
