Anhedonia – co to jest, jak sobie radzić?
Mimo że za oknem świeci słońce, Ciebie nie cieszą spacery, które dawały Ci tyle radości… Kiedy poznawałaś swojego partnera, przeżyłaś sześć najpiękniejszych miesięcy w swoim życiu i nagle przestałaś cieszyć się tym związkiem… Gdy dostałaś wymarzoną pracę, skakałaś do góry z radości, by potem bez powodu radość ustąpiła miejsca smutkowi. Długotrwały brak odczuwania przyjemności i radości ma związek z anhedonią. Sprawdź, co to jest i jak sobie z nią radzić.
Spis treści:
Anhedonia i brak motywacji do czegokolwiek
Anhedonia – co to jest?
Termin „anhedonia” pochodzi z języka greckiego i oznacza coś w rodzaju „braku radości / przyjemności”. Ci, którzy na nią cierpią, nie mogą przez długi czas doświadczać ani radości, ani przyjemności z górnolotnych rzeczy, ani małych przyjemności w codziennym życiu. Podczas gdy krótkie okresy braku radości i apatii mogą być normalne i jeszcze nie budzą niepokoju, długie okresy mogą wskazywać na anhedonię.
Anhedonia dotyczy wielu osób z zaburzeniami psychicznymi i może być bardzo stresująca dla osób dotkniętych chorobą. Współczesny termin nie odnosi się już tylko do utraty przyjemności z przyjemnych doświadczeń, ale także do zmniejszonego zainteresowania codziennością, brakiem chęci do działania, motywacji i celu w życiu.
Jak rozpoznać anhedonię?
Anhedonia ma niewiele wspólnego z normalnym smutkiem. Oznacza ona nie tylko zaprzestanie odczuwania radości z przyjemnych doświadczeń, ale także utratę zainteresowania i aktywności. Na ogół obejmuje to również niezdolność do odczuwania pozytywnych emocji. Osoby dotknięte anhedonią nie potrafią się już niczym ekscytować ani cieszyć. Tracą ochotę na robienie czegokolwiek i nie mogą się zmusić, aby przeżyć coś, co wcześniej sprawiało im radość – gotowanie, spotykanie się z przyjaciółmi, uprawianie sportu i inne.
Tej patologicznej bezradności nie należy mylić ze smutkiem, gdyż osoby dotknięte anhedonią często nie opisują siebie jako smutne, ale raczej postrzegają swoje doświadczenia i uczucia jako przytłumione lub ledwie obecne. Brak radości może obejmować zarówno oczekiwanie, jak i doświadczenie chwili. Nawet przy szczególnie pozytywnych lub długo oczekiwanych doświadczeniach nie ma satysfakcji ani zmiany stanu umysłu.
Anhedonii często towarzyszą inne objawy takie jak:
- zmęczenie,
- bezsenność,
- utrata apetytu,
- brak napędu.
Warto pamiętać, że anhedonia nie jest chorobą, lecz jest objawem. Jest to jeden z trzech głównych objawów depresji, ale może również występować przy depresyjnych nastrojach i innych chorobach psychicznych.
Anhedonia i brak motywacji do czegokolwiek
Anhedonia często nie jest rozumiana przez osoby z zewnątrz. Nie rozumieją, jak ktoś, kto teoretycznie nie ma powodu do zmartwień, może mówić:
- Nie jestem w stanie cieszyć się z tej pracy / związku / codzienności.
- Nic mnie nie cieszy.
- Nie odczuwam radości z życia.
- Nie mam żadnego celu w życiu.
A właśnie to brak celu w życiu i umiejętności czerpania radości z życia jest podstawą doświadczania anhedonii.
Co czuje osoba z anhedonią? Na przykład wyobraź sobie, że chcesz iść do kina. Aby podjąć decyzję, potrzebujesz najpierw radosnego oczekiwania: pojawia się ciekawość fabuły nowego filmu i nadzieja, że Ci się spodoba. Wtedy motywacja musi być wystarczająca, aby zaakceptować pewien wysiłek. W końcu trzeba zorganizować wizytę, przygotować się, wyjść z domu i zainwestować pieniądze w bilety i ewentualnie w napój i popcorn. Podczas filmu możesz co najwyżej rozbawić się, podekscytować zwrotem akcji lub poruszyć tragedią filmowej historii. Ostatecznie ważysz – w większości nieświadomie – czy to doświadczenie było warte wysiłku i czy chcesz je wkrótce powtórzyć. Jeśli jedna lub więcej z tych funkcji jest zaburzona, pojawia się anhedonia: zabawa znika, życie traci swój smak, nie czerpiesz żadnej radości i przyjemności z wizyt w kinie i innych miejscach. Tak właśnie działają osoby z anhedonią – nie odczuwają ani potrzeby, ani motywacji do robienia czegokolwiek.
Znane formy anhedonii
Anhedonii prawie zawsze towarzyszy aleksytymia, rodzaj emocjonalnej ślepoty (niezdolność do postrzegania i opisywania własnych uczuć), tzw. brak emocji. W węższym znaczeniu istnieją cztery obserwowane powszechnie formy anhedonii:
- Anhedonia społeczna to brak lub zmniejszona przyjemność z interakcji społecznej. Nie ma ani zainteresowania, ani przyjemności w rozmowach, spotkaniach i wspólnych działaniach oraz innych kontaktach społecznych. Anhedonia społeczna jest szczególnie zauważalna, ponieważ osoby, które są nią dotknięte, wycofują się coraz bardziej i izolują społecznie.
- Anhedonia fizyczna w tym przypadku fizyczne odczuwanie przyjemności jest poważnie zahamowane lub nie istnieje. Nie możesz więc cieszyć się przyjemnym masażem, dobrym jedzeniem ani innymi korzyściami, ponieważ nie wywołują one w Tobie uczucia szczęścia.
- Anhedonia muzyczna to forma, o której mówi się w kontekście „ludzi, którzy nie czują muzyki”. Osoby z anhedonią muzyczną nie mogą cieszyć się muzyką, mimo że są zdrowe i zadowolone – nawet nie reagują fizycznie na muzykę. Dla tych ludzi muzyka nie jest niczym wzruszającym, radosnym czy zachęcającym do zabawy. Jest tylko ciągiem nut, dźwięków, które nie wywołują żadnych uczuć.
- Anhedonia seksualna to dysfunkcja, w której wszystkie reakcje organizmu przebiegają normalnie, nawet dochodzi do fizycznego orgazmu, ale nie zachodzi odczuwanie odpowiedniej przyjemności, brakuje seksualnej satysfakcji.
Jakie są przyczyny anhedonii?
Anhedonia jest objawem choroby psychicznej i jednocześnie czynnikiem ryzyka dalszych powikłań. Brak radości występuje wraz z następującymi chorobami:
- depresja,
- zaburzenia lękowe,
- schizofrenia,
- osobowość schizoidalna,
- zaburzenie afektywne dwubiegunowe,
- uzależnienia,
- demencja,
- zespołu stresu pourazowego (PTSD),
- zaburzenia łaknienia,
- choroba Parkinsona
- czasami także urazy mózgu,
- psychozy (tzw. objawy negatywne),
- przyczyny fizyczne (niedobór żelaza, niedoczynność tarczycy, choroby neurologiczne i fizyczne).
Anhedonia może wpływać na różne funkcje myślenia, odczuwania i działania, dlatego ważna jest prawidłowo postawiona diagnoza. Na poziomie neurobiologicznym anhedonia jest związana z zaburzeniem dopaminy w mózgu. Zmiany w równowadze dopaminy można zaobserwować u wszystkich dotkniętych anhedonią. Występuje zmniejszone uwalnianie dopaminy, co prowadzi do zmniejszonej aktywności w mezolimbicznym układzie nagrody. Zmiany te mogą być wywołane czynnikami środowiskowymi takimi jak przewlekły stres i stresujące wydarzenia.
Anhedonia i depresja
Wraz z obniżonym nastrojem i brakiem popędu, anhedonia jest jednym z głównych objawów depresji. Jednak anhedonia może również wystąpić w zaburzeniach lękowych, schizofrenii, uzależnieniach i demencji. Kiedy ludzie mają anhedonię, są bardziej narażeni na rozwój depresji. Zazwyczaj doświadczają też cięższego przebiegu choroby niż osoby bez anhedonii, a leczenie trwa dłużej.
Osoby z depresją, której towarzyszy anhedonia częściej wykazują utratę apetytu i izolację społeczną / wycofanie niż osoby, które bardziej zmagają się tylko z obniżonym nastrojem. Dodatkowo:
- regenerują się wolniej,
- mają mniej okresów „bez depresji”,
- przeżywają zazwyczaj cięższą fazę depresyjną,
- częściej cierpią z powodu nawrotów choroby,
- mają zwiększone ryzyko śmierci,
- częściej dążą do samobójstwa.
Uczucia przygnębienia, smutku i wewnętrznej pustki są wyraźniejsze i trwają znacznie dłużej. Osoby dotknięte depresją z anhedonią nie są w stanie odczuwać żadnej radości, czują się całkowicie wyczerpane i apatyczne. Myślenie jest spowolnione, koncentracja osłabiona przez rozmyślanie. Poczucie beznadziejności i daremności we własnym życiu często kończą się myślami samobójczymi. Osoby dotknięte problemem często czują się niespokojne, spięte i rozdrażnione, a z drugiej strony są wyczerpane, zmęczone i pozbawione energii.
Jak radzić sobie z anhedonią?
Leczenie anhedonii w przebiegu depresji jest utrudnione, ponieważ pacjenci gorzej reagują na leki psychotropowe. Leczenie farmakologiczne, które zakłóca równowagę dopaminy, może z kolei mieć negatywny wpływ na depresję. W terapeutycznym i farmakologicznym leczeniu anhedonii znalezienie odpowiedniego podejścia, które uwzględnia wszystkie skutki ogólnoustrojowe i prowadzi do trwałej poprawy, może zająć więcej czasu.
Ogółem terapia anhedonii zależy od stanu, w jakim występuje oraz od czynników osobistych. W przypadku przyczyn fizycznych nacisk kładziony jest na terapię medyczną i ma na celu leczenie odpowiedniej choroby podstawowej. Jeśli anhedonia jest spowodowana chorobą psychiczną, ulgę może przynieść leczenie psychoterapeutyczne. Psycholog najczęściej podejmuje prowadzenie terapii poznawczo-behawioralnej lub psychoanalizę. Ta pierwsza forma pomocy psychoterapeutycznej jest klasyczną metodą, szczególnie chętnie wykorzystywaną w celu promowania pozytywnych emocji lub redukcji negatywnych myśli.
W przypadku podejmowania aktów samopomocy, oprócz udania się na wizytę do psychologa, warto podjąć inne formy aktywności, które przywrócą utraconą radość z życia i motywację. Możesz m.in.
- prowadzić dziennik wdzięczności, w którym zapiszesz codziennie, za co odczuwasz wdzięczność w mijającym dniu,
- praktykować ćwiczenia uważności,
- skusić się na jogę lub medytację,
- praktykować wizualizację przyszłych wydarzeń.
Zasadniczo anhedonia ma raczej niekorzystne rokowanie. Bez wsparcia terapeutycznego psychologa i/lub opieki medycznej pacjentowi rzadko udaje się samodzielnie z niej wyleczyć, lub przynajmniej złagodzić objawy własnym wysiłkiem. Dlatego nie czekaj, gdy nagle to, co dawało Ci siłę w przeszłości, było dla Ciebie zabawą, rozbudzało Twoją pasję lub pobudzało duchowo, niespodziewanie straciło sens. Gdy wszystko staje się zakryte szarą zasłoną, która wewnętrznie oddziela Cię od świata, ludzi i tego, co się dzieje. Gdy nie możesz się już niczym ekscytować i nic nie wzbudza Twojego zainteresowania. Nie czekaj, lecz skonsultuj się ze specjalistą, który pomoże Ci odzyskać radość z codziennego życia. Anhedonia może dotknąć każdego i z pomocą profesjonalisty jest bardzo łatwa do leczenia.