Dystres i eustres – co oznaczają? Jaka jest różnica między nimi?

Żyjemy w bardzo trudnym czasie. Jest wiele wymagań życia i sytuacji, z którymi można mieć trudności. Wszelkiego rodzaju przeszkody powodują uczucie zmęczenia, opuszczenia i negatywnego stresu. Ale zaraz, czy stres w ogóle może być pozytywny? Tak, bo wyróżniamy dwa jego rodzaje: dystres i eustres. Co oznaczają i czym się różnią? Dowiedz się więcej.

Spis treści:

Stres – znana reakcja organizmu

Rodzaj stresu: dystres a eustres różnice

Jakie są pozytywne skutki stresu?

Stres krótkotrwały czy przewlekły – klasyfikacja trwałości

Jakie są skutki przewlekłego stresu?

Stres pozytywny i negatywny – granice

Jakie są reakcje człowieka na wysoki poziom stresu?

Eustres i dystres – ważne jest radzenie sobie z obiema stronami stresu

Jak lepiej sobie radzić ze stresem? Wskazówki

Relaksacja wśród skutecznych technik radzenia sobie ze stresem

Brak stresu – zaopiekuj się sobą!

Stres – znana reakcja organizmu

Zapewne znasz to uczucie: serce bije szybciej, oddech przyspiesza, mięśnie są napięte, ręce się trzęsą. Ale dlaczego organizm tak reaguje, kiedy na przykład masz tylko godzinę na zakończenie projektu lub gdy spieszysz się z jednego spotkania na drugie? Ta reakcja to stres, która zapewniła przetrwanie naszym przodkom.

Ciało i organizm nieustannie reagują na zewnętrzne i wewnętrzne stresory, czyli tzw. bodźce. Mózg odbiera je i uruchamia różne procesy biochemiczne, które stawiają organizm w stan gotowości. W sytuacjach zagrażających życiu stres pozwala reagować instynktownie, a przez to też szybciej. Uwalniane są hormony, takie jak adrenalina, noradrenalina i kortyzol. Do mózgu i mięśni dociera więcej tlenu, serce bije szybciej, wzrasta ciśnienie krwi i poziom cukru we krwi. Odczuwany jest napływ energii.

Z naukowego punktu widzenia „stres jest uważany za wzorzec specyficznych i nieswoistych reakcji psychologicznych i fizycznych jednostki na bodźce wewnętrzne lub zewnętrzne, które zaburzają równowagę, wymagają lub przekraczają umiejętności radzenia sobie i wymagają wysiłków adaptacyjnych” (Zimbardo i Gerrig, 2008). Powstaje z rozbieżności między tym, czego się od człowieka wymaga, a tym, co jest możliwe. Jest zatem subiektywnym spostrzeżeniem jednostki.

Rodzaj stresu: dystres a eustres różnice

Myślenie o stresie zwykle powoduje złe skojarzenia. Rozróżnia się jednak dwa rodzaje stresu: eustres (stres pozytywny) i dystres (stres negatywny).

Eustres: pozytywny stres

„Eu” jest greckim przedrostkiem oznaczającym „dobry”. W pewnym sensie eustres można uznać za dobrą reakcję organizmu na daną sytuację. Przykłady pozytywnego stresu to momenty, w których:

• odczuwasz stan zakochania;
• oczekujesz na ogłoszenie wyników;
• dążysz do zdobycia znakomitej premii lub awansu w pracy;
• uczestniczysz w zawodach sportowych.

Do pozytywnych stresorów zalicza się również na przykład:

• awans lub nowa praca;
• radosne wydarzenia życiowe, takie jak ślub, zakup domu lub narodziny dziecka;
• rozpoczęcie urlopu;
• przejście na emeryturę.

To eustres sprawia, że ​​myślisz pozytywnie i działasz w ten sposób. W konsekwencji pozytywne działanie stresu może motywować i skłonić do wykonania zadania. Aby więc być produktywnym i stawiać czoła wyzwaniom, potrzebujesz zdrowego poziomu dobrego stresu. Kiedy jednak dodatkowo towarzyszy Ci niepokój, ta dobra energia może w końcu zostać zastąpiona niezbyt dobrymi uczuciami. W konsekwencji będzie powodować nerwowość, pobudzenie, trudności ze snem i koncentracją, aż prowadzić do dystresu.

Dystres: negatywny rodzaj stresu

W przeciwieństwie do eustresu ten rodzaj nie ma w sobie nic pozytywnego, ponieważ jest spowodowany złymi, nieszczęśliwymi i smutnymi sytuacjami. Zdarzeniami, które powodują u człowieka ogromne cierpienie psychiczne, fizyczne i duchowe. Źródłem dystresu są na przykład uczucia: smutku, opuszczenia, bezradności, straty, napięcia, strachu, zmęczenia, braku szacunku, niepokoju i dewaluacji.

Będąc pod wpływem negatywnego stresu, zwykle odczuwasz niepokój, gdy coś Cię naprawdę denerwuje. Zwłaszcza gdy jest to sprzeczne z Twoimi osobistymi przekonaniami i wartościami. Jako przykłady sytuacji, które powodują ten negatywny stres, można wymienić:

• niespokojny koniec miłosnego, braterskiego lub zawodowego związku;
• śmierć bliskich;
• poważne choroby w rodzinie;
• przypadki przemocy;
• nieoczekiwany kryzys finansowy.

Jakie są pozytywne skutki stresu?

Stres może być „dobry”, gdy masz rozmowę kwalifikacyjną, musisz zdać ważny egzamin na uczelni, wygłosić prezentację w pracy lub przebiec maraton. W sytuacjach działającego stresu pozytywnego odnosisz wrażenie, że wszystko jest możliwe do rozwiązania. Hormony pozwalają Ci pracować w dużym skupieniu przez krótki czas, odczuwasz większą wydajność i szczęście. Wzrasta Twoja pewność siebie i samopoczucie.

Pozytywny stres rozpoznasz po tym, że chociaż występuje uczucie spięcia, pojawia się też euforia i entuzjazm. Jeśli trwa krótko i nie jest postrzegany jako obciążenie, może zainspirować i pomóc w pomyślnym wykonaniu zadania. Jeśli sytuacja zostanie rozwiązana, zwiększa się pewność siebie i generuje satysfakcja. Eustres może nawet poprawić sprawność fizyczną i umysłową.

Kiedy okres napięcia dobiega końca, hormony stresu nie są już produkowane. Tak więc reakcję pozytywnego stresu można uznać jako pozytywną, która nie ma długoterminowego, negatywnego wpływu na umysł i ciało.

Stres krótkotrwały czy przewlekły – klasyfikacja trwałości

Oprócz podziału stresu na eustres i dystres można również wyodrębnić klasyfikację stresu ze względu na częstotliwość i trwałość.

• Ostry stres: jest stosunkowo powszechny, krótkotrwały i ​​może być wywołany przez wiele rzeczy (takich jak wypadek samochodowy, utrata bliskiej osoby, bycie świadkiem ataku terrorystycznego lub zdiagnozowanie przewlekłej choroby). Można go również doświadczać podczas przygotowywania się do rozmowy kwalifikacyjnej lub prezentacji, pójścia do lekarza lub dentysty, lub przewidywania ważnych momentów i wydarzeń życiowych.
• Epizodyczny: odnosi się do częstych, stałych okresów stresu. Jego doświadczanie jest spowodowane niezaspokojeniem potrzeby natychmiastowego zrobienia czegoś lub niespełniania swoich celów.
• Chroniczny: długotrwały stres jest opisywany jako przedłużający się, silny, bez odczuwania ulgi (lub tylko w ograniczonym stopniu).

Jakie są skutki przewlekłego stresu?

Silny stres, zwłaszcza dystres prowadzi do negatywnej reakcji stresowej. Najczęstsze objawy stresu negatywnego to:

• zmęczenie lub wyczerpanie;
• złe samopoczucie;
• brak koncentracji;
• niepokój;
• zaburzenia snu;
• przygnębienie (aż do depresji);
• złość;
• drażliwość;
• ból głowy, szyi i pleców;
• niestrawność;
• zgagę;
• wysokie ciśnienie krwi;
• wzrost poziomu cukru;
• podatność na choroby (np. przeziębienia)
• bezsilność;
• apatia;
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Uczucie przytłoczenia, niepokój, zmartwienie, problemy z koncentracją i wahania nastroju są oznakami niepokoju. Gdy organizm znajduje się w stanie napięcia przez dłuższy czas, jest to niebezpieczne, bo cierpienie staje się chroniczne. Negatywny stres powoduje wypalenie. Gdy pojawia się w obliczu silnej sytuacji stresowej, może wystąpić nawet zespół stresu pourazowego.

Ogólnie rzecz biorąc, negatywne skutki przewlekłego stresu odbijają się na organizmie. Kiedy złe uczucia, nastroje i emocje wpływają na ciało fizyczne, zwykle mówi się o chorobach psychosomatycznych. Może to być:

• utrata apetytu;
• alergia lub podrażnienie skóry;
• nerwica żołądka;
• zespół jelita drażliwego;
• zaburzenia metaboliczne;
• choroby zapalne.

Stres pozytywny i negatywny – granice

Gdzie kończy się pozytywny stres, a zaczyna negatywny? Na to pytanie nie zawsze można odpowiedzieć jednoznacznie, ponieważ jest to proces stopniowy. Nierzadko zdarza się, że pierwotnie pozytywny stres, który trwa dłużej, przekształca się w stres negatywny. Jest to szczególnie prawdziwe, jeśli sytuacja, która wywołała dobre emocje, okaże się trudna do wytrzymania w dłuższej perspektywie.

Wiele zależy tu również od rodzaju stresora. Bodźcem wywołującym stres negatywny są najczęściej wyzwalacze psychiczne oraz społeczne. Pierwsze wynikają z indywidualnej oceny przeszkód lub problemów. Nacisk na wyniki, nieczyste sumienie, niespokojne sytuacje lub presja czasu mogą powodować stres psychiczny. Osoba zainteresowana czuje się przytłoczona i doświadcza tego w formie reakcji dystresu. Zbyt duża odpowiedzialność może być również odczuwana jako przeszkoda w sytuacjach stresowych. Z kolei stresory społeczne wynikają z interakcji z innymi ludźmi. Mogą to być zwykłe spotkania w życiu codziennym, które jednak wyzwalają w człowieku indywidualny poziom stresu. Czasami są wynikiem głęboko zakorzenionych wzorców zachowań, braku integracji lub trudności w środowisku osobistym i zawodowym. Ponadto tego typu stresory obejmują problemy z członkami rodziny, partnerami biznesowymi i innymi osobami.

Czasami przejścia między stresem pozytywnym i negatywnym mogą być płynne i rozmyte. Decydującą rolę odgrywają tu również czynniki osobiste. Osoba szczególnie odporna na stres może nadal postrzegać jako pozytywne zdarzenie tę samą sytuację, którą inny człowiek już odbiera jako negatywną. Ważne jest, aby stres trwał tylko przez krótki czas, a po pomyślnym opanowaniu zadania lub problemu nastąpiła faza relaksu. Brakuje tego w negatywnym stresie lub ten okres jest znacznie skrócony. Stres pozytywny może również przerodzić się w stres negatywny, zwłaszcza gdy sytuacja, która pierwotnie była postrzegana jako pozytywna, zakończy się fiaskiem lub okaże pułapką. Dlatego fazy regeneracji ciała i umysłu są ważne nawet po fazach eustresu.

Jakie są reakcje człowieka na wysoki poziom stresu?

W przypadku, gdy stres ma zły charakter, może obniżać stan zdrowia i samopoczucie. Z tej perspektywy wiąże się skutki długotrwałego negatywnego stresu z reakcjami na gruncie:

• psychologicznym i emocjonalnym: niepokój, żal, złość, smutek, frustracja, agresywność, niska wydajność umysłowa;
• fizjologicznym (fizycznym): obejmują objawy takie jak bóle głowy, nudności, problemy trawienne, zaburzenia odżywiania, spadek odporności, cukrzycę, nadciśnienie tętnicze;
• behawioralnym: wiążą się z używaniem substancji psychoaktywnych, paleniem papierosów, piciem alkoholu lub sięganiem po ryzykowne formy rozrywki w ramach „odreagowania”.

Ponadto negatywne działania stresu mogą powodować problemy w pracy i życiu osobistym. Cierpienie zastrasza ludzi i sprawia, że uciekają od problemu i nie próbują go rozwiązać. To z kolei tworzy błędne koło, pułapkę, z której trudno się wydostać.

Eustres i dystres – ważne jest radzenie sobie z obiema stronami stresu

Jak widać, z jednej strony eustres może być pozytywny i wywoływać różne cudowne i kojące emocje. Z drugiej strony dystres jest tym niewygodnym intruzem, który zawsze przynosi nieprzyjemne uczucia i doznania. A jeśli są sytuacje, na które nie masz wpływu, po co cierpieć ponad miarę? Zadaję to pytanie, aby każdy zrozumiał, jak ważne jest zapanowanie nad swoimi emocjami. Jak istotne jest niepozwalanie negatywnym zdarzeniom zawładnąć myślami i zachowaniem, czyli, krótko mówiąc, swoim życiem. Nie możesz pozwolić, aby stres przejął nad nim kontrolę.

Aby uniknąć stresu, możesz zastosować następujące zachowania:

• naucz się mówić „nie”;
• chętnie podejmuj samodzielne decyzje;
• nie obwiniaj się za wszystko;
• zaakceptuj istnienie negatywnych okoliczności;
• unikaj perfekcjonistycznego myślenia;
• stawiaj na pierwszym miejscu własne zdrowie;
• pamiętaj, że nie zawsze wszystko jest dla Ciebie dostępne;
• pozwól sobie na przerwy;
• stosuj zdrową, zróżnicowaną dietę
• doceniaj własne osiągnięcia;
• pozwól swoim myślom wędrować w stronę pozytywnych afirmacji.

Jeśli chcesz poradzić sobie z tymi dwiema stronami medalu, moja rada jest następująca: staraj się tworzyć pozytywnie znaczące chwile, które pozostawiają w Tobie spokój, szczęście i zadowolenie. Ciesz się z tego, kim jesteś. Żyj w zgodzie ze swoimi wyborami. Oczywiście nie każdy organizm poradzi sobie z tym samodzielnie. Jeśli nie możesz w pełni kontrolować swojego niepokoju, skorzystaj z pomocy psychologa, aby nie pozwolić, by stres Cię zdominował.

W dalszej części tego artykułu znajdziesz więcej różnych porad na temat metod radzenia sobie ze stresującymi sytuacjami.

Jak lepiej sobie radzić ze stresem? Wskazówki

Metody radzenia sobie ze stresem wcale nie muszą być skomplikowane. Wystarczy, że wykorzystasz poniższe porady, by odczuć ulgę.

• Zaakceptuj fakt, że są wydarzenia, których nie możesz kontrolować. Skoncentruj się więc na ustaleniu swoich uczuć, opinii lub przekonań, zamiast złościć się, bronić lub rezygnować.
• Połóż się twarzą do podłogi. Ułóż dłonie pod głową. Oddychaj głęboko i powoli. Rób to przez pięć minut.
• Usiądź na leżaku lub na kanapie w półleżącej pozycji. Połóż jedną rękę na brzuchu, a drugą na klatce piersiowej. Podczas oddychania upewnij się, że dłoń na brzuchu porusza się w górę i w dół, a ta na klatce piersiowej pozostaje nieruchoma. Oddychaj głęboko i powoli.
• Połóż się wygodnie, oddychaj i stopniowo, głęboko rozluźniaj mięśnie, skupiając się na każdej części swojego ciała. Po kilku minutach odczujesz różnicę między napięciem a rozluźnieniem mięśni.
• Wykonuj medytacje. Spróbuj wyobrazić sobie obrazy, które dają Ci poczucie spokoju i wyciszenia. Kieruj swoimi myślami. Usiądź wygodnie w fotelu lub krześle i zamknij oczy. Wizualizuj obrazy, dźwięki, zapachy swojego ulubionego miejsca.
• Praktykuj ćwiczenia jogi często i regularnie.
• Zainwestuj w naukę efektywniejszego zarządzania czasem.
• Słuchanie muzyki również bardzo pomaga się zrelaksować.

Jak radzić sobie ze stresem? – więcej wskazówek

• Znajdź coś, co lubisz robić. Jakieś hobby, ćwiczenia na siłowni, wybierz się na spacer, a nawet wybierz pogawędkę z przyjacielem w kawiarni lub barze.
• Naucz się identyfikować i monitorować stresory. Zaplanuj przebieg sytuacji, w której doświadczysz stresu. Zwróć uwagę na swoje reakcje. W czasie jej doświadczania zachowaj ostrożność, by nie pozwolić negatywnym reakcjom przejąć nad sobą kontroli.
• Zrób listę najważniejszych spraw, którymi zajmujesz się na co dzień. Spróbuj postępować zgodnie z planem krok po kroku, aby poczuć odpowiedzialność za swój dzień. Wówczas łatwiej Ci będzie zapanować nad całym swoim życiem.
• Miej oko na codzienne zadania, które Cię stresują. Spróbuj zmienić do nich podejście.
• Poświęć każdego dnia czas na relaks. Czasami ulubiona książka czy oglądanie serialu pomaga zminimalizować stres.
• Unikaj nadużywania kawy, alkoholu, papierosów, przejadania się i różnych używek. Nie radź sobie ze stresem, wykorzystując je wszystkie. Chociaż mogą Ci pomóc w danym momencie, w dłuższej perspektywie sprawią szkody psychiczne, fizyczne i emocjonalne.
• Naucz się mówić stanowcze „nie”. Nie skrzywdzisz tym innych ludzi tak bardzo, jak mogłoby się wydawać. Najpierw zaspokój swoje potrzeby, bo nikt inny tak dobrze się Tobą nie zaopiekuje.
• Wysypiaj się, tak by po przebudzeniu odczuwać energię i gotowość do stawania oko w oko z wyzwaniami dnia.
• Zadbaj o ruch. Kiedy ćwiczysz, Twoje ciało uwalnia endorfiny, które poprawiają nastrój i obniżają poziom hormonów stresu w organizmie.
• Uśmiechaj się. Kultywuj radość, szczęście, zabawę i zadowolenie nawet z błahostek.

Relaksacja wśród skutecznych technik radzenia sobie ze stresem

Zdolność do relaksacji to skuteczna droga pokonywania stresu. Wśród różnych jej metod wyróżniają się dwie:

• trening autogenny Schulza: opracowany około 1930 roku. Wywodzi się z hipnozy. Jego twórca zawsze widział związek między ciałem a duszą i nawoływał do bardziej uważnego życia.
• progresywna relaksacja mięśni Jacobsona: to metoda głębokiej relaksacji mięśni, opracowana przez Edmunda Jacobsona w 1908 roku.

Trening autogenny Schulza

Tej techniki może nauczyć się każdy. Proces relaksacji należy regularnie powtarzać, ponieważ tylko poprzez praktykę można szybko przejść od napięcia do relaksu. Systematyczne wykonywanie ćwiczenia ma na celu zmniejszenie napięcia mięśniowego, spowolnienie oddechu, zmniejszenie stresu i wspomaganie regeneracji, a także poprawę sprawności umysłowej.

Trening autogenny może odbywać się w pomieszczeniu lub na świeżym powietrzu, z muzyką lub bez, w pozycji siedzącej lub leżącej. Powinna to być komfortowa atmosfera, która Ci odpowiada. Aby na początku uniknąć czynników uciążliwych, takich jak hałas, zapachy czy jasne światło, odpowiednie jest ciche, zaciemnione pomieszczenie. Dla wygody utrzymania odpowiedniej pozycji można wykorzystać koce lub poduszki. Proces relaksacji składa się z sekwencji odpoczynku, ciężkości, ciepła, oddychania, bicia serca itp. Najlepiej wykorzystać do tego kursy prowadzone w kolejności przez instruktora. W Internecie jest wiele nagrań, z których możesz skorzystać. Dzięki tej znormalizowanej procedurze lepiej skoncentrujesz się na tym, aby osiągnąć szybkie przejście od napięcia do rozluźnienia.

Progresywna relaksacja mięśni według Jacobsona

Ta technika skupia się na naprzemiennym napinaniu i rozluźnianiu dobrowolnych mięśni i budowaniu świadomości ciała. Należy wyuczyć się dostrzegania różnic napięć, bo bez tego nie jesteś w stanie wywołać dobrowolnego odprężenia. Metoda uczy samokontroli wpływania na napięcie mięśniowe. Jednak wpływa nie tylko na mięśnie, ale także na różne inne obszary fizjologiczne.

Tę metodę relaksacji można wykonywać w pozycji leżącej, siedzącej, stojącej, w biurze, w samochodzie lub na zewnątrz. Nie potrzebujesz żadnych specjalnych materiałów, wystarczy wygodne ubranie, muzyka w razie potrzeby i gotowe. Oczywiście korzystając z nagrań kursu z instruktorem, możesz dobrze i bezpiecznie nauczyć się progresywnego rozluźniania mięśni w poszczególnych krokach. Najpierw zwraca się uwagę na pożądany obszar ciała. Konkretny mięsień lub grupa mięśni jest napinana przez 5-7 sekund, a następnie pozostaje rozluźniona  przez 30-45 sekund. Istotne jest również śledzenie odczuwanych zmian, aby zintensyfikować świadomość ciała i obserwować doznania. Dla wielu osób ta technika ma indywidualny przebieg. Ważne jest, by przyniosła pożądane efekty rozluźnienia i odstresowania.

Czy to w domu, czy w pracy – wypróbuj te metody, bo warto. Poprawisz swoje samopoczucie i zrobisz coś dobrego dla swojego zdrowia!

Brak stresu – zaopiekuj się sobą!

Czy w ciągu dnia znajdujesz czas, aby zadbać o siebie? Często ludzie w ciągłym biegu życia nie znajdują chwili wytchnienia. Każdy kolejny dzień jest coraz bardziej zajęty, aż nie starcza czasu na życie. Tak – na prawdziwe życie, bo trwanie tylko w egzystencjalnym biegu nie ma z nim nic wspólnego. Czy wiesz, że duży ciężar obowiązków ma wpływ na negatywny stres, który wyczerpuje organizm? Znalezienie chwili na zadbanie o siebie może mieć duże znaczenie dla zdrowia fizycznego, psychicznego i emocjonalnego.

Nadmiar codziennych informacji i brak świadomości, jak ważne jest organizowanie czasu na odpoczynek umysłu, przeciąża zdrowie psychiczne. To może prowadzić do stanów lękowych, depresji, wypalenia i innych zaburzeń psychicznych. Oprócz bezpośredniego wpływu na nastrój, relacje i jakość życia, stres wpływa także na zdrowie fizyczne.

Dlatego bardzo ważne jest, aby każdego dnia robić sobie kilka minut przerwy i pozwolić sobie na wykonywanie czynności, które lubisz. Pauza w ciągu doby jest bardzo ważna. Pozwól, by trwała co najmniej 20-30 minut. Skup się na budowaniu świadomości doznań w swoim ciele. Wykonaj jego „skan”, zaczynając od głowy i schodząc w dół aż do stóp. Zauważ punkty napięcia mięśni i staraj się rozluźnić je wraz z głębokim wdechem i wydechem. Obejrzyj film lub serial, zagraj w ulubioną grę, przeczytaj książkę, weź relaksującą kąpiel itp. Ale odłącz się na ten czas od mediów społecznościowych! Tam zawsze znajdziesz coś, co może Cię zirytować. Pamiętaj, że przecież masz zaopiekować się sobą!

Zadbaj o siebie z psychologiem!

Porozmawiaj z psychologiem, kiedy tylko tego potrzebujesz. Terapia poznawczo-behawioralna zajmuje się głównie identyfikacją wzorców zachowań, myślenia, nawyków i przekonań pacjenta. Wszystko po to, by zmodyfikować jego postrzeganie zdarzeń i doświadczeń za pomocą technik, które przyniosą elastycznością behawioralną. Terapia jest dobra do identyfikacji przyczyn stresu i sposobów radzenia sobie z jego konsekwencjami. Pomaga uwolnić się od niszczącego napięcia i przepracować problemy, które je wywołują.

Dzięki profesjonalnej pomocy z biegiem czasu nauczysz się samodzielnie radzić sobie ze swoimi problemami. Nie pozwolisz, by więcej stres przejął kontrolę nad Twoim życiem.

Potrzebujesz pomocy, wsparcia psychologicznego?

Placówki naszych poradni znajdują się w:

• Warszawie – Sprawdź: Psycholog Warszawa
• Wołominie – Sprawdź: Psycholog Wołomin

Źródła:

Heszen, I. (2015). „Psychologia stresu”. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

Selye, H. (1978). „Stres okiełznany”. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy

Zimbardo, P., Gerrig, R. (2008). „Psychologia i życie”. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

Wpis blogowy nie jest artykułem naukowym. Ma jedynie charakter informacyjny i nie zastąpi konsultacji ze specjalistą.