Gaslighting co to znaczy? Gaslighting jak udowodnić?

„Przesadzasz”, „To tkwi tylko w Twojej głowie, bo jest inaczej”, „Znów coś wymyślasz” – znasz te zdania? Słyszysz je często od swojego partnera lub partnerki? A może to szef lub szefowa w pracy ciągle to powtarza? Być może jesteś ofiarą jednej z form manipulacji, jaką jest gaslighting. Jak go rozpoznać i jak się bronić? Dowiedz się więcej.

Spis treści:

Jak to jest być ofiarą gaslightingu?

Definicja gaslighting – co to znaczy?

Gaslighting, czyli niebezpieczna manipulacja w związku i forma przemocy psychicznej

Kto stosuje gaslighting?

Gaslighting objawy: rodzaje form manipulacji i przemocy emocjonalnej

Czy jestem ofiarą manipulacji? Gaslighting: przykłady

Jak udowodnić gaslighting?

Gaslighting: jak się bronić?

Jak to jest być ofiarą gaslightingu?

„W pewnym momencie myślałam, że naprawdę zwariowałam”. Martyna była żoną Grzegorza (zbieżność imion przypadkowa) przez pięć lat. W tym czasie mężczyzna przekonywał ją, że jest niezdolna do samodzielnego życia i niestabilna psychicznie. Przekręcając fakty, bagatelizując jej uczucia, twierdząc, że inni też zauważyli jej „dziwne” zachowanie. Działo się to tak subtelnie, że Martyna nawet nie zauważyła, jak podstępy był Grzegorz. „Nigdy tego nie powiedziałem, kochanie”. „Musiałaś tego nie zapisać”, „Chyba się źle zrozumieliśmy” lub „Naprawdę się o Ciebie martwię, coś złego dzieje się z Twoją głową”: to jego typowe zdania, które słyszała w kółko przez miesiące.

Zaczęła więc zadawać sobie pytania, czy rzeczywiście jest zdrowa. W pewnym momencie z ich domu zaczęły znikać osobiste rzeczy Martyny. „Moje tabletki przeciwbólowe, które biorę na migrenę, znikały przypadkiem z nocnego stolika. Kiedy kupiłam nowe, działo się to samo. Albo nagle w niewyjaśnionych okolicznościach znajdowałam w koszu na śmieci nowy balsam do ciała. Grzegorz twierdził, że on nic o tym nie wie i podkreślał, że coś złego się ze mną dzieje.” – podkreśla Martyna.

Kiedy oboje zostali rodzicami, nazywał ją „zbyt niezrównoważoną psychicznie i upośledzoną umysłowo”, by mogła opiekować się dzieckiem. Maluch ciągle płakał, a gdy przestawał, Grzegorz przepraszał Martynę za to, co mówił. Kiedy matka kobiety lub przyjaciółka chciały ją odwiedzić, mężczyzna uparcie zabraniał takich wizyt. Twierdził, że jego żona nie jest w najlepszej kondycji i trzeba zostawić ją w spokoju. Coraz bardziej ją izolował od społeczeństwa. Martyna początkowo była mu za to bardzo wdzięczna, ponieważ myślała, że tylko Grzegorz wie, co jest dla niej dobre. Przestała już ufać sama sobie”.

W podobnej sytuacji jak bohaterka tej historii jest wiele kobiet w Polsce i na świecie. Ale nie tylko pań, ponieważ ofiarą gaslightingu, czyli podstępnej manipulacji i przemocy są również mężczyźni. W zasadzie każdy, kto nie ufa już własnej percepcji i uważa, że ​​błędnie interpretuje rzeczywistość, zapamiętuje doświadczenia i wypowiedzi, zaczyna wątpić w swoje zdrowie psychiczne – może stać się ofiarą gaslightingu. To już nie jest tylko „współczesne zjawisko czy technika manipulacji”, ale poważne nadużycie emocjonalne, a nawet okrutna forma przemocy psychicznej.

Definicja gaslighting – co to znaczy?

Gaslighting – manipulacja psychologiczna, to forma przemocy psychicznej i emocjonalnej, która zwykle występuje w związkach partnerskich. Jednak może się zdarzyć w innych związkach, np. rodzinnych, zawodowych i przyjacielskich.

Termin ten wywodzi się ze sztuki Patricka Hamiltona z 1938 roku („Gas Light”) i amerykańskiej adaptacji filmowej „Gaslight” z 1944 r. W fabule mąż oszust i morderca próbuje wytrącić z równowagi swoją młodą żonę poprzez ukierunkowaną manipulację i – jak wówczas mówiono – „doprowadzić ją do szaleństwa”. Chce wmówić żonie, że zwariowała, manipulując drobnymi szczegółami otoczenia domu. W filmie „Gaslight” chodzi o powolną, subtelną manipulację: mąż chowa przedmioty i twierdzi, że żona je zgubiła. Zaprzecza temu, o czym ona mówi. Próbuje jej powiedzieć, że wszystko jest w porządku, a to, że ona widzi różne rzeczy, świadczy o jej chorobie. Dlatego żona zaczyna wątpić w siebie i nie ufa własnemu zdrowiu psychicznemu.

W prawdziwym życiu osoba, która stosuje gaslighting działa dokładnie w ten sam sposób i powoduje u ofiary manipulacji psychicznej wiele cierpienia emocjonalnego. Chce jej wmówić chorobę psychiczną i podkreślić jej niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Gaslighting, czyli niebezpieczna manipulacja w związku i forma przemocy psychicznej

Gaslighting jest bardzo szkodliwą praktyką dla tych, którzy go doświadczają. Nie można z całą pewnością zmierzyć w krótkim lub długim okresie, jakie będą jego konsekwencje i wpływ na życie ofiary, ponieważ jest to coś subiektywnego. Kiedy manipulacja osiąga skrajny poziom, dostrzegalny nawet dla osoby z zewnątrz, ofiara jest już w bardzo kruchym stanie psychicznym. Chociaż cierpi, nie jest w stanie zakończyć toksycznych relacji z manipulatorem.

Poza kruchością emocjonalną, postrzeganie form gaslightingu komplikuje relacja utrzymywana między manipulatorem a ofiarą. Zwykle są w związku miłosnym, to znaczy, że istnieje mieszanka dobrych i złych uczuć. Ofiara wspomina wszystkie dobre chwile spędzone z manipulatorem i zastanawia się, czy nie przesadza, bo jak ktoś, kto rzekomo go kocha, miałby wyrządzać jej tyle krzywdy? W ten sposób wpada w złożony dylemat.

Z tego powodu wiele ofiar nie słucha przyjaciół i rodziny. Nie zauważają, że ta forma przemocy psychicznej polegająca na manipulowaniu drugą osobą, zmyleniu jej uczuć i emocji, prowadzi do psychicznego wycieńczenia, a nawet poważnych chorób, np. depresji. Żywią uczucia do manipulatora, niechętnie akceptują rzeczywistość. Nie chodzi o to, że osoba lubi znajdować się w tej nieprzyjemnej sytuacji, ale o to, że nie jest emocjonalnie gotowa do zrozumienia tego, co ktoś z nią robi.

Kto stosuje gaslighting? Wyrafinowana forma przemocy

Niestety, przykłady gaslightingu można znaleźć nie tylko w książkach czy na ekranach kin. Przeciwnie. W codziennym środowisku pracy łatwo natknąć się na osoby manipulujące. Gaslighting ma również miejsce w bliskich związkach i związkach partnerskich (np. z małżonkami, matką, ojcem). Dlaczego tak bliska osoba posuwa się do takich działań? Ponieważ łatwo znajduje swój  największy cel ataku. Każdy może paść ofiarą przemocy psychicznej, ale łatwiej jest ją przerzucić na kogoś, kto kocha i ufa sprawcy.

Osoba, która uprawia gaslighting często zaczyna od subtelnej techniki manipulacji. Wdaje się z ofiarą w bajkowy romans, w którym na pierwszy rzut oka wszystko jest w porządku. Jednak z biegiem czasu codzienność stopniowo się zmienia.

Gaslighting objawy: rodzaje form manipulacji i przemocy emocjonalnej

Gaslighting jako forma psychologicznej manipulacji objawia się typowymi zachowaniami, które praktykują sprawcy.

• Kłamstwa. Ci, którzy praktykują gaslighting, rażąco okłamują ofiarę. Kłamstwami próbują wzbudzić w jej głowie wątpliwości co do zachowania, inteligencji, emocji i innych relacji, takich jak kontakty z przyjaciółmi i rodziną.
• Zaprzeczanie rzeczywistości. Klasycznym znakiem ostrzegawczym gaslightingu jest zaprzeczanie rzeczywistości przez manipulatora. Wszystko, co mówi ofiara, jest odrzucane jako „szaleństwo”, „niezrozumienie”, „brak dobrej interpretacji” i inne wymówki, które mają sprawić, że zwątpi w to, co naprawdę się wydarzyło. Popularne jest również robienie z ofiar przemocy domowej osób zaburzonych psychicznie, np. manipulator szybko zaprzecza: „Nie powiedziałem tego, wymyślasz”.
• Szantaż emocjonalny. Manipulator wie, jak wykorzystać przeciwko niemu to, co kocha ofiara. Dostrzega znaczenie rodziny, przyjaciół, dzieci i pracy w jej życiu. W ten sposób wykorzystuje te elementy przeciwko ofierze, by uzyskać to, czego chce.
• Groźby emocjonalne. Są również częstym objawem gaslightingu. Manipulator mówi „jeśli mnie zostawisz, odbiorę sobie życie, zabiorę dzieci, nigdy nie znajdziesz nikogo innego, kto będzie chciał z Tobą zostać na dłużej”. Stopniowo te słowa wchodzą do głowy ofiary i budzą w niej strach oraz niszczą zdrowie psychiczne.
• Stopniowy wzrost manipulacji. Psychologiczne i emocjonalne manipulacje zwykle nie zdarzają się od razu. Następują stopniowo, zaczynając od drobnych komentarzy i szantażu. W ten sposób manipulator nie zdradza swoich prawdziwych intencji i udaje mu się pozyskać ofiarę.

Inne objawy gaslightingu:

• Niespójność zachowań. Manipulator nie podąża za własnymi słowami. Ma kilka niespójnych postępowań, które budzą wątpliwości w umyśle ofiary. Na przykład twierdzi, że jest uczciwym człowiekiem, ale demonstruje zachowania, które są przeciwieństwem jego rzekomych wartości.
• Miłe słówka. Aby zaprzeczyć problemowi manipulacji i zmylić ofiarę, sprawcy przemocy wiedzą również, jak okazywać czułość. Zachowują się uprzejmie, by przejąć kontrolę nad ofiarą, ilekroć ta czuje się zbyt bezbronna. W ten sposób udaje im się stworzyć cykl psychologicznej agresji i miłosnych interakcji, uniemożliwiający ofierze zakończenie związku.
• Wyczerpanie psychiczne. Z czasem manipulacja staje się uciążliwa dla ofiary. Zaczyna ona wierzyć, że zwariowała. W jej głowie pojawiają się pytania, które prowadzą do wyczerpania psychicznego. Zmniejsza to zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji i odbiera chęci do codziennych aktywności.
• Nieuzasadnione oskarżenia pod adresem ofiary. Manipulator zarzuca ofierze między innymi zdradę, niewłaściwe zachowanie, chęć zranienia go, bycie złym człowiekiem. Nawet jeśli jego słowa nie mają sensu, udaje, że sytuacja jest dramatyczna.
• Zawstydzenie. Typową formą manipulacji psychologicznej jest publiczne lub prywatne zawstydzanie ofiary. Manipulator niby w żartach próbuje upokorzyć lub zawstydzić ją przed przyjaciółmi i rodziną.
• Upokorzenie. To kolejny bardzo powszechny znak ostrzegawczy gaslightingu. Podczas gdy ofiara rozpacza, próbując zrozumieć, co się dzieje, manipulator kpi z jej stanu emocjonalnego i poniża ją subtelnie lub rażąco. To właśnie głównie ze względu na tę sytuację mówi się, że jest to wyrafinowana forma przemocy.

Czy jestem ofiarą manipulacji? Gaslighting: przykłady

Przemoc psychiczna, taka jak gaslighting, zwykle przebiega w formie cyklu, gdzie naprzemienne występuje napięcie i pojednanie. Typowe oznaki bycia ofiarą takiej manipulacji, obejmują pewne zachowania i powiedzenia, na które warto zwrócić uwagę.

• Zawsze za wszystko przepraszasz, ale nie wiesz dokładnie, co zrobiłeś źle.
• W jednej chwili jesteś obsypany miłością, a w następnej wyzywany od najgorszych.
• Twoje własne uczucia są bagatelizowane. Stale słyszysz: „Przesadzasz!”.
• Sprawca twierdzi, że nic takiego się nie stało.
• Myślisz o każdym słowie, zanim je wypowiesz, bojąc się, że zostaniesz (znowu) źle zrozumiany.
• Kwestionujesz wszystko, co myślisz, często czując się zdezorientowany i bezwartościowy, bo ciągle słyszysz, że się mylisz.
• Coraz rzadziej widujesz się z przyjaciółmi i rodziną.
• Często znajdujesz wymówki dla zachowania partnera.
• Słyszysz: „To wszystko Twoja wina, wiesz?”, „Źle się zrozumieliśmy”, „Z Tobą jest coś nie tak”, „Ty nic nie rozumiesz”, „Nie wiem, o co Ci chodzi. Przecież nic złego się nie stało”.

Jak udowodnić gaslighting?

Zdaniem psychologów, pierwszym krokiem do ochrony przed gaslightingiem jest dostrzeżenie wyżej wymienionych objawów. Należy również zwrócić uwagę, czy wątpliwości, lęki i złe przeczucia stają się coraz częściej częścią codziennego życia. Gaslighting to subtelna forma przemocy, której zauważenie może zająć trochę czasu. Najlepiej zaufać sobie, swoim odczuciom i percepcji. Jeśli czujesz, że coś jest nie tak, że kiedyś byłeś innym człowiekiem, pełnym energii i chęci do życia, zacznij ustalać, co wpłynęło na zmianę nastawienia. Czy to nie „wygaszający” Cię partner? Ktoś, kto gasi Twój ogień codziennej energii i chęci do życia?

Gaslighting jest częstą przyczyną rozwodów i by udowodnić istnienie przemocy psychicznej w sądzie oraz winę sprawcy, należy zebrać odpowiednie materiały dowodowe. Mogą to być:

• zeznania świadków,
• niebieska karta,
• nagrania rozmów (zarówno dźwięku, jak i obrazu);
• dokumentacja leczenia psychiatrycznego lub uczęszczania na terapię u psychologa z powodu złego stanu emocjonalnego spowodowanego psychologiczną manipulacją sprawcy przemocy.

Gaslighting: jak się bronić?

Jeśli jesteś ofiarą tej podstępnej manipulacji, nie wstydź się mówić o wszystkim bliskim. Musisz uzyskać wsparcie. Przyjaciele i rodzina są kluczem do sukcesu procesu demaskowania manipulatora. Bez pomocy ciężko jest wyjść z tej sytuacji. Kolejnym krokiem jest skorzystanie ze wsparcia psychologicznego ofiarom przemocy psychicznej. Terapia jest niezbędna do przywrócenia dobrego samopoczucia emocjonalnego i psychicznego ofiar gaslightingu. Pomaga odzyskać poczucie własnej wartości i pewność siebie, a także zyskać nowe spojrzenie na dotychczasowy związek. Może stanowić także środek dowodowy w sprawie o znęcanie psychiczne.

Pamiętaj, że sensowna dyskusja ze sprawcą nie jest możliwa. Próby rozmowy doprowadzają tylko do eskalacji, zaprzeczania i nowych zarzutów. Celem osoby, która stosuje gaslighting jest zniszczenie swojej ofiary i przejęcie pełnej kontroli nad jej życiem. Jedyną szansą na to, by ochronić się przed destrukcją, jest zdystansowanie się  i zerwanie kontaktów ze sprawcą.

Niezależnej pomocy z zewnątrz mogą Ci udzielić psychologowie, którzy pracują w naszej poradni psychologicznej.

Teksty na stronie mają charakter informacyjny i nie zastępują usług świadczonych przez profesjonalistów.