Agresja – jak sobie radzić?

Są sytuacje, w których każdemu chociaż raz w życiu zdarzyło się zareagować na coś agresywnie. Problem zaczyna się, gdy to uczucie staje się nawracające i niekontrolowane. Jeśli agresja osiąga punkt patologiczny, ważne jest, by mieć wsparcie psychologiczne, wiedzieć, skąd pochodzi i jak ją kontrolować. Dowiedz się, czym jest agresja i jak sobie z nią radzić.

Spis treści:

Agresja – co to jest?

Rodzaje agresji – jakie są?

Ataki agresji – objawy u dorosłych

Problemy z agresją – objawy u dzieci

Przyczyny agresji – jakie są?

Co sprawia, że ludzie są agresywni?

Przemoc w rodzinie a agresja

Jak radzić sobie z agresywnymi ludźmi?

Jak radzić sobie z agresją?

Agresja – co to jest?

Termin agresja pochodzi z łaciny i oznacza „zbliżyć się do czegoś” lub „zmierzyć się z czymś”. Agresja jest z definicji zachowaniem wrogim, które wiąże się z predyspozycją do walki i przemocy. Jest to działanie wykonane z zamiarem zranienia lub zniszczenia kogoś, lub czegoś, przybierania postawy, która dąży do autoafirmacji i/lub samoobrony.

W niektórych przypadkach jest ona naturalną reakcją emocjonalną człowieka na zagrożenie. Pełni wówczas funkcję obronną w obliczu nadchodzących zagrożeń lub ataków. Jednak w nadmiernych ilościach staje się odchyleniem od normalnego zachowania. Człowiek patologicznie agresywny reaguje na wszystkie wydarzenia jak na spór lub konflikt, jest impulsywny i ma poważne trudności w dogadaniu się z innymi.

Rodzaje agresji – jakie są?

Istnieje wiele form agresji. Występują w różnych kontekstach i rozróżniane są na podstawie różnorodnych kryteriów.

• Autoagresja: zachowanie samookaleczające, skierowane przeciwko sobie, np. rozdrapywanie ran, cięcie skóry, robienie sobie siniaków.
• Agresja apetytywna: planowane i celowe krzywdzenie kogoś innego. Prowadzi do pozytywnego pobudzenia u sprawcy. Są to popularne wśród zdradzonych partnerów zachowania agresywne. Przykłady takich działań obejmują wszystko, co miałoby na celu wpłynąć negatywnie na samopoczucie byłego partnera i jego nowego obiektu uczuć.
• Agresja „gorąca”: to wzburzenie, gwałtowny wybuch złości i frustracji. W tym stanie zaburzona jest samokontrola sprawcy, jego tętno wzrasta, mięśnie są napięte, krzyczy. Narasta złość i kończy się z wybuchem gniewu.
• Agresja pośrednia: następuje z powodu wewnętrznych zahamowań sprawcy lub przeszkód zewnętrznych. Nie ma tu bezpośredniego ataku fizycznego, ale sprawca wyrządza innym szkody, takie jak zastraszanie lub kradzież.
• Agresja instrumentalna: służy osiągnięciu celu i jest dobrze zaplanowana. Agresor otrzymuje pozytywne wzmocnienie, które wpływa na chęć wyrządzenia krzywdy drugiej osobie.
• Agresja „zimna”: jest kontrolowana i racjonalna. Emocje są odłączane od zachowania po to, by osiągnąć zamierzone cele.
• Agresja konstruktywna: niektórzy twierdzą, że to wszystkie zachowania agresywne akceptowane społecznie, które służą osiągnięciu celów. W ich trakcie sprawca nie krzywdzi ani siebie, ani innej osoby.
• Agresja pasywna (bierna): niewidzialna przemoc, wyrażona pośrednio poprzez zachowanie niechętne do współpracy, oszustwa lub manipulację. Ofiara może odczuwać opór ze strony sprawcy, który uważa, że nie ma żadnego problemu z konfliktem.
• Agresja jawna: fizyczne lub słowne atakowanie ofiary.
• Agresja fizyczna: zaatakowanie ofiary lub obiektu, np. poprzez bicie, znęcanie się lub wandalizm.
• Agresja słowna: obelgi, krzyki, groźby, szantaż, upokorzenia i dyskryminacja.
• Agresja reaktywna: wroga, defensywna, niszcząca, przynosząca ulgę, napędzana negatywnymi wzmocnieniami.

Ataki agresji – objawy u dorosłych

Niezależnie od kultury, problemy z agresją charakteryzują się podobnymi cechami u wszystkich ludzi. Przed atakiem, który ma nastąpić ze strony osoby agresywnej, można zaobserwować następujące objawy:

• niespokojne chodzenie tam i z powrotem;
• nadmierna gestykulacja;
• widoczne napięcie mięśniowe;
• sztywna postawa i kamienny wyraz twarzy;
• krzyki, obelgi, groźby;
• zaciskanie pięści;
• niszczenie, uderzanie, kopanie itp. osób lub przedmiotów;
• pocenie się i zaczerwienienie na twarzy;
• przyspieszenie akcji serca;
• drżenie niektórych części ciała.

Przejawem agresji jest też niewłaściwa dominująca postawa, którą agresor wyraża swoje uczucia i opinie bez dbałości o poszanowanie praw innych. Stara się zapewnić przewagę swoim myślom poprzez upokorzenie i pogardę dla myśli innych ludzi. Zachowania agresywne są odzwierciedleniem poczucia władzy, a osoba z agresją patologiczną dla osiągnięcia swoich celów skłonna jest przekraczać normy etyczne i społeczne.

Problemy z agresją – objawy u dzieci

Agresja w dzieciństwie jest bardziej powszechna, niż mogłoby się wydawać. Wiąże się z brakiem dojrzałości emocjonalnej. Z uwagi na to, że jest to reakcja instynktowna, uznawana jest za naturalne zachowanie dziecka w obliczu frustracji. Nie oznacza to, że wszyscy małoletni są z natury agresywni i że każda reakcja nacechowana złością jest instynktowna. Niekiedy agresja u dzieci przyjmuje oblicze patologicznych zachowań.

Rodzice odgrywają ważną rolę w nauce kontrolowania emocji. Oprócz tego, że dzieci naśladują to, co widzą w domu, czyli będą odtwarzać reakcje agresywne, ważne jest, by zrozumieć, w jakim stopniu rodzice są odpowiedzialni za czynniki zewnętrzne, które zwykle wywołują u dziecka postawy agresywne. Może to być dorastanie w rodzinie, gdzie panuje przemoc, wzbudzanie poczucia winy, walki o przetrwanie lub uczuciowa obojętność.

Na szczególną uwagę, która sygnalizuje problemy z agresją, zasługują takie zachowania, jak:

• niszczenie przedmiotów;
• atakowanie i grożenie innym;
• kradzieże;
• wulgaryzmy, wyzwiska;
• pobicia;
• wdawanie się w bójki;
• opuszczanie szkoły;
• ucieczki z domu.

Więcej o tym, z czego wynika i jak postępować z agresywnym dzieckiem, przeczytasz tutaj: Agresja u nastolatków – jak postępować?

Przyczyny agresji – jakie są?

Geny (dziedziczność) i doświadczenie uczenia się w ciągu życia są obecnie wymieniane w psychologii jako ważne elementy, które wpływają na pojawianie się agresji. W rozwoju dziecka zakorzenionym wzorem do naśladowania postaw agresywnych mogą być agresywni dorośli. W słynnym eksperymencie z lalką Bobo przeprowadzonym przez Bandurę (1963 r.) udowodniono ten wpływ. Wykazano, że dzieci, które obserwowały dorosłych zachowujących się agresywnie w stosunku do lalki, znacznie częściej angażowały się w agresywne zachowania podczas zabawy niż dzieci, które obserwowały spokojnych dorosłych.

Co więcej, tak zwane pozytywne wzmocnienia mogą prowadzić do przyzwyczajenia się małoletnich do agresywnych zachowań. Rodzice mogą składać obietnice swojemu dziecku, kiedy ono krzyczy, bije innych, kopie lub angażuje się w inne agresywne zachowanie. Robią to w nadziei, że nagroda uspokoi ich pociechę. Jednak ta forma wygranej wzmacnia agresywne zachowanie i daje małoletniemu przyzwolenie na to, by w ten sam sposób postępował w przyszłości.

Oprócz teorii, które postrzegają doświadczenia uczenia się jako fundamenty rozwoju agresywnych zachowań, istnieją również te, które twierdzą, że agresja jest nieodłączną częścią ludzkiej natury. Do najbardziej znanych zaliczane są psychoanalityczna teoria agresji Zygmunta Freuda i teoria instynktu Konrada Lorenza. Pierwszy założył, że każdy człowiek ma instynkt agresji. Ten pęd jest tłumiony przez cywilizację i kulturę, ale nigdy nie można go całkowicie przezwyciężyć. Tłumienie tego pragnienia może również prowadzić do chorób psychicznych i psychosomatycznych. Natomiast zgodnie z wyjaśnieniem Lorenza źródłem agresji jest ewolucyjne dziedzictwo człowieka. Jest ona zatem pozostałością zachowania instynktownego i dlatego jest obecna u każdego. W związku z tym popęd agresji nieustannie popycha ludzi do gratyfikacji.

Co sprawia, że ludzie są agresywni?

Można wymienić cztery różne założenia dotyczące powstawania i przyczyn agresji. Są to:

1. Dochodzenie własnych życzeń i interesów, które są sprzeczne z życzeniami innych ludzi.
2. Zwrócenie na siebie uwagi innych ludzi.
3. Reakcja na agresję ze strony innej osoby.
4. Odwet za poniesione przez siebie akty agresji.

Ludzie są agresywni z różnych powodów. Kiedy ktoś myśli, że jest lepszy od innych, istnieje silna tendencja do agresywnego działania wobec innych. Są też ludzie, którzy żyją z cholerycznym i wybuchowym temperamentem. Innym czynnikiem, który generuje agresję, jest niepewność emocjonalna, która powoduje, że agresorzy boją się ataku innych, a zatem sami przechodzą do czynów (słownych lub fizycznych). Często prześladowcy nawet nie zdają sobie sprawy, jak bardzo mogą być brutalni. Na przykład osoba bardzo zestresowana ciężką pracą może zachowywać się agresywnie w pojedynczych epizodach, więc uważa, że problemy z agresją jej nie dotyczą. Zdarzają się również przypadki zaburzeń osobowości. Nie wspominając o tych, którzy uważają, że zawsze muszą mieć rację i którzy stają się agresywni, gdy ktoś im się sprzeciwia.

Wśród wspólnych motywów i wyzwalaczy agresji można wymienić:

• strach;
• obronę własności;
• rozczarowanie;
• doświadczenia przemocy;
• bezsilność;
• deficyt miłości;
• niską samoocenę;
• lekceważenie innych;
• zemstę;
• obronę lub zdobycie pozycji w rankingu;
• reakcję na ekstremalną sytuację;
• rywalizację o partnera;
• samoobronę;
• poczucie niesprawiedliwości;
• rozpacz;
• furię.

Problemy z agresją różnego rodzaju są również powszechnym problemem behawioralnym u osób z takimi chorobami lub zaburzeniami, jak:

• ADHD u dzieci lub dorosłych (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi);
• choroba Alzheimera;
• choroba Parkinsona;
• osobowość dyssocjalna, czyli antyspołeczne zaburzenie osobowości;
• choroba afektywna dwubiegunowa;
• zaburzenie osobowości typu borderline;
• krótkotrwałe zaburzenie psychotyczne;
• demencja;
• uraz głowy (mózgu);
• rak mózgu;
• pląsawica Huntingtona;
• narcystyczne zaburzenie osobowości;
• schizofrenia;
• zespół stresu pourazowego (PTSD);
• schizotypowe zaburzenie osobowości;
• nadużywanie substancji psychoaktywnych (narkotyków, dopalaczy, alkoholu).

Przemoc w rodzinie a agresja

Pierwsze oznaki przemocy w rodzinie i związanych z nią zachowań agresywnych mogą być subtelne. Czasami trudno je zauważyć osobom z zewnątrz. Ofiary mogą jednak zaobserwować odczuwanie braku szacunku i troski ze strony drugiej osoby, które przejawiają się w najprostszych codziennych sytuacjach, takich jak np. nieuwzględnienie wyboru smaku pizzy i zamówienie czegoś, co lubi tylko jedna osoba, podniesienie głosu podczas „upominania” za wyjrzenie przez okno samochodu w czasie jazdy itp. Niektóre agresywne zachowania czasami pozostają niezauważone na początku, ponieważ często mogą wskazywać tylko na fazę stresu, która z czasem się normalizuje. Jednak mogą również oznaczać, że zachowanie i wizja związku w oczach agresywnego partnera zaczyna się zmieniać na gorsze.

Wiele osób uważa, że przemoc w rodzinie to akty wyrządzania fizycznych szkód, czyli bicie, kopanie, popychanie itp. Zapominają o tym, że agresja słowna w małżeństwie lub w innym związku również może być przemocą. Charakteryzuje się ona częstymi lub ciągłymi epizodami agresywnego zachowania za pomocą słów, grożenia, wyśmiewania, poniżania i manipulowania ofiarą. Nawet gdy atak słowny jest sporadyczny lub zdarza się tylko raz, może spowodować głębokie i nieprzewidywalne szkody. Gdy pojawia się notorycznie, sieje spustoszenie w umyśle poszkodowanego. Oprócz tego, że agresja werbalna sama w sobie jest szkodliwa, jest też podstawą przemocy psychicznej, ponieważ wpływa na stan psychiczny i emocjonalny ofiary, np. obniżenie jej samooceny i depresję.

Powszechnie uważa się, że forma agresji słownej jest częściej obecna u kobiet, a fizyczna agresja u mężczyzn. Przyczyny takiego poglądu obejmują założenie, że w męskim świecie od najmłodszych lat istnieje przyzwolenie na bójki, a w damskim królują słowne utarczki. Jednak w rzeczywistości, zarówno kobieta, jak i mężczyzna, mogą stać się ofiarami lub sprawcami jednego i/lub drugiego rodzaju agresji.

Pewne jest, że jeśli akty przemocy pojawiają się w rodzinie lub jeśli agresja jest na tyle silna, że ​​ofiara dostrzega zagrożenie dla swojej integralności fizycznej lub psychicznej, należy zgłosić się na policję. Trzeba też poprosić o pomoc osobę, która może pomóc, czyli: rodzinę, przyjaciół lub specjalistę, jakim jest psycholog. Pamiętaj, że przemoc jest formą (fizycznej) agresji. Jednak nie każda agresja wiąże się z przemocą.

Jak radzić sobie z agresywnymi ludźmi?

Uwielbiasz spokój, a wokół Ciebie pojawiają się agresywni ludzie? Poznaj kilka wskazówek, które ułatwią Ci postępowanie z takimi osobami.

• Unikaj zatrudniania lub współpracy z ludźmi, którzy są agresywni. Oni nie zdają sobie sprawy, kiedy osiągnęli limit, nie mają umiaru i za wszelką cenę będą dążyć do tego, by mieć jeszcze więcej.
• Pomóż osobie agresywnej poczuć się zrozumianą.
• Uspokój ją i pokaż jej, jak nie do zniesienia jest agresywne zachowanie.
• Myśl racjonalnie. Używaj rozumu zamiast emocji.
• Staraj się nie stawać na drodze osobie w środku ataku jej agresji.
• Zachowaj zimną krew i zadaj obiektywne pytania typu: „Co tu się dzieje?” lub „Czy ta Twoja agresja jest konieczna? Porozmawiajmy spokojnie!”.
• Nie zmieniaj tonu głosu na mocniejszy i nawet nie próbuj mówić ciszej niż zwykle.
• Nie kłóć się. Poczekaj, aż agresywna osoba się uspokoi, by lepiej mówić o tym, co jest przedmiotem dyskusji.
• Stwórz okazje do otwartej rozmowy, w której Ty i osoba agresywna możecie dzielić się opiniami i emocjami.
• Zawsze jasno stwierdzaj, że zauważyłeś agresywne zachowanie i mów, że Ci przeszkadza.
• Zapytaj bezpośrednio, czym spowodowana jest agresywna postawa.

Jak radzić sobie z agresją?

Istnieją różne podejścia do zmniejszania agresji. Pierwszym krokiem jest uwolnienie stłumionych emocji i energii zamiast ich tłumienia. Jeśli czujesz, że dosłownie buzują w Tobie negatywne postawy, nie możesz dopuścić, by inny człowiek, zwierzęta lub przedmioty zostały przez Ciebie skrzywdzone.

Opcje zarządzania gniewem są różne i obejmują:

• zajęcia sportowe (np. trening wytrzymałościowy lub boks);
• techniki relaksacyjne (np. progresywna relaksacja mięśni, trening uważność, trening autogenny i inne, które służą ogólnie do zmniejszenia stresu);
• trening antyagresji;
• działania, które rozproszą myśli o agresji (np. zmiana tematu rozmowy, przejście do innego pomieszczenia).
• ćwiczenia oddechowe dla odwrócenia uwagi i uspokojenia;
• wykrzyczenie swoich emocji w odpowiednim środowisku (np. na łące z dala od miasta);
• głośne słuchanie muzyki, najlepiej śpiewanie (pomaga przetworzyć intensywne emocje);
• ugniatanie miękkiej piłki lub rozrywanie kartonów (zmniejsza skumulowaną energię i chęć wyładowania agresji na zniszczeniu jakiegoś przedmiotu);
• psychoterapia w celu ustalenia i pracy nad przyczynami agresywnych zachowań oraz uczenia się nowych strategii.

Celem terapii jest wypracowanie odpowiedniego sposobu radzenia sobie z popędem, który kieruje ku agresji. W trakcie terapii psycholog pomaga klientowi nauczyć się dopuszczania do siebie odpowiedniego poziomu agresji w sposób kontrolowany, przy jednoczesnym uczeniu się strategii unikania zachowań, które stanowią zagrożenie dla siebie i innych. Konieczne jest nauczenie się oddzielenia emocji od akcji, dystansowania się od sytuacji, pójścia na kompromis oraz analiza motywów agresji.

Zasadniczo w kontrolowaniu zachowań agresywnych najlepiej pomaga psychoterapia, która jest w stanie odmienić życie na lepsze i przywrócić spokój w głowie.