Mam przepisany antydepresant… co teraz? Wiele osób staje przed dylematem, gdy otrzymuje receptę na lek przeciwdepresyjny przepisany przez lekarza pierwszego kontaktu lub psychiatrę: brać czy nie brać? Co to w ogóle za środki i jak działają? Czy można uznać je za „cudowne lekarstwo” na depresję? Jeśli też zadajesz sobie te pytania, koniecznie zapoznaj się z najważniejszymi informacjami o antydepresantach.
Spis treści:
Leki przeciwdepresyjne to nie witaminy!
Leki na depresję – jak wynaleziono?
Jakie są rodzaje leków na depresję?
Czy istnieją antydepresanty bez recepty?
Jak działają leki przeciwdepresyjne?
Czy leki przeciwdepresyjne mają skutki uboczne?
Czy antydepresanty są skuteczne?
Tego nie rób! Błędy przy przyjmowaniu leków na depresję.
Leki przeciwdepresyjne to nie witaminy!
W populacji panuje duże zamieszanie związane z antydepresantami. Łatwo zrozumieć, jak działa antybiotyk lub środek przeciwzapalny, ale co z antydepresantem? Jak substancja chemiczna byłaby w stanie zmienić wewnętrzny stan emocjonalny? Jakie są konsekwencje jego długotrwałego stosowania? Jak długo powinno to trwać? Czy istnieje ryzyko uzależnienia? Wątpliwości, które nie zostaną odpowiednio wyjaśnione, mogą sprawić, że pacjent wyrzuci receptę do pobliskiego kosza na śmieci.
Po pierwsze, ważne jest, by wyjaśnić, że antydepresanty to nie witaminy. Nie można ich przyjmować na własną rękę, zmieniać ustalonych przez lekarza dawek. Po drugie wielu pacjentów umieszcza leki przeciwlękowe, neuroleptyki i stabilizatory nastroju w tej samej klasie co leki przeciwdepresyjne, co nie odpowiada rzeczywistości.
Leki przeciwdepresyjne są bardziej specyficznymi medykamentami stosowanymi w leczeniu depresji. Te inne tabletki są stosowane jako środki:
- wspomagające w korygowaniu objawów wtórnych, takich jak bezsenność i lęk,
- zapobiegawcze,
- wzmacniające działanie leków przeciwdepresyjnych.
Zasadniczo można powiedzieć, że antydepresanty to substancje zdolne do zmiany nastroju pacjentów w stanie depresyjnym. Funkcja ta jest związana ze zwiększonym poziomem niektórych neuroprzekaźników w mózgu, które są odpowiedzialne za stan emocjonalny każdego człowieka.
Czym są antydepresanty?
Leki przeciwdepresyjne to te, które są stosowane w celu złagodzenia oznak i objawów depresji. Najbardziej znana cechą zaburzenia, jakim jest depresja to głęboki smutek odczuwany przez pacjentów. Można wymienić również inne objawy, które często mu towarzyszą:
- wahania nastroju,
- zmęczenie,
- zniechęcenie,
- pesymistyczne myśli,
- zmiany apetytu,
- bezsenność,
- utrata zainteresowań,
- obniżenie samooceny.
Leki na depresję to antydepresanty. Należy podkreślić, że stosowanie takiego środka wymaga spełnienia kryteriów diagnostycznych. Nie można ich przyjmować na tzw. przelotny smutek, którego nie można połączyć z objawami depresji. Diagnozę choroby powinien postawić psycholog lub psychiatra zgodnie z kryteriami Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11 i DSM-V.
Leki na depresję – jak wynaleziono?
Antydepresanty pojawiły się przypadkowo w latach pięćdziesiątych, dzięki obserwacji klinicznej pacjentów z gruźlicą. Zaobserwowano, że niektórzy poddawani leczeniu byli w stanie euforii. Wkrótce lekarze doszli do wniosku, że lekiem wywołującym ten efekt jest iproniazyd, rodzaj antybiotyku, który ma właściwość zwiększania dostępności tak zwanych monoamin w organizmie. Istnieją trzy monoaminy: serotonina, noradrenalina i dopamina.
Oczywistym wnioskiem w tamtym czasie było to, że niedobór jednej z nich będzie przyczyną stanów depresyjnych. Od tego momentu leki, które miały właściwość zwiększania dostępności monoamin w mózgu, nazywano antydepresantami. Niedługo potem przemysł farmaceutyczny wprowadził na rynek pierwszy o udowodnionej skuteczności antydepresant – imipraminę o nazwie handlowej Tofranil. Z biegiem czasu pojawiały się też inne leki o podobnym profilu, takie jak klomipramina i dezypramina, które nazywane są trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi.
Leki trójpierścieniowe to leki, które zwykle powodują wiele skutków ubocznych. Ze względu na brak specyficzności dla monoamin działają również na inne układy w organizmie, dlatego są obecnie rzadko stosowane jako leki przeciwdepresyjne. Na początku lat 80. pojawił się pierwszy bardziej specyficzny lek przeciwdepresyjny o znacznie mniejszej liczbie skutków ubocznych: Prozac lub, z chemicznego punktu widzenia, fluoksetyna. To ona zapoczątkowała zupełnie nową klasę leków przeciwdepresyjnych, tak zwanych selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny.
Obecnie rynek środków przeciwdepresyjny jest jednym z najbardziej obiecujących dla przemysłu farmaceutycznego. Dynamika i częstość przepisywania tego rodzaju leków w Polsce rośnie z roku na rok. Zaledwie przez dwa miesiące pandemii w 2020 roku (marzec-kwiecień) Polacy wydali ponad 200 mln zł na leki antydepresyjne, uspokajające i nasenne. Wielu tym receptom można byłoby zapobiec, gdyby chorzy zdecydowanie wcześniej zgłaszali się do gabinetów psychologicznych.
Jakie są rodzaje leków na depresję?
Obecnie istnieje bardzo szeroka gama leków przeciwdepresyjnych. Różnią się rodzajem działania, jakie dana cząsteczka wywołuje w neuronie, a co za tym idzie w mózgu pacjenta z depresją. Uproszczona klasyfikacji różnych antydepresantów i ich mechanizmów działania wygląda następująco.
- Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (leki SSRI). Są najczęściej przepisywane przez lekarzy. Zwykle powodują mniej uciążliwych skutków ubocznych i rzadziej prowadzą do innych problemów przy wyższych dawkach terapeutycznych niż inne rodzaje antydepresantów. Działają głównie poprzez zwiększenie serotoniny między neuronami. Dobrze radzą sobie z bardziej reaktywnymi i łagodnymi depresjami z objawami lęku i paniki.
- Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI). Zwiększają poziom serotoniny i noradrenaliny w neuronach. Przepisywane głównie przy cięższych depresjach i zaburzeniach nastroju w okresie menopauzy.
- Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD). Mają tendencję do powodowania większej liczby działań niepożądanych niż leki przeciwdepresyjne nowszej generacji. Z tego powodu na ogół nie są przepisywane, chyba że wcześniej pacjent wypróbował inne antydepresanty i nie przyniosły one poprawy stanu zdrowia.
- Inhibitory monoaminooksydazy (IMAO). Blokują enzym degradujący serotoninę, noradrenalinę i dopaminę. Dobrze sprawdzają się w leczeniu depresji, gdy inne leki zawiodą. Mogą jednak powodować poważne skutki uboczne i nie są często przepisywane. Ich przyjmowanie wymaga stosowania ścisłej diety ze względu na niebezpieczne interakcje z żywnością, w tym niektórymi rodzajami sera, pikli i win oraz niektórymi lekami, takimi jak środki przeciwbólowe, leki zmniejszające przekrwienie i niektóre suplementy ziołowe.
Lekarz może również zalecić połączenie dwóch leków przeciwdepresyjnych lub wdrożyć inne rodzaje o odmiennym mechanizmie działania. Inne leki mogą być również dodawane do antydepresantów w celu wzmocnienia ich skuteczności.
Antydepresanty – nazwy
W każdej z powyższych grup leków przeciwdepresyjnych można wskazać przykłady najczęściej przepisywanych środków farmaceutycznych.
Do selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny należą:
- citalopram (Aurex, Cipramil, Citabax, Cital, Citaxin, Citronil, Pram),
- escitalopram (Aciprex, Pralex, Symescital),
- fluoksetyna (Andepin, Bioxetin, Deprexetin, Fluoksetyna EGIS, Seronil),
- fluwoksamina (Fevarin),
- paroksetyna (Arketis, ParoGen, Seroxat),
- sertralina (ApoSerta, Asentra, Asertin, Miravil, Sertagen, Setaloft, Zoloft).
Najczęściej przepisywane leki SNRI to:
- duloksetyna (Cymbalta, Dulsevia),
- wenlafaksyna (Alventa, Efectin ER, Efevelon SR, Faxigen XL, Faxolet ER, Lafactin, Oriven, Prefaxine, Symfaxin ER, Velafax, Venlecitine).
W grupie TLPD znajdują się:
- amitryptylina (Amitryptylinum VP),
- doksepina (Doxepin Teva),
- klomipramina (Anafranil),
- opipramol (Pramolan, Sympramol).
Leki na depresję z grupy IMAO to:
- moklobemid (Aurorix, Mobemid, Moklar).
Czy istnieją antydepresanty bez recepty?
Odpowiedź jest jedna – NIE! Leki na depresję wydawane są w aptece po okazaniu recepty od lekarza psychiatry lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Trzeba pamiętać, że konieczna jest wizyta u specjalisty, który oceni stan zdrowia pacjenta. Przepisanie antydepresantów powinno być poprzedzone szczegółowym wywiadem klinicznym, w którym pod różnymi względami zostaną ocenione okoliczności przyjmowania leku.
Podczas wizyty lekarz (najlepiej psychiatra) ustala historię choroby pacjenta i bierze pod uwagę następujące czynniki.
- Objawy: depresja ma różne oblicza, dlatego potrzebna jest ocena zgłaszanych symptomów dla trafnego postawienia diagnozy.
- Skutki uboczne danego leku: do najczęstszych należą wahania wagi, suchość w ustach, pocenie się i utrata libido. Leki SSRI są uważane za najskuteczniejsze leki na depresję o najmniejszej liczbie skutków ubocznych.
- Przyjmowanie innych środków: może wystąpić niezgodność między niektórymi lekami a antydepresantami.
- Okres ciąży, laktacji i przewlekłe problemy zdrowotne, w których przyjmowanie leków na depresję może zaszkodzić życiu lub zdrowiu.
Jak działają leki przeciwdepresyjne?
Leki przeciwdepresyjne działają na ośrodkowy układ nerwowy, zmieniając i regulując stany nastroju pacjenta. Mózg człowieka wytwarza neuroprzekaźniki, substancje bezpośrednio związane z nastrojem oraz innymi funkcjami fizycznymi i psychologicznymi. To one pośredniczą w różnych stanach emocjonalnych:
- serotonina kontroluje impulsy, apetyt, ból, strach i niepokój;
- noradrenalina jest odpowiedzialna za motywację i uwagę;
- dopamina jest zaangażowana w proces skupienia uwagi, ekspresję emocjonalną, przyjemność i aspekty seksualności.
Kiedy w sieci neuronowej występuje jakiś rodzaj niestabilności, neuroprzekaźniki te nie są już produkowane w idealnej ilości, co powoduje objawy depresyjne. Dlatego leki mają na celu przywrócenie prawidłowych połączeń między neuronami, dostosowując ilość produkowanych neuroprzekaźników. Dlatego tak ważne jest stosowanie tylko medykamentów przepisanych przez lekarza. Wówczas są one dobierane indywidualnie dla każdego przypadku i przeznaczone do stymulowania określonych neuroprzekaźników. W rezultacie z czasem następuje poprawa lub wyleczenie ze stanu depresyjnego. Dochodzi do złagodzenia bezsenności, braku apetytu, smutku, drażliwości i innych objawów.
Czy leki przeciwdepresyjne mają skutki uboczne?
Podobnie jak każdy inny lek, antydepresanty mają pewne skutki uboczne. Zależą one w dużej mierze od składu leku, dawki i pacjenta. Niektórzy ludzie odczuwają te efekty w bardzo łagodny sposób, podczas gdy inni są na nie bardziej wrażliwi. Ogólnie działania niepożądane mają tendencję do pojawiania się na początku leczenia, kiedy pacjent jeszcze się przystosowuje do danej substancji czynnej.
Niektóre leki mogą powodować m.in.
- nudności,
- zmniejszenie libido,
- suchość w ustach,
- bóle głowy,
- przybieranie na wadze,
- problemy z koncentracją.
Objawy mogą pojawić się na początku, ale zazwyczaj ustępują i pacjenci kontynuują leczenie z większym komfortem.
Wiele osób odmawia leczenia lekami przeciwdepresyjnymi z obawy o uzależnienie od takich środków, co jest mitem. Czasami wstydzą się też przyznawać, że przyjmują antydepresanty, bo boją się stygmatyzacji lub złego traktowania przez bliskich i znajomych. Powodów jest wiele, aczkolwiek trzeba pamiętać, że są to leki, które przechodzą długi proces badań, rozwoju i testowania, a także przechodzą ścisłe kontrole jakości i bezpieczeństwa.
Czy antydepresanty są skuteczne?
Skuteczność leków przeciwdepresyjnych jest często kwestionowana, a ich stosowanie przez niektórych krytykowane. Takie sytuacje mogą utrudniać życie pacjentom, którzy tak naprawdę nie wiedzą, co mają robić. Brać czy nie? Iść po receptę, czy dać sobie spokój? Trzeba pamiętać, że tolerancja na antydepresanty jest sprawą indywidualną. Są osoby, które nie reagują na żaden lek, na inne działają dopiero dwa lub trzy środki, a są też tacy, którzy wymagają przyjmowania dużych dawek.
Warto jednak podkreślić, że leki przeciwdepresyjne nie stanowią cudownego lekarstwa i nie są długoterminowym rozwiązaniem. Mogą być tylko częścią leczenia, stosowane w nagłych przypadkach lub w jako wspomagająca forma psychoterapii. Przy samym leczeniu farmakologicznym istnieje szansa, że objawy znów pojawią się w innym momencie życia. Dlatego należy zachować zdrowe nawyki i dążyć do pozytywnej zmiany z pomocą psychoterapeuty.
Osoby z zaburzeniami nastroju lub objawami, takimi jak chroniczne zmęczenie, apatia lub ogólny brak zainteresowania codziennością, nie zawsze są świadome, że mogą mieć jakiś rodzaj depresji, która wymaga pomocy medycznej lub psychologicznej. Jeśli znasz kogoś, kto może cierpieć na depresję lub sam odczuwasz jej objawy, dobrym pomysłem jest porozmawianie z psychologiem, który prawidłowo zdiagnozuje i opracuje spersonalizowaną terapię. Ponieważ depresja ma zwykle podłoże psychologiczne, zaleca się, by leczeniu zaleconemu przez psychiatrę zawsze towarzyszyła psychoterapia.
Tego nie rób! Błędy przy przyjmowaniu leków na depresję
Z pewnością jednym z najczęstszych błędów jest zaprzestanie stosowania leku bez zgody lekarza. Jest to powszechne, ponieważ przy regularnym przyjmowaniu antydepresantów objawy ustępują, a osoba myśli, że już ich nie potrzebuje. Jednak tylko lekarz może zdecydować, kiedy można je odstawić. Ponadto w żadnym wypadku nie należy zwiększać ani zmniejszać dawki bez porady lekarskiej. Taka samowola może spowodować wiele szkód dla stanu zdrowia.
Innym częstym błędem jest rezygnacja z leczenia, ponieważ od razu nie widać efektów. Warto pamiętać, że czasami pierwszy przepisany na receptę lek przeciwdepresyjny nie zawsze jest najlepszą opcją. Dlatego tak ważna jest obserwacja swojego organizmu i zgłaszanie wszystkich objawów i odczuć podczas przyjmowania antydepresantów. Lekarz może dostosować dawkę lub zmienić lek, jeśli zaistnieje taka konieczność.
Błędne jest również myślenie, że są to leki silnie uzależniające. Rzeczywiście, objawy odstawienia mogą dać o sobie znać, ale dzieje się tak tylko po nagłym wycofaniu się z ich przyjmowania. Dlatego jeszcze raz podkreślamy – ważna jest kontrola lekarska i ścisłe stosowanie się do zaleceń psychiatry w ustalonych dawkach.
Nie można również zapominać, że poważnym błędem jest pozostawienie wszystkiego antydepresantowi. Oczywiście jest to skuteczny środek, który może pomóc wyeliminować objawy, ale nie można o nim myśleć, jak o pigułce szczęścia. Konieczne jest korzystanie z sesji psychoterapii (np. psychoterapia Legionowo) oraz wykorzystywanie innych alternatyw, które mogą poprawić samopoczucie, np. ćwiczenia fizyczne, zdrowa dieta oraz medytacja.
Sam lek nie zapewni pożądanego efektu, nie zmieni też warunków życia, które doprowadziły do depresji. Kluczem jest dotarcie do sedna problemu i jego rozwiązanie lub zrozumienie.
