Błędy poznawcze, zniekształcenia poznawcze – czym są?

Czy uważasz, że zawsze podejmujesz właściwe decyzje i działasz tak, jak tego chcesz? Może tak Ci się wydawać, ale prawdą jest, że nawet jeśli myślisz, że działasz racjonalnie, wyniki Twoich zachowań mogą nie być logiczne. Dowiedz się, czym są błędy poznawcze i jak sobie z nimi radzić.

Spis treści:

Błędy poznawcze – czym są?

Heurystyka a błędy poznawcze

Zniekształcenie poznawcze – skąd mam wiedzieć, że mi towarzyszy?

Lista błędów poznawczych, które musisz znać

Efekt Krugera-Dunninga , czyli jestem ekspertem od wszystkiego

Krzywa Krugera-Dunninga

Jak rozpoznać czy masz efekt Dunninga-Krugera

Jak unikać zniekształceń poznawczych?

Błędy poznawcze – czym są?

Błędem poznawczym określa się systematyczny błąd w myśleniu, który pojawia się w momencie, gdy błędnie przetwarzasz i interpretujesz informacje w otaczającym ich świecie, a one wpływają na Twoje decyzje i osądy. Mimo że Twój mózg jest potężny, jego praca podlega pewnym ograniczeniom. W związku z tym błędy poznawcze są zwykle wynikiem prób uproszczenia przetwarzania informacji przez mózg. Te uprzedzenia często działają jako ogólne zasady, które pomagają zrozumieć świat i podejmować decyzje ze względną szybkością.

Pojęcie błędu poznawczego zostało po raz pierwszy wprowadzone przez badaczy Amosa Tversky’ego i Daniela Kahnemana w 1972 roku. Przez lata wykazywali istnienie wzorców scenariuszy, w których osądy i decyzje nie opierały się na przewidywalności zgodnie z teorią racjonalnego wyboru. Udzielili wyjaśnienia tych różnic, znajdując klucz do heurystyk, intuicyjnych procesów, które często są źródłem poznawczych błędów.

Badacze opisali kilka różnych typów uprzedzeń, które wpływają na podejmowanie decyzji w wielu obszarach, w tym na:

• zachowania społeczne;
• poznanie;
• edukację;
• zarządzanie;
• zdrowie;
• biznes i finanse.

Heurystyka a błędy poznawcze

Błędy poznawcze to mentalne ścieżki, które mózg wykorzystuje do podejmowania decyzji. Są one rozwijane przez całe życie na podstawie doświadczeń, wspomnień, przekonań, nacisków społecznych i wartości, które wpływają na Twoje decyzje. Często Twój mózg „preferuje” ścieżki uproszczone, które nie wymagają dużego wysiłku do podjęcia decyzji. W praktyce działają one jak skróty myślowe, na które wkracza mózg, by myślenie było szybsze, a proces decyzyjny łatwiejszy. Mózg „podejmuje” te skróty, ponieważ odpowiada za wiele funkcji w ciele, a kontrolowanie wszystkiego pochłania mnóstwo energii.

Zobacz: ludzki mózg zużywa około 20 do 30% spożywanych kalorii. Obecnie większość ludzkości dobrze się odżywia. Jednak historycznie tak nie było i ludzki mózg ewoluował, kształtując się w warunkach, w jakich dziś żyjemy. Pierwotnie był przystosowany do życia w jaskiniach w poszukiwaniu pożywienia i podejmowania szybkich decyzji, by uciec przed drapieżnikami. Dlatego mózg stara się być oszczędny i nie zastanawia się głęboko nad niektórymi decyzjami. Zamiast tego ucieka się do zaprogramowanych wcześniej skrótów myślowych. To one wraz z bezmyślnymi działaniami nazywane są formalnie heurystykami. W wielu sytuacjach życiowych są one pozytywne, ponieważ pomagają szybko myśleć i unikać niebezpieczeństw. Jednak gdy ludzki mózg podejmuje błędne decyzje na podstawie heurystyki, powstają błędy poznawcze.

Niektóre z tych uprzedzeń są związane z pamięcią. Sposób, w jaki pamiętasz wydarzenie, może być stronniczy z różnych powodów, co z kolei może prowadzić do nieobiektywnych wspomnień i podejmowania decyzji. Inne błędy poznawcze mogą być związane z problemami z uwagą. Ponieważ uwaga jest ograniczonym zasobem, ludzie muszą selektywnie wybierać to, na czym się koncentrują w otaczającym ich świecie.

Zniekształcenie poznawcze – skąd mam wiedzieć, że mi towarzyszy?

Każdy ma jakieś błędy poznawcze. Bywają one łatwiejsze do zauważenia, ale są też i te trudniejsze. Ważna jest świadomość, że wpływają one również na Twoje myślenie. Niektóre oznaki, że możesz być pod wpływem jakiegoś rodzaju błędu poznawczego to:

• zwracasz uwagę tylko na wiadomości, które potwierdzają Twoje opinie;
• obwiniasz czynniki zewnętrzne, gdy sprawy nie układają się po Twojej myśli;
• szczęście przypisujesz sukcesom innych ludzi, ale swoje osiągnięcia traktujesz jako wynik własnego wysiłku i osobistych zasług;
• zakładasz, że ​​wszyscy podzielają Twoje opinie lub przekonania;
• dowiadujesz się trochę na dany temat i automatycznie myślisz, że wiesz o nim wszystko.

Kiedy dokonujesz osądów i decyzji dotyczących otaczającego Cię świata, lubisz myśleć, że jesteś obiektywny, logiczny i zdolny do przyswojenia i oceny wszystkich dostępnych informacji. Niestety, te uprzedzenia mogą czasami wymykać się spod kontroli i prowadzić do złych decyzji oraz niekorzystnych osądów.

Wiedza na temat błędów poznawczych jest ważna po to, by zrozumieć, że możesz ulec uprzedzeniom. Pozwala Ci zmierzyć się ze sposobem, w jaki się komunikujesz, a tym samym jesteś w stanie negocjować i dyskutować bardziej obiektywnie. Ponadto sprawia, że Twoje interakcje z innymi są bardziej empatyczne i mniej powierzchowne.

Lista błędów poznawczych, które musisz znać

Na jakie heurystyki należy zwrócić uwagę podczas codziennych sytuacji? Oto lista najczęściej popełnianych zniekształceń poznawczych, które najbardziej wpływają na życie ludzi.

• Efekt zakotwiczenia: jest to tendencja do zbytniego polegania na odniesieniach z przeszłości lub szczegółach informacji publicznych przy podejmowaniu decyzji. To nastawienie może być bardzo szkodliwe i ograniczające. Przykład: uważasz, że ekologiczne owoce są drogie, ponieważ Twój osąd opiera się na fakcie, że „zwykłe” owoce są tanie.
• Efekt fałszywego konsensusu: tendencja do przeceniania tego, jak bardzo inni ludzie się z Tobą zgadzają.
• Efekt Pollyanny: pojawia się, gdy jesteś bardzo optymistycznie nastawiony do życia i zwracasz uwagę tylko na najbardziej pozytywne strony, takie jak „wszystko będzie dobrze”, „przezwyciężę to”, „wygram mimo wszystko” i tak dalej, pomimo znaków, że tak nie będzie. Przykład: nadal inwestujesz w projekt, który wielokrotnie okazał się nieefektywny lub nie ma przyszłości.
• Stronniczość potwierdzania: jest odpowiedzialna za faworyzowanie informacji, które są zgodne z Twoimi przekonaniami. Ignorujesz te, które są z nimi sprzeczne. Wszystko, co badasz, czytasz i interpretujesz, zawsze udowadnia, że ​​tak było najlepiej, niezależnie od tego, czy informacje są przeciwne.
• Efekt potwierdzenia: to tendencja do znajdowania wzorców tam, gdzie ich nie ma. Starasz się wierzyć, że przypadkowe zdarzenia, które mają miejsce razem, są ze sobą powiązane.
• Efekt stada: jest to skłonność ludzi do robienia czegoś, co robi cała grupa.
• Zbytnia pewność siebie: ma miejsce, kiedy zbyt mocno ufasz sobie, wierzysz, że zawsze masz rację.
• Efekt dezinformacji: tendencja do zakłócania pamięci o pierwotnym wydarzeniu. Na przykład modyfikujesz zapamiętane informacje pod wpływem błędów wprowadzonych do pamięci.
• Egoistyczne nastawienie: jest to obwinianie sił zewnętrznych, gdy dzieją się złe rzeczy i przypisywanie sobie zasług, gdy dzieją się dobre rzeczy.
• Efekt placebo: to tendencja do wiary w coś, nawet jeśli to nieprawda. Zazwyczaj ma miejsce, kiedy ludzie interpretują i zapamiętują informacje, które potwierdzają ich opinie i światopogląd.
• Efekt aureoli: ludzka skłonność do osądzania na podstawie stereotypowych cech. Na przykład fakt, że kogoś lubisz lub uważasz za atrakcyjnego, wpływa na Twoje osądy. To także widzenie czegoś jako dużo lepszego niż w rzeczywistości.
• Efekt kadrowania: pojawia się jako błąd poznawczy, ponieważ ludzie mają tendencję do działania w zależności od kontekstu i sposobu, w jaki dana sytuacja jest prezentowana. Wiele reklam opiera się na tym zniekształceniu, by przekonać klientów do konsumpcji określonego produktu (prezentacja w samych superlatywach).
• Samospełniające się przewidywania: ma miejsce, kiedy nieświadomie wykonujesz działania, które doprowadzają w konsekwencji do tego, co uważałeś za najbardziej prawdopodobne.

Czasami błędy poznawcze mogą odgrywać ważną rolę we wpływaniu na Twoje decyzje i myśli. Na przykład możesz zapamiętać wydarzenie (efekt dezinformacji) i założyć, że wszyscy inni mają takie same wspomnienia o tym, co się wydarzyło (efekt fałszywego konsensusu).

Efekt Krugera-Dunninga, czyli jestem ekspertem od wszystkiego

Życie w epoce „wujka Google” sprawia, że poszukiwanie informacji pojawia się za jednym kliknięciem myszy. Dzięki temu wiele osób zaczyna wierzyć, że wiedzą wszystko od razu, jednak z ogromną powierzchownością. Tutaj pojawia się ciekawe zjawisko, które zostało nawet ochrzczone jako błąd poznawczy pod nazwą efekt Dunninga-Krugera. Sprawia on, że ​​osoby, które mają niewielką lub żadną wiedzę na dany temat, sądzą, że wiedzą więcej niż inni, znacznie lepiej są przygotowani, a w zasadzie uznają się za ekspertów, którzy mają poczucie wyższości nad innymi.

Ten mechanizm iluzji wyższości został zademonstrowany w serii eksperymentów przeprowadzonych przez Justina Krugera i Davida Dunninga w kilku badaniach, w których oceniano umiejętności tak różne, jak czytanie ze zrozumieniem, obsługa pojazdów mechanicznych i granie w szachy lub tenisa. Przeprowadzone testy wykazały, że na przykład osoby o najniższych wynikach z gramatyki czy logiki również uważały, że spisały się bardzo dobrze, jak te o najwyższych wynikach. To pokazało, że ci ludzie, oprócz braku umiejętności, nie mają umiejętności oceny własnej pracy. Właśnie z tego powodu uważają, że nie tylko są lepsi niż w rzeczywistości, ale też są lepsi od innych. Przez to nie rozpoznają:

• własnego braku umiejętności;
• autentycznych zdolności innych ludzi;
• zakresu własnej niekompetencji;
• własnego braku umiejętności po przeszkoleniu w określonym temacie.

Typowymi przypadkami są absolwenci uczelni wyższych, którzy właśnie opuścili akademię i nigdy nie pracowali w zawodzie. Mimo to, fakt uzyskania dyplomu i zdobycia zawodu jest dla nich czymś wyjątkowym. Mocno wierzą, że mają wiedzę równą lub wyższą od profesjonalistów, którzy pracują dłużej i mają odpowiednie doświadczenie zawodowe.

Krzywa Krugera-Dunninga

Czasami możesz usłyszeć zdanie „nie znam się, ale się wypowiem” stosowane w żartobliwym kontekście. Jeśli jednak staje się ono czyjąś cechą zachowania, może świadczyć o trzymaniu się błędu poznawczego „bycia ekspertem” w każdej dziedzinie. Jednak ta zgubna pewność siebie może doprowadzić do klęski.

Krzywa Krugera-Dunninga to popularne przedstawienie tego zjawiska na wykresie. Idealnie prezentuje on przechodzenie od „szczytu głupoty”, gdy poziom „wiedzy” i pewności siebie sięga zenitu aż do upadku i wpadnięcia do „doliny rozpaczy”, gdy okazuje się, że jednak nie jesteś ekspertem od wszystkiego.

Oto jak działa efekt Dunninga-Krugera w praktyce (na podstawie powyższej krzywej).

1. Wspinaczka na „szczyt głupoty”. Zbytnia pewność siebie ma tendencję do wyprzedzania kompetencji na wczesnym etapie, gdy przechodzisz od statusu nowicjusza w pozyskiwaniu wiedzy do praktyka-amatora. Zdarza się to każdemu z nas: błędnie interpretujemy poczyniony postęp ze wszystkimi zdobytymi umiejętnościami. Wchodząc na szczyt, śmiało ogłaszasz światu „mam to!”, jestem kimś ważnym. Uważasz, że wszystko jest „łatwe”, ale masz niewielką lub niespójną, powierzchowną lub nawet złą wiedzę na dany temat.
2. Wpadnięcie do „doliny rozpaczy”. Atak zbytniej pewności siebie jest (na szczęście) krótkotrwały. Widok z góry jest rozczarowujący, bo szybko dociera do „eksperta”, że wcale nim nie jest. Mimo to idziesz dalej i zanim się zorientujesz, spadasz do „doliny rozpaczy”. Tam zdajesz sobie sprawę ze swojego błędu i zaczynasz rozumieć, ile pracy pozostało Ci do wykonania. Twoja pewność siebie jest boleśnie zmniejszona.
3. Wznoszenie się po „zboczu oświecenia”. Większość osób, które nie są w stanie pokonać efektu Kruger-Dunninga nigdy nie wychodzi z doliny. Poddają się, bo zniszczona zostaje ich pewność siebie. Jednak, jeśli zawalczysz o siebie i uda Ci się przebrnąć tę trudną drogę, zaczniesz wspinać się po ścieżce prowadzącej do „płaskowyżu zrównoważonego rozwoju”. Nie jest to łatwe zadanie. To długa i wyczerpująca praca, ale z czasem zaczniesz widzieć przed sobą światło. Jeśli zaufasz temu procesowi, stopniowo odzyskasz utraconą pewność siebie i zdobędziesz prawdziwą wiedzę oraz umiejętności.

Większość ludzi będzie przechodzić przez życie z pewnym stopniem efektu Dunninga-Krugera w niektórych dziedzinach życia. Na przykład ktoś może przeceniać swoje umiejętności prowadzenia samochodu dlatego, że nigdy nie miał poważnej kolizji drogowej. Ktoś inny może przeceniać swoje umiejętności gry w szachy, ponieważ gra tylko z dziećmi i możemy je łatwo pokonać.

Dlatego zawsze warto zastanowić się nad własnymi wynikami w różnych dziedzinach życia i poszukać obszarów, w których pojawia się wysoki stopień zaufania do swoich umiejętności, ale brakuje obiektywnych dowodów na te kompetencje.

Jak rozpoznać, czy masz efekt Dunninga-Krugera?

Najczęstsze oznaki błędu poznawczego wynikające z efektu Dunninga-Krugera to:

• nieuznawanie własnych słabych wyników;
• niezdolność do samokrytyki;
• brak wiedzy na temat tego, jak przyjąć krytykę;
• szukanie wymówek dla swoich niepowodzeń i porażek;
• nieprzyjmowanie dobrze złej opinii innych;
• robienie zbyt wielu planów na pewien okres i nierealizowanie ich;
• próba wykonywania zbyt wielu rzeczy naraz.

Pamiętaj, że błędy poznawcze mogą prowadzić do zniekształconego myślenia. Na przykład wiara w teorie spiskowe jest często związana z zachowaniem pełnym różnych uprzedzeń. Ale takie zniekształcenia niekoniecznie są złe. Wiele z nich służy celom adaptacyjnym: pozwalają szybko podejmować decyzje. Może to mieć kluczowe znaczenie, jeśli masz do czynienia z niebezpieczną lub groźną sytuacją. Jednak w przypadku efektu Krugera-Dunninga sekretem zdrowego funkcjonowania jest intelektualna pokora. Bez względu na to, ile wiesz na dany temat, pamiętaj, że zawsze możesz nauczyć się czegoś od kogoś, kto wie lub umie więcej. Jeśli czegoś nie wiesz, powiedz „nie wiem” i poproś o pomoc osobę bardziej doświadczoną lub idź się pouczyć, by samemu zdobyć odpowiednią wiedzę.

Jak unikać zniekształceń poznawczych?

Nie da się całkowicie uwolnić od zniekształceń poznawczych, ale trenowanie własnych umiejętności osobistych, może je zminimalizować. Pierwszą rzeczą, którą musisz zrobić, jest rozpoznanie, że możesz rzeczywiście doświadczać jakiegoś błędu poznawczego. Potem powoli wdrażaj inne wskazówki, które pozwolą Ci zahamować jego wpływ na Twoje myślenie lub działanie.

• Bądź świadomy istniejących uprzedzeń.
• Nie podejmuj pochopnych wyborów.
• Zatrzymaj się i poświęcić czas na analizę swoich możliwości.
• Nie ufaj swoim przypuszczeniom.
• Zmierz się z własną intuicją i nie wierz w pierwsze pomysły, które przyjdą Ci do głowy.
• Rozważ czynniki, które wpływają na Twoje decyzje.
• Odkryj nowe możliwości, które pojawiają się na Twojej drodze, wypróbuj inne podejścia, które łamią Twoje wzorce myślowe.
• Akceptuj krytykę. Słuchaj tego, co Ci się mówi, staraj się zrozumieć, skąd pochodzi krytyka, poproś o przykłady i wyjaśnienie, z czym się nie zgadzasz.
• Kwestionuj swoje przekonania o sobie i swoim ideale.
• Bądź otwarty na naukę.

Zmniejszenie błędu poznawczego może być również korzystne w leczeniu niektórych schorzeń psychicznych. Takie konsultacje u psychoterapeuty powinny odbyć osoby w fazie uzależnień, depresji i lęków. Jednak psycholog może pomóc każdemu, kto nie radzi sobie z odróżnieniem rzeczywistości od świata zniekształceń poznawczych.