Dzieci rozwijają się w relacjach z innymi. Zwłaszcza we wczesnych latach życia większość wszystkich dziecięcych doświadczeń jest kształtowana i przekazywana przez ich rodziców. Stabilna i bezpieczna więź między opiekunem (np. rodzicami) a dzieckiem jest ważnym warunkiem zdrowia psychicznego dziecka. Gdy jej zabraknie, może rozwinąć się choroba sieroca. Czym ona jest, jak się objawia i jak sobie z nią poradzić?
Spis treści:
Syndrom sieroty – skąd się bierze?
Choroba sieroca a style przywiązania
Jakie są długoterminowe skutki choroby sierocej?
Choroba sieroca a pomoc w okresie dzieciństwa
Jak sobie poradzić z konsekwencjami choroby sierocej?
Choroba sieroca – czym jest?
Choroba sieroca, syndrom sieroty to potoczne nazwy reaktywnego zaburzenia więzi, które należy do poważnych zaburzeń strony psychicznej i fizycznej w rozwoju dziecka. Fachowo chorobę tę nazywa się również nieograniczonym zespołem opóźnienia rozwoju lub depresją anaklityczną.
Jest klasyfikowana jako zaburzenie pourazowe, które pojawia się w wyniku braku lub niewłaściwych więzi emocjonalnych pomiędzy dzieckiem a rodzicami. Najczęściej dotyka dzieci zaniedbane, porzucone, które długo przebywały pozostawione w szpitalu, z domów dziecka, rozbitych rodzin oraz wychowywanych w instytucjach z małą liczbą opiekunów w stosunku do ilości podopiecznych. Dlatego też choroba sieroca nazywana jest chorobą braku miłości, hospitalizmem lub matczyną deprywacją.
Choroba sieroca – objawy
Objawy choroby sierocej u dziecka dotyczą zarówno jego strony psychicznej, jak i fizycznej. Obserwuje się wówczas:
- ograniczoną zdolność społecznego i emocjonalnego reagowania na inne osoby;
- niewielką zdolność do pozytywnego reagowania na określone sytuacje;
- nagłe i nieuzasadnione ataki złości, lęku, smutku i drażliwości;
- brak zainteresowania szukaniem pocieszenia w trudnej sytuacji u dorosłych;
- brak reakcji na pocieszenie;
- zaburzenia łaknienia i snu;
- niekontrolowane bujanie się i pobudzenie;
- ssanie kciuka.
Chorobę sierocą diagnozuje się po wykluczeniu innych możliwych zaburzeń m.in. ze spektrum autyzmu. Uznaje się, że o reaktywnych zburzeniach więzi można mówić, dopiero gdy dziecko ukończyło 9 miesięcy, a pierwsze objawy choroby sierocej wyraźnie dały o sobie znać przed 5. rokiem życia.
Choroba sieroca u dorosłych
Skutki choroby sierocej w dzieciństwie mogą rzutować na różne sfery rozwoju i dawać o sobie znać na różnych etapach życia człowieka. Dorośli najczęściej mają problemy z niskim poczuciem własnej wartości oraz nie potrafią nawiązywać trwałych relacji interpersonalnych, chociaż bardzo pragną miłości. Często zmagają się również z nieuzasadnionymi, nawracającymi lękami i mają skłonność do depresji.
Do fizycznych objawów choroby sierocej u dorosłych należą:
- zaburzenia łaknienia,
- problemy ze snem,
- nietrzymanie moczu,
- zaburzenia wzrostu i wagi.
Kołysanie się u dorosłego jest również charakterystycznym objawem problemów z zaburzeniami więzi. Nieleczona choroba sieroca w dorosłym wieku bardzo utrudnia wszystkie aspekty życia: zawodowe i prywatne. Wypływa na problemy z nawiązaniem jakiejkolwiek silnej relacji z drugą osobą i przyczynia się do wyobcowania.
Syndrom sieroty – skąd się bierze?
Główną przyczyną choroby sierocej są zaburzenia więzi na linii przywiązania w relacjach dziecko-rodzic/opiekun. Zwłaszcza we wczesnych latach życia większość wszystkich dziecięcych doświadczeń jest kształtowana i przekazywana przez ich rodziców. Z opiekunami (rodzicami) powstaje relacja oparta na zaufaniu. Londyński psychiatra dziecięcy i pionier badań nad więziami, John Bowlby, opisał tę relację, która kształtuje się we wczesnych latach dziecka w następujący sposób: „Przywiązanie to emocjonalna więź, która łączy osobę z inną konkretną osobą i łączy je ze sobą w przestrzeni i czasie”.
Rozwój fizyczny i emocjonalny dziecka uzależniony jest od opieki rodziców. Bezpieczna więź ma pozytywny, długoterminowy wpływ na dziecko. Dzieci z trwałą więzią mogą lepiej regulować swoje emocje, a ich więzi społeczne z innymi ludźmi są silniejsze. Ale również aspekty poznawcze takie jak poszukiwanie rozwiązań danej sytuacji i wytrwałość w wykonywaniu czynności, są znacznie lepsze u dzieci z niezachwianym przywiązaniem.
Stabilna i bezpieczna więź jest ważnym warunkiem zdrowia psychicznego dziecka. Jeśli dziecko doświadcza niewielkiej rodzicielskiej miłości i bezpieczeństwa (pod względem ilościowym i jakościowym), może to mieć negatywny wpływ na jego rozwój i prowadzić do zaburzeń przywiązania takich jak choroba sieroca.
Choroba sieroca a style przywiązania
Problemy z porzuceniem zdarzają się, gdy rodzic lub opiekun nie zapewnia dziecku stałych, ciepłych lub uważnych interakcji, co powoduje, że odczuwa ono chroniczny stres i strach. Doświadczenia, które mają miejsce podczas początkowego rozwoju dziecka, często będą kontynuowane w wieku dorosłym. Właśnie dlatego choroba sieroca wpływa także na dorosłe życie i może przejawiać się w trzech niepewnych stylach przywiązania. Jest to:
- Styl unikowy. Osoby z unikającym stylem przywiązania mają tendencję do radzenia sobie z problemami porzucania, zamykając się na innych. Nie pozwalają ludziom się do nich zbliżyć, nie otwierają się i nie ufają innym. Mogą zbyt mocno cenić sobie swoją prywatność lub wycofywać się z interakcji międzyludzkich. Często boją się zaangażowania i unikają konfliktów poprzez zamknięcie w domu, odejście z pracy lub nawet zakończenie związku.
- Styl pozabezpieczny (ambiwalentny). Osoby z takim stylem przywiązania radzą sobie z lękiem przed porzuceniem, kurczowo „chwytając się” innych i rozwijając bardzo bliskie i zależne relacje. Często mają potrzebę ciągłej kontroli, potrzebują nieustannego okazywania im zainteresowania i mają trudności z utrzymywaniem zdrowych relacji z partnerem. Zwykle reagują emocjonalnie, interpretują konflikty lub kłótnie jako sygnał, że partner je opuści. Angażują się w zachowania oparte na strachu, aby tylko uniknąć porzucenia.
- Styl zdezorganizowany. Osoby o zdezorganizowanym stylu przywiązania często czują się niekomfortowo w związku w kwestiach utrzymania intymności i bliskości. Często także brakuje im empatii. Ten styl przywiązania wyróżnia się niekonsekwencją w zachowaniu i reagowaniu danej osoby w związkach, czasami wykazując cechy stylu lękowego lub unikającego. Zdezorganizowane przywiązanie jest czasami związane z cechami i zaburzeniami osobowości np. antyspołecznymi, narcystycznymi lub borderline.
Jakie są długoterminowe skutki choroby sierocej?
Brak więzi między dzieckiem a rodzicem/opiekunem ma bezpośredni związek z poczuciem braku miłości. Już w wieku nastoletnim ten niedobór jest „rekompensowany” często przez wikłanie się na siłę we wczesne relacje romantyczne, szukanie ukojenia swojego bólu w alkoholu lub narkotykach oraz wyładowanie agresji w przemocy fizycznej i słownej.
Traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa mogą przyczyniać się do:
- szeregu przewlekłych problemów zdrowotnych w tym raka, cukrzycy, chorób autoimmunologicznych, otyłości i chorób serca;
- depresji i samobójstwa, a także lęku, zespołu stresu pourazowego, uzależnienia i rozwoju jakiejkolwiek choroby psychicznej;
- zwiększonego ryzyka rozwoju zaburzeń osobowości;
- wykazywania oznak opóźnionego rozwoju w tym problemów ze skupieniem uwagi, pamięcią i umiejętnością uczenia się;
- problemów i trudności w relacjach interpersonalnych;
- braku umiejętności regulowania i kontrolowania emocji, uspokajania się i radzenia sobie w każdej sytuacji.
Choroba sieroca a pomoc w okresie dzieciństwa
Dziecko, u którego rozwijają się objawy choroby sierocej, wymaga opieki psychologicznej. Psychoterapia zaburzeń więzi często wymaga dużo czasu, ponieważ sama terapia powinna stać się nowym doświadczeniem więzi. Dla praktycznej pracy terapeutycznej oznacza to próbę wejścia w „więź terapeutyczną”, w której decydujące znaczenie ma otwarta, doceniająca i empatyczna postawa terapeuty.
Dziecko doświadcza tych praktyk przywiązania jako nowych, bezpiecznych wzorców, które są następnie przekładane na relacje z innymi. Terapeuta działa trochę jako wzorzec, bezpieczna przystań, pod warunkiem, że terapia jest wystarczająco długa i nie jest przerywana. Pod koniec terapii ważne jest staranne rozwiązanie relacji terapeutycznej. Ponieważ dzieci z chorobą sierocą zwykle odrzucają nowe relacje, leczenie tego typu zaburzeń wymaga dużego doświadczenia terapeuty i czasu.
Jak sobie poradzić z konsekwencjami choroby sierocej?
Kiedy u dorosłej osoby w grę wchodzą problemy z porzuceniem z okresu dzieciństwa, pierwszym krokiem jest zrozumienie, co je dokładnie wyzwala i nauczenie się wycofywania, gdy te wyzwalacze się pojawią. Warto zadbać o to, aby spokojnie porozmawiać z kimś o swoich lękach. Pomocne może być zrobienie tego z partnerem, członkiem dalszej rodziny lub bliskim przyjacielem. Na początku może to być trudne, ale z czasem okaże się, że mówienie o swoich problemach staje się łatwiejsze.
Bardzo dobre rezultaty przynosi również terapia u psychologa. W jej trakcie zostanie ustalona podstawowa przyczyna lęków, zachowań i zostaną zidentyfikowane negatywne wzorce myślowe. Twój terapeuta pomoże Ci zastąpić je zdrowymi, bardziej realistycznymi myślami. Twoja relacja z terapeutą da Ci również poczucie bezpiecznej relacji. Pracując w ten sposób, możesz nauczyć się angażować w relacje partnerskie, ustalać zdrowe granice w swoich związkach i unikać zachowań, które utrudniają utrzymanie zdrowych relacji.
Warto również samemu zadbać o zaspokojenie swoich potrzeb emocjonalnych, które w konsekwencji są w stanie poprawić przyjaźnie i relacje z innymi ludźmi na płaszczyźnie zawodowej i prywatnej. Dbanie o siebie i swoje emocje może uwzględniać na przykład prowadzenie dziennika, spacery, jogę, czytanie, słuchanie ulubionej muzyki i wszystkie inne rzeczy, które lubisz.
Pamiętaj, że złe doświadczenia z dzieciństwa nie muszą przez całe życie rzutować na Twoją przyszłość. Możesz naprawić relacje z innymi, mieć partnera, przyjaciół i dzieci. Możesz porzucić lęki i strach, by żyć tak, jak tego pragniesz. Wystarczy, że dasz sobie pomóc, a konsultacja psychologiczna jest pierwszym krokiem ku lepszemu.
