Od wielu lat psychologia interesuje się procesem wpływu społecznego, co doprowadziło do pojawienia się różnych badań, które próbowały wyjaśnić ten proces. Jednym z analizowanych zagadnień jest konformizm, o którym wiele się słyszy, ale niewiele wie. Na czym polega to zjawisko psychologiczne? Skąd się ono bierze? Dowiedz się więcej.
Spis treści:
Konformizm – czym jest? Konformizm definicja
Konformizm – psychologia społeczna i eksperyment Ascha
Skąd się biorą zachowania konformistyczne?
Czy konformizm ma wpływ na życie?
Ze skrajności w skrajność – czym jest nonkonformizm?
Konformizm – czym jest? Konformizm definicja
Konformizm jest zjawiskiem psychologicznym, które pojawia się, gdy zmieniasz zdanie lub zachowanie pod naciskiem innych ludzi, zgadzając się nawet z wyraźnie błędnymi stwierdzeniami. To dowód na to, że nie jesteś aż tak indywidualistycznie nastawiony do życia, jak uważasz i że czasem chęć integracji, może być silniejsza niż potrzeba obrony swoich przekonań i racji.
W psychologii społecznej i socjologii konformizm definiowany jest jako:
- poziom, do którego jednostka lub grupa może zmienić swoje opinie i postawy, aby dostosować się do norm innej osoby lub członków grupy;
- wpływ społeczny, w którym ludzie doświadczają presji, aby przestrzegać norm społecznych danej grupy społecznej lub osoby;
- postawa kogoś, kto się podporządkowuje, to znaczy biernie akceptuje rzeczy takimi, jakie są i wszystko, co ludzie robią, bez kwestionowania czy inicjatywy na rzecz zmian zachowania jednostki;
- umiejętność dostosowywania się do grupy, a dokładnie do jej celów społecznych.
Konformizm – psychologia społeczna i eksperyment Ascha
W ramach badań nad konformizmem przeprowadzono jeden z najbardziej reprezentatywnych w psychologii społecznej eksperyment Solomona Ascha. Składał się on z serii testów przeprowadzonych w 1951 roku, w których wykazano siłę konformizmu wewnątrz grup.
Sam eksperyment był bardzo prosty i polegał na „testach wzroku” przeprowadzanych na studentach. Wszyscy uczestnicy badania działali jako wspólnicy badacza, z wyjątkiem jednego, który niczego nieświadomy był wprowadzany do pokoju, gdzie znajdowali się pozostali podstawieni członkowie. Celem tego badania była obserwacja reakcji podmiotu eksperymentalnego na zachowanie pozostałych uczestników. Asch chciał odkryć warunki lub zmienne odpowiedzialne za niezależne stanowisko jednostki lub odwrotnie, za poddanie się presji innych, gdy ich opinie różnią się od własnych.
Podczas testu wyświetlano serię obrazów, na których pojawiały się różne linie. Następnie zadawano uczestnikom różne pytania dotyczące ich długości, np.:
- która linia była dłuższa?
- które miały podobną długość?
Wcześniej podstawione osoby zostały poinstruowane, że będą odpowiadać jako pierwsze i na niektóre z tych pytań mają udzielić nieprawidłowych, a wręcz nieoczywistych odpowiedzi. Takim zachowaniem chciano sprawdzić, jak pod wpływem presji grupy, następuje zmiana zachowania jednostki.
Eksperyment przeprowadzono na 123 studentach, a wyniki były zaskakujące. Aż 1/3 grupy nieświadomych niczego uczestników podała niepoprawną odpowiedź przynajmniej raz. Doszło do ulegania zachowaniom konformistycznym. Nawet pomimo jasnego błędu, osoby badane z obawy przed wyśmianiem czy brakiem akceptacji ze strony pozostałych członków grupy, podawały złą odpowiedź. Co ciekawe, tak nie działo się, gdy tylko jedna z podstawionych osób odpowiedziała błędnie. Uczestnicy dostosowywali się do opinii co najmniej trzech osób, czyli ulegali wpływowi grupy.
Jakie są typy konformizmu?
Konformizm dzielony jest na dwa główne typy ze względu na rodzaj wpływu społecznego.
- Konformizm informacyjny – ma związek z dostosowywaniem się do członków danej grupy, gdy człowiek szuka aprobaty i chce, by inni uważali go za osobę mądrą, elokwentną i wyjątkową. Jednocześnie jednostka ufa cudzej interpretacji sytuacji, więc naśladuje wzorce innych, dążąc do uzyskania akceptacji.
- Konformizm normatywny – związany jest z lękiem przed odrzuceniem przez grupę lub pragnieniem bycia przez nią zaakceptowanym. Jest to dokładne bazowanie na presji grupy jak w przypadku eksperymentu Ascha. Normatywny wpływ społeczny ma bezpośredni związek z akceptowalnymi zachowaniami, wartościami, normami i przekonaniami.
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że konformizm społeczny występuje w trzech intensywnościach, różnych modalnościach. Tutaj rodzaje konformizmu bazują na:
- uleganiu, zgodności: osoba zgadza się z opinią reszty, ale zachowuje swoją prywatność. Jest krótkotrwały i wiąże się z chęcią zdobycia nagrody lub władzy.
- identyfikacji: jednostka podziela opinię grupy tylko wtedy, gdy jest jej częścią. Upodabnia się do kogoś.
- internalizacji: osoba podtrzymuje opinię grupy nawet po jej opuszczeniu. Jest głębszą formą konformizmu, w której uleganie wpływom grupy jest bardzo wyraźne.
Konformizm – przykłady
O konformistycznych zachowaniach można mówić w wielu sytuacjach. Czasami człowiek nawet nie zdaje sobie sprawy z tego, że jego zmiana zachowania ma związek z postawą konformistyczną. Jak wpływ norm społecznych czy pozostałych członków grupy daje o sobie znać? Oto kilka przykładów.
- Pojawiasz się pierwszy dzień w nowej pracy. Nie wiesz, jak się zachować, co robić, więc podświadomie obserwujesz i powielasz zachowania innych członków zespołu.
- Po koncercie wszyscy wiwatują i Ty też to robisz, chociaż nie do końca podobał Ci się występ artysty i nie masz ochoty tego robić.
- W sklepie widzisz tłum zgromadzony przy półce z promocjami, więc i Ty tam podchodzisz, by włożyć do koszyka to, co inni.
- Ulegasz modzie, która panuje w sezonowych trendach, mimo że na przykład czerwień nie jest Twoim ulubionym kolorem. Zdecydowanie wolisz nosić kurtki niż długie płaszcze, ale skoro ktoś promuje inne trendy, Ty się do nich dostosowujesz.
- Przebywając w grupie, zaczynasz powielać pewne schematy myślowe, zachowania, a nawet słownictwo, którego do tej pory nie używałeś.
Skąd się biorą zachowania konformistyczne?
Istnieje wiele czynników, które wydają się sprzyjać zachowaniom konformistycznym. Wielkość grupy i jednomyślność są jednymi z najważniejszych, więc im więcej osób się z Tobą nie zgadza, tym bardziej prawdopodobne jest, że zaczniesz kwestionować swoje przekonania i dostosujesz się do celów społecznych grupy. Ale zaobserwowano również, że wystarczy znaleźć jednego sojusznika w całej grupie, aby zmniejszyć presję społeczną, a wraz z nią prawdopodobieństwo konformizmu. To z drugiej strony traci na znaczeniu, jeśli musisz odpowiadać publicznie i tracić anonimowość.
Konformizm nasila się w przypadkach, gdy obserwowany jest wpływ nacisku grupy, a Ty dostrzegasz podobieństwa między sobą a osobami wywierającymi presję. Wydaje się również, że istnieją różnice między płciami pod względem skłonności do dostosowywania się do efektu działania grupy. Kobiety mają do tego tendencję w większym stopniu niż mężczyźni. Według różnych teorii może to wynikać z faktu, że panie zwykle mają mniejszą władzę, niższy status społeczny i są bardziej zainteresowane utrzymaniem harmonii i spokoju w grupie.
Wybieranie zachowań konformistycznych determinowane jest w dużej mierze poszukiwaniem nagród (bycia lubianym) oraz unikaniem ewentualnych kar, które wynikają z wrogiej postawy do innych (wyśmiewanie i zawstydzenie). Jednak, co jest logiczne, gdy zniknie możliwość bycia wzmocnionym lub ukaranym, przestaniesz zachowywać się konformistycznie. Z drugiej strony, kiedy ulegasz opinii ludzi i członkowie grupy zmieniają Twój sposób myślenia, zachowanie konformistyczne może utrzymywać się przez dłuższy czas.
Są to przypadki, gdy zgadzasz się z innymi, ponieważ dostrzegasz, że są bardziej kompetentni od Ciebie i wiedzą coś, czego Ty nie wiesz. Tak więc potrzeba zrobienia tego dobrze, wraz z całą niepewnością, jaka w Tobie drzemie, popycha Cię do naśladowania ich zachowania, by nie popełnić błędu i nie zostać zdemaskowanym. Oznacza to, że w grę ponownie wchodzi chęć uniknięcia negatywnych konsekwencji. Jednak możesz też się dostosować, bo chcesz przypominać kogoś, kto jest powszechnie ceniony i szanowany, a to wtedy podniesie Twoją atrakcyjność.
Czy konformizm ma wpływ na życie?
Człowiek może z różnych powodów samodzielnie przejmować opinię grupy i prawie każdy z nas w pewnym momencie swojego życia to zrobił. Pragnienie racji i poszukiwanie aprobaty innych są częścią ludzkiej natury, a niektóre motywujące zachowania mogą być korzystne dla społeczeństwa. W tym sensie konformizm wzmacnia harmonijne relacje, prowadzi do unikania konfliktów między członkami grupy i sprzyja akceptacji społecznej.
Jednak postawa konformistyczna może mieć też negatywne działanie. Zwłaszcza gdy wpływa na zmianę zachowania człowieka, a dokładnie na niechęć do naprawy rzeczy, które tego wymagają. Konformiści dostrzegają nawet potrzebę zmian, ale głośniej przemawia w nich strach lub lenistwo. W rezultacie osoby te przystosowują się do negatywnych realiów, co wskazuje na blokadę ich inteligencji emocjonalnej i zdolności do znajdowania zdrowych rozwiązań.
Utrzymujące się w czasie zachowania konformistyczne mogą jednak wskazywać na istotny problem psychologiczny, taki jak brak poczucia własnej wartości czy obecność zaburzeń osobowości. Motywacją do ulegania wpływowi grupy byłaby nieufność we własne możliwości, przesadny szacunek dla zasad lub nadmierna potrzeba akceptacji. Niewątpliwie najlepiej w takich przypadkach udać się do psychologa. Terapia pomaga nauczyć się niezbędnych strategii, które pozwolą poradzić sobie ze wszystkim, co kryje się za niekontrolowaną potrzebą podporządkowania się opinii innych.
Ze skrajności w skrajność – czym jest nonkonformizm?
Wyjście z konformizmu i przyjęcie bardziej aktywnej oraz twórczej postawy wobec życia dla niektórych osób oznacza wpadnięcie w skrajność, czyli nonkonformizm. Związany jest on z zachowaniami, które przejawiają się jako krytyczne postawy wobec zasad, zachowań i norm społecznych lub grupowych oraz przeciwstawianie się im przy promowaniu własnego systemu wartości. Nonkonformizm potocznie traktowany jest jako „samodzielne myślenie”, ale tak naprawdę doprowadzenie do skrajności w takiej postawie nie przynosi nic dobrego.
Jedną z psychologicznych konsekwencji nonkonformizmu jest jego wpływ na samoocenę. Kiedy jego poziom jest bardzo wysoki, człowiek zawsze szuka nowych celów i nie docenia tych, które osiągnął. Cały czas czuje się niewystarczający, co istotnie wpływa na jego poczucie spełnienia. Inną psychologiczną konsekwencją nonkonformizmu jest to, że nie pozwala cieszyć się osiąganymi celami i utrzymuje człowieka w ciągłym stanie smutku lub melancholii. Jeśli pomimo osiągania celów nie doceniasz tego, co masz, możesz stracić motywację do działania i rozwinąć inne problemy, takie jak depresja.
Jak wyjść z konformizmu?
Wszystko, co spotyka ludzi w życiu, budzi w nich określone uczucia, myśli, a co za tym idzie, postawy. Nie możesz zmienić sytuacji, które przedstawia Ci życie, ale możesz kontrolować swoje postawy w odpowiedzi na fakty i wydarzenia, które Cię spotykają.
Co możesz zrobić, by nie ulec konformizmowi i nie popaść w nonkonformizm?
- Miej w sobie pokorę. Musisz zidentyfikować sytuacje życiowe, w których możesz działać i te, na które nie masz wpływu. Taka postawa zależy nie tylko od Twojej analitycznej inteligencji co do faktów, ale także od pokory w zaakceptowaniu tego, że nie jesteśmy superbohaterem.
- Pamiętaj o swoich mocnych stronach, wartościach, wiedzy i umiejętnościach.
- Zaufaj, że masz w sobie potężne zasoby, dzięki którym pokonasz przeszkody i urzeczywistnisz swoje pomysły.
- Oddziel to, co masz pod kontrolą, od tego, nad czym jej nie masz.
- Naucz się analizować i sprawdzać fakty. Konformizm często polega też na bezkrytycznym przyjmowaniu otrzymywanych informacji. Zanim uwierzysz we wszystko, co się mówi, wątp, kwestionuj i przyjrzyj się krytycznie usłyszanym wiadomościom.
- Miej ambicje, cele i nie bój się ich realizować, ale nigdy nie dąż po trupach do celu.
- Korzystaj ze sposobów, które motywują Cię do działania.
- Przyjmij bardziej aktywną i twórczą postawę wobec życia.
Jeżeli masz trudności z odnalezieniem swojej strefy komfortu i wpływ większości grupy nie pozwala Ci realizować siebie, tak jak tego chcesz, skorzystaj z pomocy psychologa. Na terapii dowiesz się, w czym tkwi problem i gdzie szukać jego rozwiązania.
Wpis blogowy nie jest artykułem naukowym. Ma jedynie charakter informacyjny i nie zastąpi konsultacji ze specjalistą.
