Lęk separacyjny to niewspółmierna do powagi sytuacji obawa przed rozstaniem z rodzicami. Lęk separacyjny u niemowlaka pomiędzy 7. a 9. miesiącem życia jest całkowicie naturalny i nie należy się go obawiać. Jak objawia się lęk separacyjny i kiedy mija? Jak powinien zachowywać się rodzic, a jakich działań unikać? Poznaj odpowiedź na dręczące Cię pytania i dowiedz się, jak przetrwać ten trudny okres.
Lęk separacyjny – co to jest i z czego wynika?
Lęk separacyjny u niemowlaka to naturalnie występujący etap rozwoju. Zazwyczaj pojawia się pomiędzy 7. a 9. rokiem życia i wiąże się z obawą dziecka przed rozstaniem się z bliskimi osobami, zazwyczaj z mamą, z którą dziecko spędza najwięcej czasu. Nauka nie potwierdziła w 100%, z czego wynika lęk separacyjny u niemowlaka, jednak według wielu psychologów jego podłoża należy szukać w skłonnościach do nadmiernego stresu związanego z nieobecnością matki oraz z poziomem percepcji u niemowląt. Małe dzieci nie zdają sprawy, że zniknięcie mamy czy innej bliskiej osoby nie ma charakteru stałego, i myślą, że jeśli nie widzą rodzica, to on już nie wróci. Co więcej, na tym etapie dziecko zaczyna zauważać, że jest odrębną jednostką. Lęk separacyjny u dziecka to jednak proces naturalny, umożliwiający rozwój poznawczy i emocjonalny. Obawy mogą się także wiązać z nadmierną nadopiekuńczością rodzica – lęki rodzica przechodzą wówczas na dziecko.
Jak długo mogą trwać takie problemy? Zazwyczaj lęk separacyjny mija do 3. roku życia, a jego apogeum przypada na okres od 1,5 roku do 2,5 roku, co nie znaczy, że lęki rozwojowe nie pojawiają się również w późniejszym okresie. Epizodycznie przeżywają je również dzieci w wieku przedszkolnym.
Objawy lęku separacyjnego u niemowlaka
Lęk separacyjny u niemowlaka może się różnie objawiać. Zazwyczaj dziecko:
- jest nadmiernie pobudzone, rozdrażnione,
- ma kłopoty ze snem,
- ma obniżony apetyt, cierpi na kłopoty z jedzeniem,
- płacze i wpada w histerię,
- protestuje, gdy rodzic chce wyjść,
- nie chce zostawać z innymi osobami, unika obcych, boi się ich.
Zdarza się, że lęk separacyjny u dziecka wywołuje objawy somatyczne, takie jak wymioty, bóle brzuszka czy bóle głowy. Część maluchów przeżywa jednak lęk separacyjny zupełnie inaczej – dziecko jest bardzo spokojne i wyciszone. U niektórych dzieci lęk separacyjny w ogóle się nie pojawia.
Jak radzić sobie z lękiem separacyjnym?
Mimo że lęk separacyjny u niemowlaka jest naturalny, to jednak rodzice powinni wiedzieć, jak się zachowywać, by dziecku pomóc, i czego unikać. Co robić, gdy wystąpi lęk separacyjny u niemowlaka? Przede wszystkim należy:
- okazać dziecku zrozumienie, ciepło i serdeczność oraz czułość – w ten sposób maluch zyskuje poczucie bezpieczeństwa,
- być blisko – najlepiej, by mama poszła do pracy po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia,
- przyzwyczajać dziecko od pierwszych miesięcy do zostawiania pod opieką innych osób – maluch otrzymuje wówczas jasny komunikat: “mama wychodzi, ale wraca”.
Czego powinniśmy unikać? Przede wszystkim:
- wymykania się z domu ukradkiem, by dziecko nie zauważyło naszego zniknięcia – maluch czuje się wówczas oszukany, a lęk separacyjny u dziecka się wzmaga, zamiast zmniejszać; warto przed wyjściem powiedzieć: “mama wychodzi, wróci na obiad” (taki komunikat jest dla dziecka zrozumiały);
- długich pożegnań, przytulania – dziecko wówczas czuje, jakby działo się coś złego, a jego lęk się wzmaga; wyjście z domu należy potraktować jak najbardziej naturalnie, pocałować dziecko na pożegnanie i wyjść;
- rezygnowania z wyjścia pod wpływem histerii dziecka – wówczas maluch otrzyma komunikat, że płaczem i krzykiem może osiągnąć wszystko, czego chce,
- karania dziecka za jego reakcje i przekupiania nagrodami.
Warto ćwiczyć z dzieckiem różne zabawy polegające na znikaniu i pojawianiu się przedmiotów i ludzi. Dobrym rozwiązaniem jest gra w “akuku” czy w chowanego, maluch zauważa, że to, co znika, zawsze wraca, a lęk separacyjny u niemowlaka oraz emocjonalny stres zmniejszają się. Pamiętajmy, by dawać dziecku swobodę poruszania się – maluch nie musi trzymać się kurczowo Twojej ręki, powinien poznawać świat i innych ludzi, ponieważ wówczas będzie pewniejszy i spokojniejszy. Cykliczne i krótkotrwałe rozstania z mamą to element rozwoju – dziecko uczy się radzenia sobie z trudnymi emocjami oraz samodzielności. Za każdym razem należy zachować spokój, ponieważ lęk separacyjny u dziecka może być potęgowany przez zdenerwowanie i negatywne emocje rodzica. Osoba, która będzie zajmować się maluchem w trakcie nieobecności, powinna zająć je ciekawą zabawą, by odciągnąć myśli od zniknięcia rodzica.
Lęk separacyjny a zmiany w życiu dziecka
Występujący lęk separacyjny u dziecka nie powinien łączyć się ze zmianami w jego życiu. Dlatego też odstawienie od piersi, zlikwidowanie smoczka czy pójście do pracy warto zaplanować w innym czasie. Jeśli decydujemy się oddać dziecko do żłobka, przedszkola czy pod opiekę opiekunki, powinniśmy zadbać o odpowiednią adaptację. Można spędzić kilka dni z dzieckiem razem z opiekunką, w ten sposób maluch pozna nową osobę i zacznie ją traktować jak “swoją”, a lęk separacyjny u 2-latka czy 3-latka, związany z tym, że mam wraca do pracy, będzie mniejszy. W następnych dniach można zostawić malca z opiekunką na krótki czas i stopniowo go wydłużać. Jeśli maluch idzie do żłobka lub przedszkola, warto zaproponować mu, by zabierał ze sobą przedmiot, który będzie mu się kojarzył z domem, na przykład ulubioną przytulankę.
Sprawdź nowszy i bardziej obszerny artykuł: Lęk separacyjny u dzieci – Przewodnik dla zatroskanych rodziców
Lęk separacyjny u dziecka – kiedy jest zaburzeniem?
Zazwyczaj lęk separacyjny, zarówno u niemowlaka, jak i 2-latka czy 3-latka, mija samoistnie. U 3 do 5% dzieci tak się jednak nie dzieje – lęk, uznawany za rozwojowy, staje się zaburzeniem. Jakie objawy wskazują, że lęk separacyjny u dziecka wychodzi poza ramy lęku rozwojowego? Między innymi:
- koszmary nocne,
- odmowa chodzenia do szkoły lub przedszkola,
- nieśmiałość i nadwrażliwość,
- brak pewności siebie,
- unikanie kontaktu z rówieśnikami,
- płaczliwość,
- wzmożona tęsknota za domem, unikanie wyjazdów (kolonie, zielone szkoły, wycieczki bez rodziców).
Wówczas warto skonsultować dziecięce lęki ze specjalistą. Psycholog dziecięcy zdiagnozuje problem i podpowie, jak pracować z dzieckiem. Często zaleci także psychoterapię w nurcie poznawczo-behawioralnym, której może być poddana cała rodzina.
Nie można dopuścić do tego, by lęk separacyjny u dziecka w wieku przedszkolnym czy szkolnym wykluczył je z prawidłowego, codziennego funkcjonowania.
Szukasz psychologa dziecięcego w okolicach Warszawy? Umów się na wizytę do gabinetu Spokój w głowie prowadzonego w Kobyłce przez Monikę Chrapińską-Krupa. Zapraszam do kontaktu telefonicznego oraz rezerwowania dostępnych terminów poprzez kalendarz dostępy na stronie internetowej.
