Narcyz – kto to jest?
Kategorie:„Lustereczko, lustereczko powiedz przecie, kto jest najpiękniejszy na świecie?” – zapytała królowa w baśni o królewnie Śnieżce. Czy był to przejaw narcyzmu? Jeśli weźmiesz pod uwagę to, że narcyzi są zarozumiali, zakochani w sobie i łatwo się obrażają, to tak. Ale, dlaczego królowa miałaby być narcyzem, skoro to przeważnie męska cecha osobowości? Kim jest narcyz? Jak go rozpoznać i jak z nim żyć? Czy kobiety też bywają narcystyczne? W tym artykule uzyskasz odpowiedzi na te pytania.
Spis treści:
Mit o Narcyzie, czyli skąd to się wzięło?
Osobowość narcystyczna – czym jest?
Związek z narcyzem – jak wygląda?
Leczenie narcystycznych zaburzeń osobowości
Mit o Narcyzie, czyli skąd to się wzięło?
Termin „narcyzm” wywodzi się z historii Narcyza, który w mitologii greckiej jest opisywany jako piękny, pożądany młodzieniec. Wywierał niesamowite wrażenie na płci przeciwnej. Był jednak na tyle wybredny, dumny i arogancki, że odrzucił nawet miłość nimfy Echo. Za karę Afrodyta skazała go na zakochanie się we własnym odbiciu. Tak pokochał samego siebie i ostatecznie zginął z powodu miłości własnej. Na bazie tej mitologii powstało w psychologii określenie narcystyczne zaburzenie osobowości.
Narcyzm – co to jest?
Potocznie narcyzm oznacza zakochanie się w sobie lub podziwianie samego siebie. Innymi słowy, osoba, która jest narcystyczna, uważa się za ważniejszą i lepszą od innych. Ma tendencję do przeceniania siebie i zachowywania się w większości lekkomyślnie i samolubnie. Często narcyza można rozpoznać po tym, że jest on bardzo skupiony na sobie i ma szczególnie pozytywny obraz siebie. Narcyzi są praktycznie odporni na krytykę z zewnątrz. Tacy ludzie zwykle przeceniają siebie bezgranicznie, mało interesują się innymi, a często nawet postępują bezlitośnie i chłodno wobec bliskich i znajomych.
Zazwyczaj wyidealizowany obraz siebie narcyza i świat jego emocji nie idą w parze. Narcyzi mają zwykle pięć kluczowych cech, którymi wyróżniają się od innych:
- nadmierna pewność siebie,
- wielokrotne poszukiwanie potwierdzenia własnej wartości w skupianiu na sobie uwagi innych osób,
- silne dążenie do dominacji,
- niechęć do uwzględniania uczuć innych we własnych decyzjach,
- odczuwanie w głębi duszy niepokoju i niecierpliwość.
Narcyzm – przyczyny
Można pomyśleć, że współczesny styl życia, wspierany przez media społecznościowe, blogerów, vlogerów, instagramerów itd. sprzyja narcyzmowi. Nie ma jednak badań empirycznych, które wykazałyby, że zaburzenia narcystyczne są obecnie bardziej powszechne. Rolę odgrywają różne czynniki, w tym na przykład wpływy środowiskowe i wychowanie.
Przede wszystkim duże znaczenie mają niekorzystne interakcje z opiekunami w dzieciństwie. Na przykład rodzice oziębli emocjonalnie lub z utajoną agresją zachęcają dziecko do nadmiernej autoekspresji. Dzieci, które otrzymują niewielkie uznanie, radzą sobie z tym naruszeniem poczucia własnej wartości, koncentrując się na osiągnięciach, za które są chwalone. Ponadto niektórzy badacze sugerują, że dzieci, którym rodzice nie dają żadnych ograniczeń, mogą rozwijać nierealistyczny i perfekcjonistyczny, wręcz narcystyczny obraz siebie. Uważają się za lepsze od innych, mądrzejsze, ładniejsze itd.
U nastolatków często można zaobserwować fantazje o wielkości, wielką potrzebę podziwu i nierzadko niewystarczająco rozwiniętą zdolność do empatii. Jest to jednak część młodzieńczego rozwoju, która z czasem mija. Narcyzm może jednak przybrać destrukcyjne zachowania w dzieciństwie i młodości. Osoby dotknięte chorobą izolują się z powodu ich niewystarczającej zdolności do nawiązywania relacji.
W rzeczywistości narcystyczne cechy mają osoby, które łatwo ulegają zranieniu oraz rozwijają tendencje autodestrukcyjne, ponieważ nie odpowiadają w pełni wyobrażonemu obrazowi siebie. Większość z nich bardzo cierpi z powodu swoich narcystycznych nawyków. Poczucie własnej wartości czerpią głównie z uznania innych. Jeśli nie zrozumieją swoich problemów i nie skorzystają z pomocy psychologa, często popadają w zwątpienie, a nawet w depresję.
Osobowość narcystyczna – czym jest?
Potocznie „narcyzem” nazywana jest osoba, która wykazuje wyraźny egoizm, arogancję i podziw dla samego siebie. Z drugiej strony narcystyczne zaburzenie osobowości to zaburzenie, w którym brakuje poczucia własnej wartości i pojawia się silna wrażliwość na krytykę. Te cechy przeplatają się z wyraźnym samouwielbieniem i przesadną próżnością oraz wygórowaną zewnętrzną pewnością siebie. Ta ostatnia pomaga osobom dotkniętym zaburzeniem zrekompensować ich niską samoocenę.
Osoby z osobowością narcystyczną zwykle prezentują się światu zewnętrznemu jako świetni, idealni, piękni, doskonali. Na przykład podkreślają swoje osiągnięcia zawodowe, wydają się być bardzo świadomi swojego statusu społecznego lub mają skłonność do korzystania z ekskluzywnych rozrywek. Często przeceniają własne umiejętności lub przedstawiają je jako lepsze, niż są w rzeczywistości. Ponadto mają tendencję do kłamania, zwykle w celu zwrócenia uwagi na siebie, zdobycia uznania lub postawienia na swoim. Z powodu braku empatii często zachowują się wobec innych w taki sposób, w jak sami nie chcieliby być traktowani. Wykorzystują innych lub z zazdrości niszczą ich osiągnięcia.
Uważa się, że zaburzenie to dotyka mniej niż jeden procent populacji. 75% narcyzów to mężczyźni, a 25% to kobiety. Osobowość narcystyczna jest często diagnozowana wraz z zaburzeniem osobowości typu borderline.
Osobowość narcystyczna – cechy
Według DSM (podręcznika klasyfikacji zaburzeń psychicznych) osoby dotknięte narcystycznym zaburzeniem osobowości mają przesadne wyobrażenie o tym, jak bardzo są ważne. Oczekują, że będą nieustannie podziwiane i chwalone przez innych. Jednocześnie mogą jedynie w ograniczonym stopniu przyjmować perspektywę innych ludzi. Zaburzenie zaczyna się w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości.
Osobowość narcystyczną diagnozuje się, gdy zostanie spełnione co najmniej pięć z następujących kryteriów:
- Zawyżone poczucie własnej wartości: wyolbrzymianie swoich osiągnięć i talentów lub oczekiwanie, że zrobią to inni.
- Pochłonięcie fantazjami o nieograniczonym powodzeniu, sukcesie, mocy, blasku, urodzie lub idealnej miłości.
- Wiara we własną „wyjątkowość” i niepowtarzalność.
- Potrzeba nadmiernego podziwu.
- Przesadne oczekiwania w kwestii automatycznego spełniania życzeń lub szczególnie przychylnego traktowania przez innych.
- Wykorzystywanie innych do osiągania własnych celów.
- Brak empatii, czyli brak chęci rozpoznawania, akceptowania lub wczuwania się w uczucia i potrzeby innych,
- Częsta zazdrość o innych lub myśl, że inni są zazdrośni.
- Aroganckie, wyniosłe zachowania lub poglądy.
W przeciwieństwie do DSM, narcystyczne zaburzenie osobowości jest wymienione w ICD-10 tylko w kategorii „inne określone zaburzenia osobowości”, ale nie jest tam opisane bardziej szczegółowo.
Związek z narcyzem – jak wygląda?
Narcyz na pierwszy rzut oka wydaje się niezwykle uroczy, atrakcyjny i interesujący, ponieważ bardzo łatwo jest nawiązać z nim rozmowę. Na początku fajnie spędza się z nim czas, ale później kontakt z nim wyczerpuje Twoją energię. Ze względu na tendencję do pokazywania się szczególnie wspaniale przed innymi, mówi więc prawie wyłącznie o sobie, o sobie i jeszcze raz o sobie oraz swoich planach. Jego przemówienie jest nieodpowiednio długie i szczegółowe. Często nie podejmuje powierzchownych tematów w codziennej rozmowie, ponieważ dla niego służy ona czemuś innemu. Ostatecznie chodzi o jak najlepsze zaprezentowanie siebie.
Życie z osobą o osobowości narcystycznej jest przeplatane dramatami i emocjonalnym rollercoasterem. Często wielkie, wspólne plany spełzają na niczym, bo nagle inne rzeczy stają się dla narcyza bardziej interesujące. Poczucie własnej wielkości w połączeniu z poczuciem uprzywilejowania i wyraźną potrzebą podziwu, przy niewystarczająco rozwiniętej empatii, utrudnia tworzenie trwałych relacji. O prywatnych problemach, czy troskach opowiada w sposób niezwykle szczegółowy, rozwlekły. Jest nastawiony jedynie na zrozumienie, uznanie i pochwałę. Nie bierze pod uwagę uczuć i wrażliwości rozmówcy.
Często mówi rzeczy, które ranią innych, nie okazuje najmniejszych wyrzutów sumienia. Kończy związek lub przyjaźń, gdy tylko nie są już dla niego przydatne, a cel został osiągnięty. Czyniąc to, może nawet nie zdawać sobie sprawy z krzywdy, którą wyrządza swoimi uwagami i zachowaniem. Narcyz oczekuje, że dostanie wszystko, czego chce lub myśli, że potrzebuje, niezależnie od tego, co to oznacza dla innych. Domaga się, aby inni dostosowali się do jego potrzeb. Zwykle zawiera przyjaźnie lub związki partnerskie tylko wtedy, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że druga osoba będzie na tyle słaba, by służyć jego celom lub wzmocni jego samoocenę.
Narcyz w większości nie jest w stanie dostrzec potrzeb, pragnień, nadziei i uczuć nawet tych, którzy są mu najbliżsi. Jeśli mu zaufasz, potraktuje Cię jako swoją „ofiarę” i da złudzenie, że jesteś dla niego niesamowitą, najbardziej czarującą, najbardziej inspirującą osobą na świecie i że jesteście dla siebie stworzeni.
Leczenie narcystycznych zaburzeń osobowości
Narcystyczne zaburzenie osobowości leczy się przede wszystkim psychoterapią. Jednak osoby dotknięte chorobą rzadko podejmują terapię z własnej inicjatywy. Powodem zgłoszenia się do psychoterapeuty są zwykle inne zaburzenia psychiczne, zwłaszcza depresja.
Jeśli jednak ktoś z bliskich osób ma narcystyczną osobowość, postaraj się go przekonać do spotkania z psychologiem. Stabilna, doceniająca relacja terapeutyczna jest niezbędnym elementem walki z narcyzmem. Osobliwości pacjenta nie będą oceniane moralnie, a zamiast tego terapeuta skupi się na rozwiązaniu bardzo konkretnych problemów i doświadczeń. W ten sposób można dojść do wypracowania kompromisu, pokonania charakterystycznych trudności w związkach oraz stopniowej zmiany. Ponadto podejmowane są próby zmiany niekorzystnych wzorców myślowych, na przykład idei ciągłego doceniania i budowania swojej samooceny na podstawie opinii innych ludzi. W kontakcie z zaufanym psychologiem pacjent uczy się również rozwijania empatycznych zachowań i rozumienia tego, jak jego zachowanie może wpływać na innych.
Terapia psychologiczna może prowadzić do wnikliwego wglądu i opadnięciu maski, którą zakłada narcyz. Lustrzana tafla, która go chwaliła, w końcu pęka, a wraz z nią kończy się udawanie i odkrywanie prawdziwego siebie.