Każdego dnia w Twojej głowie pojawia się wiele myśli – pomysły, przekonania, historie, plany lub obrazy. Często są one pod kontrolą świadomości, co oznacza, że je inicjujesz i do pewnego stopnia nimi kierujesz, np. jeśli poczujesz głód, pomyślisz o szukaniu czegoś do zjedzenia. Czasami jednak myśli wymykają się spod Twojej kontroli i przybierają charakter natręctw. Wówczas można mówić o zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych.
Spis treści:
Natrętne myśli, których nie mogę się pozbyć
Nerwica natręctw i zachowania kompulsywne
OCD – kiedy należy szukać pomocy psychologa?
Nerwica natręctw a życie w związkach
Jak leczyć zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne?
Natrętne myśli – jak sobie radzić?
OCD (zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne) – co to za choroba?
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (ang. obsessive-compulsive disorder, OCD) to dość powszechne, przewlekłe zaburzenie psychiczne, w którym pojawiają się niekontrolowane powracające myśli, które często skłaniają do powtarzania ciągle tego samego zachowania. To zaburzenie jest dwojakie, ponieważ pacjent musi radzić sobie z samą obsesją lub z połączeniem natrętnych myśli i zachowań kompulsywnych. Obsesje to zazwyczaj powtarzające się myśli lub obrazy mentalne, które mogą powodować niepokój. Kompulsje to powtarzające się zachowania, które chora osoba wykonuje w odpowiedzi na obsesyjne myśli.
Natrętne myśli, których nie mogę się pozbyć
Myśli natrętne, zwane także obsesjami, charakteryzują się uporczywymi, niezamierzonymi i niechcianymi myślami i impulsami, które są wysoce natarczywe, nieprzyjemne i niepokojące. Osoby, które cierpią na OCD, mówią o natrętnych myślach, których nie mogą się pozbyć. Na forach natrętne myśli opisywane są często przez szukających pomocy jako „uporczywe głosy w głowie, które mówią, co mam zrobić, czym się martwić itd.”.
Powszechne obsesje to m.in. obawy dotyczące zarazków i zanieczyszczenia oraz szeroko pojętego bezpieczeństwa. Przykładem natrętnych myśli są ciągłe wątpliwości np. „Czy zakręciłem wodę?”, „Czy zamknąłem drzwi?, „Czy wyłączyłem gaz?”, „Czy zamknąłem okno?” itd. Mogą również dotyczyć zachowania porządku i symetrii np. „Potrzebuję, aby wszystkie łyżki w szufladzie leżały w określony sposób” oraz popędów, które mogą przejawiać się w potrzebach seksualnych. Zwykle osoba z OCD wie, że takie myśli i pragnienia są irracjonalne i dlatego próbuje je stłumić lub zignorować, ale bez specjalistycznej pomocy psychologa jest to niezwykle trudne zadanie.
Nerwica natręctw i zachowania kompulsywne
Choroba OCD bardzo uprzykrza życie doświadczonych nią osób. Chorzy mają problem z uwolnieniem się z nawracających, niechcianych myśli, obrazów lub impulsów (obsesje) i często mogą angażować się w powtarzające się rytuały (kompulsje), aby poczuć się lepiej. Często wiedzą, że ich obsesyjne lęki i kompulsywny styl zachowania są irracjonalne, ale czują, że nie są w stanie ich kontrolować. Tym bardziej nie potrafią zapanować nad niepokojem, który wywołują. Zastanawiają się, czy natrętne myśli mogą się spełnić i z obaw o ich urzeczywistnienie popadają w obsesje.
Nerwica natręctw, natrętne myśli są często wyolbrzymieniem typowych zmartwień, które dotyczą zarazków, choroby, wyłączania urządzeń elektrycznych, zamykania drzwi, bezpiecznej jazda, utrzymania porządku i schludność, a nawet przemocy i stosunków seksualnych. W ich wyniku mogą powstawać natręctwa, które obejmują powtarzalne czynności wykonywane w celu zapobieżenia wystąpieniu obsesyjnego strachu lub zmniejszenia lęku. Typowe kompulsje to: mycie, sprzątanie, sprawdzanie zamków, kuchenek gazowych itp., porządkowanie lub układanie rzeczy, liczenie, modlenie się i powtarzanie czynności.
OCD – kiedy należy szukać pomocy psychologa?
Kiedy dana myśl staje się obsesją, a zachowanie natręctwem? Jedną z największych trudności z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi jest szeroki zakres objawów. Należy zauważyć, że chociaż obecność pewnych symptomów niekoniecznie musi wskazywać na obecność OCD, każdy z nich może być wynikiem zaburzenia.
Oto kilka przykładów, które mogą wskazywać na to, że cierpisz lub masz do czynienia z osobą, która zmaga się z nerwicą natręctw.
Mycie rąk
Jednym z najczęstszych objawów związanych z OCD jest kompulsywne mycie rąk lub stosowanie środków do ich dezynfekcji. Jest to zwykle spowodowane obawą przed zanieczyszczeniem lub zarazkami, co jest jedną z najczęstszych obsesji w tego rodzaju zaburzeniach. Obsesje mogą odnosić się do lęku przed rozwojem choroby u siebie, zarażeniem innych, a nawet po prostu do dyskomfortu związanego z lepką lub tłustą powierzchnią.
Kiedy szukać pomocy? Jeśli wielokrotnie myjesz lub dezynfekujesz ręce, ponieważ „czujesz się” nieczysty lub masz irracjonalny lęk przed chorobą (np. lęk przed uściskiem dłoni z powodu zarazków).
Kontrolowanie pewnych czynności
Ten objaw dotyka blisko 30% osób cierpiących na to zaburzenie. Nie ma nic złego w sprawdzaniu tego, czy gaz został zakręcony lub drzwi zostały zamknięte. Jednak zwyczajne kontrolowanie może przerodzić się w różne kompulsje przepełnione strachem i lękiem. Obejmuje to sprawdzanie:
- zamków w drzwiach (strach przed włamaniem lub napadem),
- urządzeń (strach przed uszkodzeniem domu),
- drzwi samochodu (strach przed kradzieżą lub niebezpieczeństwem napadu),
- świateł (strach przed awarią).
Taka kontrola może również obejmować sprawdzenie swojego stanu zdrowia pod kątem skaleczeń lub siniaków oraz weryfikowanie objawów medycznych np. online.
Kiedy szukać pomocy? Jeśli stwierdzisz, że wielokrotnie wykonujesz daną czynność i/lub zaczęło to wpływać na Twoje życie (spóźniasz się do pracy, na spotkania itp.), stało się wręcz Twoim rytuałem, bez którego nie możesz się obejść.
Natrętne sprzątanie
Obsesja na punkcie zarazków lub czystości może również skutkować kompulsywnym utrzymaniem konkretnych miejsc w czystości. Podobnie jak w przypadku mycia rąk, częste sprzątanie domu, samochodu czy miejsca pracy może być spowodowane wstrętem przed brudem, strachem przed zarazkami lub nieczystością. Czynność sprzątania tylko na krótko osłabia te uczucia, ponieważ lęki słabną na chwilę i często powracają, a potrzeba sprzątania staje się coraz bardziej intensywna.
Kiedy szukać pomocy? Jeśli spędzasz znaczną część dnia na sprzątaniu, a po jego zaprzestaniu masz zły nastrój, odczuwasz strach, niepokój i przygnębienie.
Liczenie
Jest jednym z najpopularniejszych objawów OCD. Niektórzy chorzy czują się zmuszeni do przestrzegania określonego wzoru liczbowego np. układania wszystkich rzeczy parzyście, liczenia, a nawet unikania pewnych liczb np. 13. Zachowania te mogą wynikać z przesądów opartych na popularnych lub osobistych przekonaniach.
Kiedy szukać pomocy? Jeśli uważasz, że boisz się, że coś złego przydarzy się Tobie lub innym, jeśli nie trzymasz się pewnego rytuału liczbowego, np. nie zrobisz pięciu kroków na raz. Ewentualnie, jeśli odczuwasz strach i zdenerwowanie, jeśli sekwencja liczenia zostanie przerwana.
Organizacja
Osoby, które cierpią na zaburzenie obsesyjno-kompulsywne mogą mieć obsesję na punkcie porządku i symetrii. Oczywiście schludne i uporządkowane biurko jest pomocne w wydajniejszej pracy, jednak jest różnica między chęcią uporządkowania powierzchni roboczej a obsesyjną potrzebą zachowania porządkowego wzorca.
Kiedy szukać pomocy? Kiedy czujesz, że musisz zorganizować przestrzeń, aby złagodzić swój niepokój.
Nerwica natręctw a życie w związkach
Nerwica natręctw, czyli zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne generują różne problemy w związkach partnerskich, rodzinnych, przyjacielskich i innych. Osoby z nerwicą natręctw obsesyjnie kontrolują swoje relacje z rodziną, przyjaciółmi, partnerami czy współpracownikami. Mogą analizować każde słowo i zachowanie, rozwodzić się nad pewnymi rzeczami, na przykład nad tym, czy drobna różnica zdań lub nieprzyjemny komentarz zniszczy daną relację. Takie nastawienie często wiąże się z przesadnym poczuciem odpowiedzialności, zwątpienia, poczuciem niepewności, niedowartościowania i przekonania, że ciągle coś jest nie tak.
Osoba, która doświadcza lęku w wyniku obsesji na punkcie czystości, organizacji lub innego powodu może wielokrotnie pytać o zdanie przyjaciół i rodzinę. Może zadręczać innych swoimi obawami, a nawet zacząć przelewać na nich swoje obawy i negatywne emocje.
Jak leczyć zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne?
Podstawą leczenia OCD jest pomoc psychologa. Rozmowa ze specjalistą służy do oceny wpływu, jaki obsesje i/lub kompulsje mogą mieć na życie danej osoby oraz z czym się wiążą. Terapia behawioralna lub terapia poznawczo-behawioralna są uważane za leczenie pierwszego rzutu. Niekiedy uzupełnieniem terapii w ciężkich przypadkach są leki przepisywane przez psychiatrę takie jak SSRI – selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny.
Konkretną, często stosowaną techniką psychologiczną pomocy osobie z OCD jest ekspozycja i powstrzymanie reakcji, które polegają na stopniowym uczeniu się tolerowania lęku związanego z niewykonaniem przymusu lub rytuału. Przykładem może być wyjście z domu i jednokrotne sprawdzenie zamka (ekspozycja) bez wracania i ponownego sprawdzania, czy drzwi są zamknięte (powstrzymanie reakcji). Osoba z OCD przyzwyczaja się do sytuacji, która wywołuje lęk i odkrywa, że jego poziom znacznie spadł. Powoli może wtedy przejść do normalnego funkcjonowania.
Natrętne myśli – jak sobie radzić?
Jeśli zmagasz się z niechcianymi, natrętnymi myślami, kluczowe jest zrozumienie faktu, że próba pozbycia się natrętnych myśli faktycznie pogarsza Twój stan, a chęć ich doświadczania i akceptowania sprawia, że są mniej intensywne. Oto kilka praktycznych kroków, które możesz podjąć, aby poradzić sobie z natrętnymi myślami i jednocześnie nauczyć swój umysł, że chociaż mogą wydawać się niepokojące lub niewygodne, Twoje myśli nie są niebezpieczne.
- Pozbądź się etykietowania. Unikaj używania terminów takich jak „złe myśli” lub „negatywne myśli”. Etykiety te wzmacniają ideę, że to, co pojawia się w Twojej głowie, jest niebezpieczne i należy tego unikać. Zamiast tego spróbuj oznaczyć myśli jako coś neutralnego i realistycznego na przykład „niechciane myśli” lub „natrętne myśli”. Pomyśl chwilę nad tym, że niechciane, natrętne myśli, choć mogą wydawać się przerażające, nie są ani niebezpieczne, ani nie przewidują tego, co faktycznie się stanie.
- Zapisz swoje natrętne myśli. Kiedy natrętna myśl pojawi się w Twojej głowie, zanotuj ją na kartce. Takie „wyjęcie myśli z głowy” i przelanie ich na papier pomoże Ci zdystansować się do nich i da Ci inną perspektywę, dzięki czemu myśli będą mniej tajemnicze.
- Sprawdź własną reakcję emocjonalną. Po zweryfikowaniu samych natrętnych myśli, sprawdź swoją własną reakcję emocjonalną na nie. Nawet jeśli intelektualnie wiesz, że natrętne myśli nie są niebezpieczne, to zrozumiałe i całkowicie normalne, że czasami możesz czuć strach i/lub niepokój, gdy się pojawią.
- Przekieruj swoją uwagę. Kiedy już uznasz i zatwierdzisz natrętne myśli oraz własne na nie reakcje, ostatnim krokiem jest delikatne, ale stanowcze przekierowanie swojej uwagi gdzie indziej. Ostatecznie dalsze rozmyślanie, zamartwianie się i analizowanie natrętnych myśli podtrzymuje fałszywe przekonanie, że są one niebezpieczne lub że stanowią problem do rozwiązania. To tylko zwiększa prawdopodobieństwo, że Twój umysł będzie nadal skupiał się wokół tych myśli.
Nerwica natręctw – podsumowanie
Warto mieć na uwadze, że przekierowywanie uwagi nie jest tym samym co odwracanie uwagi od swoich myśli lub ich tłumienie. Różnica polega na tym, że dzięki przekierowaniu najpierw uznajesz i potwierdzasz istnienie natrętnych myśli, a dopiero potem przenosisz swoją uwagę na coś innego. Pierwszy krok jest kluczowy, ponieważ pokazuje, że nie boisz się natręctw, a jednocześnie nie chcesz się na nich skupiać. Jeśli np. jesteś w łóżku i przed pójściem spać myślisz co chwilę, czy światła w domu są zgaszone, weź książkę i poczytaj trochę, aby Twój umysł mógł się zrelaksować, a następnie spokojnie zasnąć.
Jeżeli okaże się, że proste techniki zawodzą, a natręctwa uprzykrzają życie Tobie i Twoim bliskim, nie bój się zgłosić po pomoc psychologiczną. Podczas spotkań z psychologiem nauczysz się radzić sobie z natrętnymi myślami i odzyskasz radość z codziennego życia – obsesje przestaną wpływać na Twoje relacje, pracę i zdrowie.
