Psychoza jest zaburzeniem, które zmienia stan psychiczny, powodując jednoczesne istnienie dwóch światów, rzeczywistego i wyimaginowanego. Często nie jest możliwe ich rozróżnienie i przez większość czasu łączą się one w umyśle chorego. Jakie objawy daje psychoza? Czy można ją leczyć? Dowiedz się więcej.
Spis treści:
Psychoza schizoafektywna, psychoza poporodowa i inne. Jakie są rodzaje psychozy?
Urojenia a omamy (halucynacje) – dwa podstawowe objawy psychozy
Co robić w przebiegu psychozy – jak pomóc?
Wychodzenie z psychozy: diagnoza i leczenie
Leczenie psychozy – konieczna interwencja
Czym jest psychoza?
Psychoza lub stan psychotyczny jest zaburzeniem psychicznym charakteryzującym się utratą połączenia z rzeczywistością. Można powiedzieć, że w stanie psychozy, osoba postrzega rzeczy w inny sposób niż w rzeczywistości. To tak, jakby żyła w dwóch światach — prawdziwym i urojonym — jednocześnie, nie wiedząc, jak rozpoznać każdy z nich. Termin psychoza pochodzi od greckich słów „psyche” = umysł i „ose” = nienormalny, co odnosi się do nienormalnego stanu umysłu.
Warto zauważyć, że stopień oderwania od rzeczywistości różni się w zależności od stopnia nasilenia zaburzenia psychotycznego. Istnieje kilka podtypów psychozy, jednak wszystkie mają pewne wspólne objawy. Ogólnie rzecz biorąc, fizyczne i emocjonalne objawy zaburzenia psychotycznego są silnie związane z brakiem krytycznego widzenia. Prowadzi ono do przyjmowania niewłaściwych postaw, bez możliwości dostrzegania dziwności własnego zachowania.
Psychoza schizoafektywna, psychoza poporodowa i inne. Jakie są rodzaje psychozy?
Psychozy dzieli się na dwie główne grupy:
- psychoza endogenna, czyli spowodowana czynnikami wewnętrznymi, np. schizofrenia, psychoza maniakalno-depresyjna i zaburzenia schizoafektywne,
- psychoza egzogenna, czyli spowodowana czynnikami zewnętrznymi, np. zespół majaczeniowy, zespół splątaniowy, psychoza reaktywna pod wpływem silnego stresu.
Schizofrenia
Schizofrenia jest jedną z najbardziej znanych psychoz (psychoza endogenna). Chory może utracić zdolność oceniania i rozróżniania rzeczywistości. Zaczyna myśleć, czuć i zachowywać się zgodnie ze zmienionym postrzeganiem otoczenia z powodu obecności urojeń lub halucynacji, oprócz deficytów poznawczych. Z biegiem czasu, bez właściwej diagnozy i leczenia, stan psychotyczny w schizofrenii może ewoluować w różnym stopniu i nawet stanowić zagrożenie dla życia.
Psychoza schizoafektywna
Zaburzenie schizoafektywne łączy objawy schizofrenii z zaburzeniami nastroju. Jednak te dwa stany nie występują jednocześnie. Mogą pojawić się objawy takie jak mania, drażliwość, euforia, epizody depresyjne, utrata zainteresowania, brak energii, apatia, spadek koncentracji i zmniejszony apetyt. Ich manifestacje różnią się w zależności od przypadku.
Psychoza maniakalno-depresyjna
Nazywana również mieszanym typem psychozy schizoafektywnej, chorobą afektywną dwubiegunową jest znaną formą psychozy z oznakami depresji. Charakteryzuje się wahaniami nastroju, począwszy od skrajnej euforii po depresję jako obrazu głębokiego smutku lub obsesji. Zaburzenie to dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety i może objawiać się między późną adolescencją a wczesną dorosłością. Wymaga ciągłego leczenia, gdyż jest chorobą przewlekłą, utrudniającą życie w zależności od jej rodzaju i nasilenia.
Psychoza paranoidalna
Odnosi się do zmian w treści myśli, polegających na nierealistycznych wyobrażeniach i przekonaniach, czyli nieprzystających do rzeczywistości. W wyniku doświadczanych stanów chory w fazie paranoidalnej odczuwa lęk i strach. Temu rodzajowi psychozy towarzyszą urojenia, halucynacje i związane z odczuwanymi emocjami obawy np. o własne życie.
Psychoza poporodowa
Pojawia się zazwyczaj kilka dni lub kilka tygodni po porodzie. Objawia się nieuzasadnioną podejrzliwością, odtrącaniem pomocy innych przy dziecku, pobudzeniem emocjonalnym i fizycznym. W tej psychozie występują urojenia i omamy, które stanowią zagrożenie dla chorej i jej dziecka. Zaburzenie związane jest z niepokojem odczuwanym przez młode matki, które doświadczają spadku poziomu hormonów, niedoboru snu lub przechodziły już przez takie objawy wcześniej.
Psychoza alkoholowa i inne zaburzenia wywołane substancjami psychoaktywnymi
Jest to psychoza, która ma miejsce w wyniku nadużywania substancji legalnych lub nielegalnych, które uzależniają. Charakteryzuje się objawami takimi jak halucynacje i delirium pojawiającymi się w wyniku działania substancji psychoaktywnych. Dlatego zaburzenie to może wystąpić z powodu spożycia alkoholu, kokainy, marihuany, amfetaminy, LSD, dopalaczy, a nawet nadmiaru kofeiny. Jej objawy pojawiają się na krótko i ustępują po wyeliminowaniu substancji wywołującej zaburzenie.
Jakie są objawy psychozy?
Jak się czują osoby doświadczające psychozy? Czy można wskazać na jakieś konkretne oznaki manifestujące zaburzenie? Osoba z psychozą może doświadczać objawów w zachowaniu, poznaniu, nastroju i mowie. Ponadto często występują objawy psychozy, takie jak halucynacje wzrokowe, urojenia prześladowcze, urojenia religijne, depresja, lęk, epizody maniakalne, paranoja, słyszenie głosów itp.
Typowymi objawami psychozy są:
- pobudzenie,
- agresywność,
- nadpobudliwość,
- samookaleczenia,
- nadmierna czujność,
- niepokój,
- wrogość,
- izolacja społeczna,
- powtarzalność ruchów,
- zaburzenia myślenia,
- dezorientacja w czasie i przestrzeni,
- splątanie,
- powolność w wykonywaniu czynności,
- niechciane uczucia,
- przyspieszone myślenie,
- tendencje samobójcze,
- koszmary senne,
- zaburzenia snu,
- deficyt pamięci,
- trudności w logicznym rozumowaniu i zrozumieniu.
Pierwsze objawy psychozy to najczęściej urojenia i halucynacje (omamy), poważne zaburzenia psychiczne. I to właśnie z ich powodu pacjenci psychotyczni po raz pierwszy w życiu zgłaszają się do służby zdrowia po pomoc.
Osoba dotknięta psychozą doświadcza także zmian w zakresie nastroju. Można zaobserwować ogólne niezadowolenie, wahania, podniecenie, niepokój, złość i nerwowość. Podczas mowy stwierdza się braki językowe, mowa jest niespójna, występuje nadmierna gadatliwość, szybka i gorączkowa rozmowa.
Urojenia a omamy (halucynacje) – dwa podstawowe objawy psychozy
Urojenia to utrwalone, fałszywe przekonania, które nie są podzielane przez innych ludzi. Nie można ich zmienić nawet w konfrontacji z prawdziwymi dowodami niezgodnymi z takimi przekonaniami. Treść urojenia może obejmować różne tematy, takie jak kwestie prześladowcze, somatyczne, religijne, wielkościowe itp. Odróżnienie urojenia od mocno podtrzymywanej idei prawdziwości może czasami być trudne. Częściowo zależy od tego, jak mocno lub przekonująco chory trzyma się swojego przekonania pomimo wyraźnych sprzecznych dowodów dotyczących jego prawdziwości.
Urojenia można podzielić na dziwaczne (dziwne) i niedziwne (zwyczajne). Urojenie nazywa się dziwacznym, gdy jest wyraźnie nie do zrozumienia przez inne osoby z tej samej kultury i nie wynika ze wspólnych doświadczeń życiowych. Niedziwaczne urojenia odnoszą się do pomysłów, które nie są prawdziwe, ale nie są poza sferą możliwości wyobrażenia. Przykładem dziwacznego urojenia może być przekonanie, że ktoś z zewnątrz usunął narządy wewnętrzne jednej osoby, zastępując je narządami innej osoby, nie pozostawiając ran ani blizn. Przykładem niedziwacznego urojenia mogą być zaburzenia myślenia polegające na fałszywym przekonaniu, że jest się obserwowanym przez mafię.
Z kolei halucynacje (omamy) to doświadczane percepcje przy braku rzeczywistych bodźców, które usprawiedliwiają ich istnienie. Są żywe i wyraźne, z całą siłą i wpływem normalnych doświadczeń. Halucynacje mogą występować w dowolnej modalności sensorycznej (wzrokowej, dotykowej, węchowej, smakowej, słuchowej). Omamy słuchowe występują najczęściej w schizofrenii i zaburzeniach pokrewnych. Natomiast halucynacje wzrokowe są często objawami neurologicznymi, klinicznymi lub problemami związanymi z odstawieniem substancji psychoaktywnej.
Jak wygląda atak psychozy?
Głównymi objawami epizodu psychozy są ostre zmiany w zachowaniu spowodowane głównie halucynacjami lub urojeniami. Chorzy w czasie ataku często tracą kontakt z rzeczywistością i reagują zupełnie inaczej niż zwykle. Halucynacje charakteryzują się słyszeniem głosów, widzeniem ludzi lub przedmiotów, które nie istnieją. Z drugiej strony urojenia to nierzeczywiste idee, których nie podzielają ich bliscy osób przeżywających psychozy i które nie poddają się żadnym logicznym argumentom. Na przykład chory wierzy, że jesteś przez kogoś śledzony, ścigany lub obserwowany przez kamery.
Innymi typowymi objawami psychozy są:
- splątanie,
- niepokój,
- agresywność,
- trudności w komunikowaniu się,
- izolacja społeczna,
- utrata poczucia czasu i przestrzeni,
- zachowanie katatoniczne — stanie w bezruchu bez żadnej reakcji,
- gwałtowne wahania emocji i nastroju, takie jak strach, euforia, panika i złość.
Trzy etapy przebiegu psychozy
W psychozie można wyróżnić trzy charakterystyczne stany:
- ostry atak: objawy wyraźnie dają o sobie znać i z dnia na dzień mogą się nasilać;
- stabilizacja: stan chorego powoli się poprawia i wraca on powoli do życia sprzed ataku;
- remisja: faza nawrotu psychozy nie pojawia się lub daje o sobie znać w niewielkim stopniu.
Co robić w przebiegu psychozy – jak pomóc?
Jak zachować się w obecności osoby, która doświadcza epizodu psychozy? Najlepszym sposobem pomocy jest zachowanie spokoju i próba jak najszybszego zrozumienia sytuacji. Warto już wcześniej poszukać informacji o niepokojących objawach prezentowanych przez daną osobę. Kiedy jednak widzisz, że ktoś bliski doświadcza tego stanu, postaraj się zabrać go w ciche i odosobnione miejsce. Zachowaj spokój, nie naciskaj, jeśli pojawia się opór. Unikaj konfrontacji lub kłótni, jeśli dana osoba zachowuje się agresywnie, ponieważ może to wywołać u niej większy stres i pogorszyć sytuację. Usuń także z jej drogi przedmioty, które mogą stanowić niebezpieczeństwo dla chorego i otoczenia w przypadku utraty kontroli nad sobą. W szczególności zabierz takie rzeczy jak noże i ostre rzeczy.
Nawet jeśli jest to ktoś bardzo Ci bliski, unikaj odwoływania się do sentymentalnego podejścia i rozwiązywania wszystkiego na własną rękę. Miej na uwadze, że osoba w akcie psychotycznym prawdopodobnie będzie zachowywać się irracjonalnie, bez względu na to, co się dzieje w rzeczywistości. Najlepiej od razu skonsultować chorego z lekarzem psychiatrą i psychologiem.
Jakie są przyczyny psychozy?
Co może wywołać psychozę? Od czego można dostać psychozy? Trudno odpowiedzieć na te pytania, ponieważ nie istnieje tylko jedna przyczyna, ale duża liczba czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które mogą wywołać ten stan. Psychoza jest na przykład jednym z objawów niektórych z najpoważniejszych form zaburzeń psychicznych (schizofrenii, choroby afektywnej dwubiegunowej, ciężkiej depresji) i może objawiać się nagle.
Choroby wątroby, problemy z tarczycą, incydenty naczyniowo-mózgowe, toczeń, kiła, AIDS, a nawet proste infekcje mogą powodować tego typu objawy, w zależności od ogólnego stanu klinicznego pacjenta. Nierzadko zdarza się na przykład, że u osób starszych pierwsza manifestacja stanu zakaźnego jest spowodowana objawami psychotycznymi i zmianami w zachowaniu. Jednak w takich przypadkach leczenie przyczynowe likwiduje objawy psychozy.
Nadużywanie substancji psychoaktywnych lub abstynencja należą do głównych przyczyn ataku psychozy. Wszystkie narkotyki, zwłaszcza te nielegalne, mogą potencjalnie zmienić funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, czasowo lub długotrwale. Oznacza to, że uzależnione od nich osoby mogą cierpieć z powodu problemów fizycznych i psychicznych, które obejmują głównie zmiany w postrzeganiu, uczuciach i myślach.
Do głównych przyczyn, które bezpośrednio wpływają na kształtowanie się obrazu objawów psychozy, należą:
- czynniki dziedziczne, gdy występują przypadki psychozy w rodzinie,
- nadużywanie leków i substancji psychoaktywnych,
- schizofrenia,
- depresja,
- zmiany w mózgu.
Inne rzadsze czynniki, które mogą być związane z psychozą, to silny stres psychiczny, traumatyczne doświadczenia, przedłużająca się deprywacja snu, brak równowagi hormonalnej lub komplikacje pooperacyjne.
Wychodzenie z psychozy: diagnoza i leczenie
Przede wszystkim należy pamiętać, że tylko profesjonalista (w tym przypadku psychiatra lub psycholog) może bezpiecznie zdiagnozować psychozę. Dzieje się tak, ponieważ konieczne jest przeprowadzenie odpowiedniej analizy wszystkich aspektów, które mogą wpływać na stan chorego. Obejmuje to historię rodziny i jego życia, doniesienia o wcześniejszych epizodach takich zachowań, innych chorobach, zażywaniu substancji psychoaktywnych, leków i innych czynnikach. Ponadto mogą być potrzebne wyniki przeprowadzonych testów psychologicznych oraz badań, takich jak rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa i analiza krwi. Te ostatnie wykonuje się nie w celu zidentyfikowania psychozy, ale w celu wykluczenia innych stanów, które mogą powodować wtórną psychozę.
Dla wielu pacjentów, którzy doświadczają ataków psychozy, istotne są pytania, czy psychoza niszczy mózg i czy można wyleczyć się z psychozy. Otóż każdy powtarzający się epizod psychotyczny negatywnie wpływa na komórki mózgowe. Dlatego ważne jest jak najszybsze wdrożenie leczenia. Warto pamiętać, że każdy przypadek ma swoją specyfikę. Psychiatrzy i psycholodzy to najlepsi fachowcy towarzyszący osobie z psychozą.
Czy psychoza może sama ustąpić? Tak, o ile jest to jej forma reaktywna spowodowana na przykład silnym stresem związanym z wypadkiem, śmiercią kogoś bliskiego itp. Wówczas objawy psychotyczne ustępują wraz ze zniknięciem stresora. Może to trwać od kilku dni do kilku miesięcy, dlatego warto w tym czasie poszukać wsparcia psychologicznego, by szybciej uporać się z nieprzyjemnymi dolegliwościami.
Leczenie psychozy – konieczna interwencja. Jak leczyć psychozę?
W innych typach psychoza najczęściej powraca, ale można ją leczyć, a odpowiednio monitorowana przez specjalistę, przechodzi w stan remisji. Zaleca się stosowanie podejść, które pomagają pacjentowi przywrócić jakość życia sprzed ataku:
- stosowanie leków przeciwpsychotycznych (leczenie farmakologiczne psychoz), które muszą być podawane zgodnie ze wskazaniami i monitorowane przez lekarza w celu ustalenia najskuteczniejszego rodzaju i dawki;
- terapia psychologiczna, ponieważ psychozy przynoszą pacjentowi cierpienie, a kluczem jest pomóc mu zrozumieć doświadczane objawy i nauczyć się żyć ze swoim zaburzeniem;
- usunięcie już znanych wyzwalaczy, by zapobiec wystąpieniu nowych epizodów.
Niezbędne jest również przeprowadzenie psychoedukacji w rodzinie, aby bliscy chorego byli świadomi objawów i nauczyli się odpowiednio kontrolować stan pacjenta. Większość osób w przypadku zaburzeń z psychozą ma deficyt umiejętności społecznych, co skutkuje nasileniem objawów i częstymi nawrotami choroby. Chory może lepiej poradzić sobie ze złym funkcjonowaniem społecznym dzięki uczestnictwu w treningu umiejętności społecznych.
Leczenie psychozy zasadniczo skupia się na przyjmowaniu leków i wspieraniu chorego interwencjami psychologicznymi w celu zwiększenia ich skuteczności. Gdy stan ten zagraża życiu pacjenta i jego otoczeniu, konieczna jest hospitalizacja.
Zarówno psychoza, jak i objawy psychotyczne przynoszą pacjentowi ogromne cierpienie. Ważna jest nie tylko pomoc specjalisty, ale także wsparcie rodziny i najbliższych ludzi. Nie można oceniać chorego, a należy mu okazywać empatię i szacunek. Takie wsparcie w połączeniu z odpowiednim leczeniem może zagwarantować satysfakcjonującą jakość życia dotkniętej psychozą osoby.
Wpis blogowy nie jest artykułem naukowym. Ma jedynie charakter informacyjny i nie zastąpi konsultacji ze specjalistą.
