PTSD (zespół stresu pourazowego) to zaburzenie psychiczne, które może rozwijać się po przeżyciu traumatycznego wydarzenia. Objawy PTSD obejmują koszmary senne, natrętne myśli, unikanie miejsc lub sytuacji przypominających traumę oraz nadmierną czujność. Przyczyny PTSD są związane z ekstremalnym stresem i zagrożeniem życia, takim jak wojna, przemoc, wypadki lub katastrofy naturalne. Leczenie PTSD obejmuje psychoterapię, w tym terapię poznawczo-behawioralną (CBT) oraz farmakoterapię, np. leki przeciwdepresyjne.
W naszej poradni oferujemy profesjonalne wsparcie dla osób zmagających się z PTSD, pomagając im odzyskać kontrolę nad swoim życiem. Z empatią i zrozumieniem wspieramy naszych pacjentów na drodze do zdrowia.
Spis treści:
Zespół stresu pourazowego – objawy, kiedy się pojawiają?
PTSD objawy – czyli skąd mam wiedzieć, że to stres pourazowy?
Objawy PTSD – obserwuj bliskich i znajomych
Kryteria diagnostyczne PTSD według DSM-V
Jak PTSD wpływa na życie chorego?
Zespół stresu pourazowego – jak sobie radzić?
Wstęp
Zespół Stresu Pourazowego (PTSD) to poważne zaburzenie psychiczne, które może wystąpić po przeżyciu traumatycznego wydarzenia. Objawy PTSD, takie jak koszmary, flashbacki i silny lęk, mogą znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie. Jak rozpoznać te objawy i jakie są skuteczne metody leczenia? W naszym artykule przedstawiamy kluczowe symptomy PTSD oraz dostępne terapie. Dowiedz się, jak radzić sobie z PTSD i poprawić jakość życia. Zapraszam do lektury!
PTSD co to?
Termin trauma jest używany w psychologii i psychiatrii w odniesieniu do przytłaczającego wpływu negatywnego wydarzenia z przeszłości na zdolność osoby do radzenia sobie z nim. Pochodzi z greki i oznacza „szkodzić / zranić”. Istnieje kilka potencjalnie traumatycznych doświadczeń, przez które dana osoba może przejść. Mogą to być małe traumy, czyli subiektywnie niepokojące doświadczenia postrzegane jako niebezpieczne. Traumy mogą też być realne, które prowadzą do śmierci innych lub zagrażają życiu własnemu i/lub bliskich (np. przemoc, klęski żywiołowe, trzęsienia ziemi, wojna itp.). To właśnie one mogą generować różne formy psychopatologii, w tym zespół stresu pourazowego (PTSD).
PTSD zespół stresu pourazowego
Zespół stresu pourazowego to stan, który charakteryzuje się intensywnymi reakcjami na określone sytuacje lub wyzwalacze emocjonalne po doświadczeniu traumatycznego wydarzenia. W tym kontekście trauma jest zasadniczo rozumiana jako bezpośrednie lub pośrednie zagrożenie śmiercią, poważnymi obrażeniami i chorobą lub przemocą seksualną. Co więcej, nawet ci, którzy są stale narażeni na traumatyczne wydarzenia, których nie doświadczają bezpośrednio na ich skórze, mogą rozwinąć to zaburzenie (na przykład ratownicy po katastrofie górniczej).
Kogo najczęściej dotyka PTSD?
Nawet około 10-15% dorosłych Polaków cierpi na zespół stresu pourazowego, a około 1 na 10 osób zostanie zdiagnozowana w pewnym momencie swojego życia. Zaburzenie to może dotykać mężczyzn i kobiety, jednak to panie są 2-3 razy bardziej narażone na rozwój choroby niż mężczyźni. Uważa się, że w większości objawy PTSD wykazują chorzy, którzy przeżyli poważny wypadek samochodowy (ok. 40%) oraz weterani i żołnierze powracający z zagranicznych misji wojennych (11-20%).
Warto zwrócić również uwagę na doniesienia o tym, że PTSD coraz częściej rozwijają osoby, które wykonują pracę związaną z udzielaniem pierwszej pomocy. Okazuje się, że w związku z ostatnimi pandemicznymi wydarzeniami, znaczna liczba pracowników służby zdrowia pracujących w szpitalach podczas szczytu pandemii COVID-19, rozwinęła objawy zespołu stresu pourazowego.
Zespół stresu pourazowego objawy, kiedy się pojawiają?
Objawy PTSD obserwuje się w różnym stopniu w zależności od osobowości, kontroli emocjonalnej i etapu życia pacjentów. Nie występują jednocześnie i, w zależności od przypadku, osoba może mieć więcej symptomów fizycznych niż emocjonalnych lub odwrotnie. Ponadto, aby można je było uznać za zespół stresu pourazowego, objawy muszą utrzymywać się dłużej niż miesiąc. W przeciwnym razie osoba po traumie może zostać dotknięta ostrą reakcją na stres, czyli mniej intensywnym stanem, który pojawia się wkrótce po traumatycznym zdarzeniu. Objawy PTSD mogą zniknąć samoistnie, gdy osoba przystosowuje się do zdrowej rutyny lub utrzymywać się przez wiele lat, wpływając na wiele obszarów jej życia.
Często zdarza się, że PTSD współwystępuje z innymi schorzeniami, takimi jak:
- depresja;
- lęk;
- bezsenność;
- uzależnienia
- problemy z gniewem i agresją;
- ataki paniki;
- choroba afektywna dwubiegunowa;
- zaburzenia psychotyczne;
- nerwica natręctw;
- urazowe uszkodzenie mózgu;
- problemy poznawcze;
- utrata pamięci.
PTSD objawy, czyli skąd mam wiedzieć, że to stres pourazowy?
Objawy PTSD różnią się w zależności od osoby. Mimo to każdy z zespołem stresu pourazowego doświadcza co najmniej jednego z poniższych symptomów. Sprawdź, czy dotyczy to również Ciebie.
- Unikanie rzeczy, osób lub sytuacji, które przypominają Ci o traumatycznym wydarzeniu. Na przykład spotkanie znajomych, których poznałeś podczas służby wojskowej, przebywania w części miasta, w której doświadczyłeś wypadku. Niektórzy ludzie z PTSD starają się być ciągle czymś zajęci, żeby tylko nie wracać myślami do tragicznego wydarzenia.
- Zespół stresu pourazowego może utrudniać relaks lub cieszenie się rzeczami, do których przywykłeś. Możesz czuć się zdenerwowany lub niespokojny. Może mieć lęki, łatwo ulegać przestraszeniu lub zawsze spodziewać się, że wydarzy się coś złego. Możesz również mieć problemy ze snem lub koncentracją.
- Pojawianie się negatywnych myśli i uczuć. PTSD może sprawić, że poczujesz się beznadziejnie. Na każdym kroku będzie towarzyszyć Ci złość, smutek, nieufność, poczucie winy lub odrętwienie.
- Przeżywanie lub wracanie wspomnieniami do traumatycznego wydarzenia. Może to przybrać formę retrospekcji lub snów. Czasami sam dźwięk przypominający strzelanie lub zobaczenie czegoś podobnego do przeżytych wydarzeń (na przykład ogniska po uratowaniu z pożaru) wywoła nagłe, niepożądane wspomnienia.
Objawy PTSD obserwuj bliskich i znajomych
Rozwój PTSD obejmuje określone objawy. Dlatego, jeśli uważasz, że ktoś z Twoich bliskich, kto przeżył traumatyczne wydarzenie, może zmagać się ze stresem pourazowym, obserwuj jego zachowanie. Zwróć szczególną uwagę na poniższe sytuacje i czynniki.
- Wspomnienia, sny, natrętne retrospekcje, które prowadzą osobę do ponownego przeżycia epizodu i całkowitego odłączenia od obecnej rzeczywistości.
- Obecność niektórych przedmiotów lub miejsc, czynności i sytuacji może sprawić, że osoba ponownie przeżyje traumę.
- Pojawienie się w niektórych przypadkach poczucia winy za to, co się stało.
- Osoba po traumie może rozwinąć poważne negatywne przekonania lub oczekiwania wobec siebie, innych i świata.
- Niezdolność do odczuwania pozytywnych emocji.
- Nagłe wybuchy gniewu, drażliwe zachowania zwykle wyrażające się w agresywnym postępowaniu.
- Chęć odizolowania się od przyjaciół, rodziny i wszelkich kontaktów społecznych.
- Amnezja dysocjacyjna: trudności w zapamiętywaniu znaczących części traumatycznego epizodu.
- Mogą również wystąpić dysocjacyjne objawy depersonalizacji (obserwacji siebie z zewnątrz) i derealizacji (oddzielenia się od otaczającego środowiska).
Wymienione wcześniej objawy PTSD mogą wywołać częste ataki paniki.
Stres pourazowy diagnoza
Do postawienia diagnozy zespołu stresu pourazowego stosuje się kryteria diagnostyczne obowiązujących klasyfikacji.
Kryteria diagnostyczne zespołu stresu pourazowego według ICD-10
- A) Pacjent jest narażony na krótkotrwałe lub długotrwałe zdarzenie, lub wystąpienie wyjątkowego zagrożenia, lub katastrofalnych sytuacji, które wywołują głęboki stres.
- B) Trwałe wspomnienia lub przeżywanie cierpienia poprzez natrętne pogłosy („retrospekcje”), żywe wspomnienia, powracające sny lub cierpienie w sytuacjach podobnych, lub związanych z cierpieniem
- C) Okoliczności podobne do stresu lub z nim związane są w miarę możliwości faktycznie unikane.
- D) Częściowa lub całkowita niezdolność do przypomnienia niektórych ważnych aspektów ładunku, albo uporczywe objawy podwyższonej wrażliwości psychicznej i pobudzenia (nieobecne przed ekspozycją) o dwóch z następujących cech:
- zaburzenia snu i zasypiania;
- drażliwość lub wybuchy złości;
- trudności z koncentracją;
- hiperczujność;
- zwiększona nerwowość.
- E) Kryteria B, C i D występują w ciągu sześciu miesięcy od zdarzenia stresowego lub po zakończeniu okresu stresowego (w niektórych szczególnych przypadkach można rozważyć późniejsze rozpoczęcie).
Lęk i depresja są często związane z wymienionymi objawami i cechami. Myśli samobójcze nie są rzadkością. Początek następuje po traumie z opóźnieniem, które może trwać od kilku tygodni do miesięcy. Przebieg zaburzenia jest zmienny.
Kryteria diagnostyczne PTSD według DSM-V
A) Zagrożenie śmiercią, poważnymi obrażeniami lub przemocą seksualną w jednej, lub kilku z następujących form:
- bezpośrednie przeżycie jednego z traumatycznych wydarzeń;
- bycie naocznym świadkiem jednego z tych traumatycznych wydarzeń u innych osób;
- świadomość, że jedno z traumatycznych wydarzeń przydarzyło się bliskiemu członkowi rodziny lub przyjacielowi.
B) Pojawia się jeden lub więcej z następujących natrętnych objawów związanych z traumą i występujących po niej:
- powtarzające się i niepokojące wspomnienia traumatycznego doświadczenia;
- powtarzające się i niepokojące sny, w których treść i/lub wpływ snu jest związany z traumą;
- objawy dysocjacyjne, takie jak „retrospekcje”, w których osoba dotknięta chorobą czuje lub zachowuje się tak, jakby traumatyczna sytuacja się powtarzała;
- intensywny lub długotrwały stres psychiczny w konfrontacji z bodźcami wewnętrznymi, lub zewnętrznymi, które symbolizują traumatyczną sytuację lub przypominają pewien aspekt traumy;
- wyraźne reakcje fizyczne w konfrontacji z bodźcami wewnętrznymi lub zewnętrznymi, które symbolizują sytuację traumatyczną lub przypominają pewien aspekt traumy.
C) Stałe unikanie bodźców związanych z traumą na co najmniej jeden z dwóch poniższych sposobów:
- unikanie niepokojących wspomnień, myśli lub uczuć związanych z traumą;
- stronienie od bodźców zewnętrznych przypominających traumę (ludzi, miejsc, rozmów, czynności, sytuacji).
D) Negatywne zmiany w funkcjonowaniu i nastroju po traumie. Muszą być obecne co najmniej dwa z następujących objawów:
- niezdolność do zapamiętania ważnych aspektów traumy;
- uporczywe i przesadne negatywne przekonania lub oczekiwania wobec siebie, innych lub świata („Jestem zły”, „Nikomu nie można ufać”, „Cały świat jest niebezpieczny”, „Cały mój system nerwowy jest zniszczony na zawsze”);
- uciążliwe zniekształcenia poznawcze dotyczące przyczyn lub konsekwencji traumatycznej sytuacji, które prowadzą osobę do obwiniania siebie lub innych;
- dokuczliwe negatywne emocje (lęk, strach, złość, poczucie winy, wstyd);
- znacznie zmniejszone zainteresowanie ważnymi czynnościami codziennymi;
- poczucie wyobcowania;
- uporczywa niezdolność do odczuwania pozytywnych emocji (szczęścia, zadowolenia, miłości).
E) Pobudzenie i nadmiernie emocjonalne reakcje. Muszą być obecne co najmniej dwa z następujących objawów:
- drażliwość i wybuchy agresji (z niewielką prowokacją lub bez), objawiające się agresją werbalną, lub fizyczną wobec innych osób lub przedmiotów;
- lekkomyślność i zachowanie autodestrukcyjne;
- zwiększona czujność;
- przesadne reakcje zaskoczenia;
- trudności z koncentracją;
- zaburzenia snu.
F) Objawy z kryterium B, C, D i E trwają dłużej niż miesiąc.
G) Zaburzenie powoduje klinicznie istotny stres lub upośledza zdolności społeczne, zawodowe lub inne istotne zdolności.
H) Zaburzenie nie jest spowodowane fizjologicznym działaniem substancji (np. leków, alkoholu) lub inną chorobą fizyczną.
PTSD o opóźnionym początku definiuje się jako sytuację, w której kryteria diagnostyczne nie są w pełni spełnione przed upływem sześciu miesięcy od urazu. Niektóre objawy PTSD mogą pojawić się natychmiast po traumatycznym wydarzeniu, ale nasilają się później.
Co powoduje PTSD? Przyczyny
Ludzki mózg jest skonfigurowany tak, by alarmował człowieka o obecności i zagrożeniu niebezpieczeństwem lub śmiercią. Dlatego reakcja biologiczna, fizjologiczna lub psychologiczna na traumatyczne wydarzenie jest normalna. Ogólnie, bezpośrednie doświadczenie lub osobiste bycie świadkiem jakiejkolwiek przerażającej, niebezpiecznej lub zagrażającej życiu sytuacji – a nawet przekonania, że jakaś sytuacja zagraża życiu – może wywołać objawy PTSD. Samo dowiedzenie się, że coś traumatycznego przydarzyło się bliskiej osobie, np. dziecko miało poważny wypadek, może również prowadzić do wystąpienia u jego matki lub ojca objawów PTSD.
Najczęstsze przyczyny PTSD to sytuacje związane z:
- walką na froncie;
- wypadkami samochodowymi;
- przemocą w dzieciństwie i innymi traumatycznymi doświadczeniami;
- gwałtem i innymi napaściami na tle seksualnym;
- powtarzającym się narażenie na przemoc fizyczną i psychiczną;
- byciem śledzonym;
- nagłą śmiercią rodzica lub innego opiekuna w dzieciństwie;
- bycie świadkiem tego, jak ktoś zostaje poważnie ranny lub zabity;
- przebywaniem w uwięzieniu (porwanie);
- napaścią;
- nagłymi, zagrażającymi życiu zdarzeniami medycznymi (np. wstrząs anafilaktyczny lub przebudzenie podczas poważnej operacji);
- życiem w strefie działań wojennych;
- atakami terrorystycznymi i masowymi strzelaninami;
- przetrwaniem klęski żywiołowej, takiej jak silny huragan, tornado, pożar lub trzęsienie ziemi.
Jak PTSD wpływa na życie chorego?
Przeżycie traumy znacząco obniża jakość życia. PTSD może prowadzić również do innych problemów ze zdrowiem i życiem, takich jak:
- nadużywanie alkoholu;
- branie narkotyków;
- odczuwanie ciągłego niepokoju;
- depresja;
- myśli o skrzywdzeniu siebie lub innych;
- problemy w pracy i w relacjach osobistych.
Dzieci z zespołem stresu pourazowego mogą:
- odgrywać traumatyczne wydarzenie podczas zabawy;
- mieć problemy z nawiązywaniem relacji rówieśniczych;
- kurczowo trzymać się rodziców;
- borykać się z mutyzmem wybiórczym (nie mówią w określonych sytuacjach);
- moczyć łóżko, chociaż wiedzą, jak korzystać z toalety.
Wszystkie te zachowania, zarówno u dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych wymagają leczenia.
Zespół stresu pourazowego – jak sobie radzić?
Najlepszym rozwiązaniem dla osób z PTSD jest terapia poznawczo-behawioralna u psychologa. Ta technika pomaga osobie po traumie nadać nowe znaczenie negatywnemu zdarzeniu, bez odczuwania już niepokoju, strachu i paniki w trakcie wspomnień. Trauma powoduje intensywne reakcje i niekontrolowany niepokój, dlatego tak ważne jest, aby ćwiczenie nadzorował profesjonalista. Pacjent musi poczuć, że tym razem ma wsparcie zarówno bliskich, jak i psychologa, aby stawić czoła zaistniałej sytuacji.
Osoby, które cierpią na zespół stresu pourazowego, mogą również wykształcić pewne nawyki, które pomogą złagodzić objawy i poprawić jakość życia. Chociaż poradnictwo psychologiczne jest skuteczne, dana osoba musi chcieć dokonać zmian w swoim życiu i wyzdrowieć z traumy, aby można było nią właściwie zarządzać.
Oto kilka sposobów radzenia sobie z objawami stresu pourazowego na co dzień
- Szukaj informacji o swoim stanie. Poznanie objawów PTSD i ich wpływu na życie osób z tym zaburzeniem ma kluczowe znaczenie dla uniknięcia intensywnego cierpienia.
- Kontroluj lęk i stres. Dla zmniejszenia niepokoju, negatywnych myśli i intensywnych reakcji, warto praktykować ćwiczenia oddechowe i relaksacyjne. Medytacja, joga, spacery, czytanie czy akupunktura – wszystko to pomaga złagodzić objawy w życiu codziennym.
- Wykonuj aktywność fizyczną. Twoje ciało często znajduje się w stanie nadmiernej aktywacji i strachu, więc ćwiczenia pozwalają uwolnić adrenalinę i endorfiny w organizmie.
- Skup się na innych obszarach życia. Powinieneś skierować uwagę na teraźniejszość i przyszłość. Wyznaczaj osobiste cele, aby utrzymać motywację do zmiany.
- Nie izoluj się od innych. Staraj się dzielić swoimi emocjami i doświadczeniami z innymi, zaufanymi osobami.
Przywrócenie stabilności psychicznej w zespole stresu pourazowego często prowadzi do uregulowania trybu życia. Przede wszystkim ważne jest wsparcie społeczne rodziny i przyjaciół. Jeśli jednak dolegliwości i objawy PTSD nadal nie ustępują lub pojawiają się ponownie po przerwie, należy zdecydowanie skorzystać z profesjonalnej pomocy psychologa.
Sprawdź także: Zespół stresu pourazowego test
