W normalnym świecie, żeby kogoś przekonać, potrzebne są dobre argumenty, prawda? Cóż, to może nie zawsze działać. Samo logiczne rozumowanie może nie wystarczyć, aby inna osoba zgodziła się z Twoim pomysłem. Zwłaszcza gdy jest sceptykiem. Kto to taki? Czym w ogóle jest sceptycyzm? Dowiedz się więcej.
Spis treści:
Sceptycyzm – definicja filozoficzna
Sceptycyzm – jak na świat patrzy człowiek sceptyczny?
Jak wygląda życie ze sceptykiem?
Bycie sceptykiem – czy zawsze jest złe?
Sceptycyzm – definicja filozoficzna
Sceptycyzm to koncepcja, która sięga czasów wczesnej filozofii greckiej. Pojawiła się w starożytnej Grecji około III wieku p.n.e. Za ojca sceptycyzmu uznaje się filozofa Pyrron z Elidy (360 p.n.e. – 286 p.n.e.). Jego teoria koncepcji ludzkiej bazowała na fakcie, że człowiek nie ma wystarczających umiejętności i wiedzy, aby uzyskać odpowiedzi na wszystko. Chodzi nie tylko o prawdę, ale też wiedzę absolutną. Termin sceptycyzmu pochodzi od greckiego „sképsis”, co oznacza „badanie, dochodzenie”.
Analiza filozofii wczesnogreckiej w okresie hellenistycznym udowadnia, że sceptycyzm filozoficzny rozpoczął się od poglądów Pyrrona. Ten nurt miał w sobie aspekt nieufności wobec nauk ogólnych, a także odrzucał myśli propagowane przez Platona, Arystotelesa, Epikura i Zenona z Kition, które miały wspólne prawdy uniwersalne.
Bazując na teorii sceptycznej, prawda nie istnieje. Myśl ta przeczyła jednak temu nurtowi filozoficznemu, bo analizując twierdzenia, można pomyśleć o paradoksie, w którym przynajmniej nieistnienie prawdy jest prawdą. Dlatego, potwierdzając jakiekolwiek stwierdzenie, należy rozumieć, że jest ono uzasadnione. W rezultacie sceptyczni myśliciele zaczęli promować hipotezy dotyczące prawdy. Jednak argumentowanie, że dane stwierdzenie jest zasadne lub fałszywe, nie było korzystne. Zamiast tego trzeba było pozostać w stanie zwątpienia i nie mówić, czy fakt jest prawdziwy, czy jest zwykłym kłamstwem.
Jakie są rodzaje sceptycyzmu?
Współcześnie można mówić o następujących rodzajach sceptycyzmu, o których głoszą zarówno źródła współczesnych, jak i dawnych zapisów.
Ze względu na dziedzinę, przedmiot sceptycznej krytyki:
- sceptycyzm etyczny – odnosi się do twierdzenia, że nie istnieje wiedza o dobru i złu;
- sceptycyzm religijny – nie ma dostatecznych faktów na istnienie Boga, jego woli i zamiarów;
- sceptycyzm wobec istnienia rzeczy świata zewnętrznego poza zjawiskami przyrody;
- sceptycyzm przeczący wiedzy o istnieniu cudzych świadomych przeżyć.
Ze względu na zasięg:
- sceptycyzm globalny, absolutny – jego zasadniczym celem jest założenie, że zmysły oszukują, dlatego żadna prawda nie jest w rzeczywistości prawdą i nie można jej nawet poznać. Wszystko jest tylko iluzją;
- sceptycyzm względny – uważa, że poznanie prawdy nie jest niemożliwe, częściowo zaprzecza wiedzy, ale akceptuje, że istnieje prawdopodobieństwo prawdy. Jest używany w nurtach, które swobodnie wyznają szkołę sceptycyzmu, takich jak pragmatyzm, relatywizm, probabilizm i subiektywizm.
Źródła współczesnych doktryn filozoficznych zwracają również na wymiary nowego paradygmatu, mianowicie:
- sceptycyzm naukowy – opiera się na tezie, że należy kwestionować twierdzenia bez empirycznych dowodów;
- sceptycyzm metodologiczny – bazuje na kwestionowaniu i wątpieniu poszczególnych twierdzeń i zaleca badanie ich na nowo. Podkreśla ważność szeroko rozumianego krytycyzmu wobec twierdzeń naukowych, które przyjmowane są jedynie na podstawie wiary w autorytet.
Sceptyk – kto to jest?
W dzisiejszych czasach sceptykiem nazywa się kogoś, kto wątpi we wszystko i od razu nie wierzy w nic. W zdrowym rozsądku osoba sceptyczna to taka, która patrzy na wszystko z punktu widzenia negatywnego dogmatyzmu. To znaczy, że jej ocena rzeczy jest zawsze uwarunkowana poczuciem niedowierzania, co jest czymś zupełnie innym niż kultywowanie zaprzeczania.
Jednak u niektórych osób występuje etap sceptycyzmu, w którym pojawia się gburowate, gorzkie, bezproduktywne, a nawet agresywne zaprzeczenie. Słynne: „wątpię w to”. To tacy ludzie, którzy czerpią przyjemność z mówienia rzeczy typu: „to się nie uda” – bez względu na to, o co chodzi, jaka jest sytuacja czy kontekst. Ich postawa jest zawsze zaprzeczająca, co manifestuje się tym, że:
- wątpi w absolutną prawdę;
- kwestionuje zjawiska metafizyczne;
- odrzuca wszystko, co jest mu przedstawiane;
- broni szczęścia bez osądzania;
- prezentuje neutralność w obliczu problemów;
- kwestionuje dogmaty i religie;
- konfrontuje tych, którzy dokonują osobistych ataków, zamiast udowadniać swoje przekonania;
- zaprzecza wszystkiemu, zamiast dyskutować.
W duchu kwestionowania prawdziwym sceptykiem jest ten, kto nie zadowala się pozornymi prawdami, pierwszymi wnioskami. To człowiek, który chce zagłębić się w dyskusję, do granic wątpliwości. Dopiero wtedy może realnie wyrobić sobie zdanie i sąd na dany temat.
Sceptycyzm – jak na świat patrzy człowiek sceptyczny?
Pewnie zastanawiasz się, co sprawia, że sceptyk uważa, że nie można nic wiedzieć o otaczającym człowieka świecie? Nawet w starożytności kilku sceptycznych filozofów zaproponowało serię argumentów mających pokazać, że nigdy nie można być całkowicie pewnym tego, co się wie, myśli, widzi itd.
Różnorodność widzianych obrazów
Pierwszym argumentem, który powoduje, że sceptycy zawieszają osąd, jest różnorodność zwierząt i ich organów percepcyjnych. Pies ma znacznie bardziej rozwinięty zmysł węchu niż ludzie. Nietoperz potrafi lokalizować za pomocą dźwięku. Orzeł może obserwować swoją ofiarę z dużej odległości. Jaki będzie świat dla tych zwierząt? Na przykład, kiedy patrzysz na jabłko, co widzisz? Czerwoną kulkę z ogonkiem? Pewne jest jednak, że ten sam owoc, który wydaje się mieć identyczny dla każdego kształt, kolor, zapach, smak, konsystencję, będzie miał inne cechy dla krowy, psa czy nietoperza. Z tego trzeba wywnioskować, że świat nie jest naprawdę taki, jaki widzisz, ale taki, jak postrzegają go Twoje zmysły. Możesz mówić o tym, jak przedmioty wyglądają dla Ciebie, ale nie o tym, czym naprawdę są.
Odczuwane stany
Wystarczy trochę pomyśleć o własnym doświadczeniu, aby uświadomić sobie, jak wewnętrzne stany wpływają na postrzeganie świata. Kiedy jesteś zakochany, widzisz w partnerze bardziej atrakcyjną i piękną osobę. To samo jedzenie smakuje lepiej, gdy jesteś głodny. To, co jest dla Ciebie wstydliwe, gdy jesteś trzeźwy, może nie być takie, gdy będziesz pijany. Jednak stany wewnętrzne wpływają również na sposób, w jaki można postrzegać rzeczywistość, w sposób często nieoczekiwany. Na przykład niepewność sprawia, że ludzie stają się bardziej niespokojni, a niepokój jest powiązany z myśleniem magicznym. To tylko kilka przykładów tego, jak stan, w którym się znajdujesz, wpływa na to, co Twoim zdaniem wiesz o świecie. Tak więc świat, który znasz, jest zawsze zmieniany i tworzony przez to, co w danym momencie czujesz.
Pozycje, odległości i miejsca
W ocenie prawdziwości czegoś musisz też wziąć pod uwagę stany swojego ciała: czy jesteś daleko, czy blisko, pod jakim kątem obserwujesz obiekt. Wszystko to sprawia, że to, na co patrzysz, różni się od tego, co obserwuje ktoś inny lub Ty sam w różnych momentach. Obiekt wydaje się duży, gdy jesteś blisko i mały, gdy jesteś daleko. Kąt i kierunek, w którym patrzysz, również wpływa na naszą percepcję, co najlepiej widać przy złudzeniach optycznych.
Różnorodność kulturowa
Istoty ludzkie tworzą bardzo różne zwyczaje, prawa, wierzenia mityczne i religijne. Aby to pokazać, sceptycy przypominają, że w niektórych miejscach ludzie często palą ciała swoich rodziców po ich śmierci, w innych grzebią, a gdzie indziej topią w morzu itp. W niektórych miejscach uprawianie seksu w miejscach publicznych jest naturalne, w innych nie. W niektórych kulturach ludzie noszą kolorowe ubrania i to w dużych ilościach, w innych odzienie jest skąpe. W obliczu tego niektórzy trzymają się swoich zwyczajów i twierdzą, że są bardziej poprawni niż inni. Z drugiej strony sceptyk postrzega to jako kolejny powód, by unikać osądzania, co jest dobre, a co złe, prawdziwe lub nie.
Rozbieżność poglądów
Pomyśl o najbardziej absurdalnej rzeczy, jaką kiedykolwiek słyszałeś. Choć brzmi to naciąganie, z pewnością jest osoba, która byłaby chętna do popierania tego pomysłu. Najbardziej rozpowszechnioną rzeczą wśród ludzi jest rozbieżność poglądów. Nie dotyczy ona tylko osób, które nie otrzymały wyższego wykształcenia. Nawet wśród specjalistów we wszystkich dziedzinach, od filozofii, przez nauki ścisłe, po matematykę, konflikty opinii są czymś normalnym. Dlatego sceptyk twierdzi, że jeśli ludzie się w czymś nie zgadzają, należy unikać zajmowania konkretnego stanowiska, wstrzymać się z osądem.
Ciągła regresja
Jeśli chcesz mieć wiedzę o czymś, musisz być w stanie podać powody, które uzasadniają Twoje przekonanie. Ale uzasadnienie, które proponujesz, jest również przekonaniem, dla którego musisz przedstawić powody, aby je uzasadnić, i tak w nieskończoność. Wyobraź sobie, że argumentujesz, że kosmici istnieją. Zapytany, dlaczego w to wierzysz, odpowiadasz, że któregoś dnia zauważyłeś dziwny obiekt latający nad Twoim domem. Użyłeś jednego przekonania (na moim podwórku byli kosmici), aby uzasadnić inne przekonanie (kosmici istnieją). Teraz, żeby inni uwierzyli, że przybysze z obcej planety istnieją, musisz uzasadnić przekonanie, że byli na Twoim podwórku. W tym celu użyjesz trzeciego przekonania, co z kolei będzie wymagało czwartego, piątego i tak w nieskończoność. Sceptyk wyciągnąłby z tego wniosek, że żadne przekonanie nie może być uzasadnione i dlatego najlepszym wyjściem jest zawieszenie osądu.
Jak wygląda życie ze sceptykiem?
Związek ze sceptykiem wymaga cierpliwości. Z jednej strony dla kogoś może być nudne ciągłe kierowanie się zdrowym rozsądkiem i baczne obserwowanie prawdziwości wszystkiego wokół. Jest to uciążliwe zwłaszcza dla osób, które wolą kierować się instynktem, spontanicznością i nie przejmują się drobiazgami. Z drugiej strony uciążliwy może być sam fakt, że druga połówka sceptycznie podchodzi do każdej sfery związku i wszędzie poszukuje dowodów każdej sprawy.
Trzeba pamiętać, że sceptyk będzie dociekał, podważał, negował, zadawał pytania. Może mieć też problemy z pełnym zaufaniem i oddaniem. Głównie dlatego, że nie zaangażuje się w relację, jeśli nie będzie przekonany co do jej głębszego sensu. Relacja partnerska ze sceptykiem nie jest łatwa, ale też nie jest niemożliwa. Trzeba jedynie uzbroić się w cierpliwość i być przygotowanym na filozoficzne rozmowy nad sensem istnienia świata, rzeczy, wydarzeń itp.
Bycie sceptykiem – czy zawsze jest złe?
Niektórzy postrzegają sceptycyzm jako coś złego, jakby osoba, która coś analizuje była na skraju dobra i zła. Tymczasem, gdyby spojrzeć na pierwotne znaczenie tego słowa w ujęciu najważniejszych teorii filozoficznych, można zauważyć, że ma związek z bacznym badaniem i uważnym patrzeniem. Ten etap sceptycyzmu uznaje, że „tendencja do uważnego patrzenia” na rzecz lub otoczenie jest czymś koniecznym przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji. Z praktycznego punktu widzenia sceptycyzm jest postawą, która odmawia przylgnięcia do jakiejkolwiek opinii, dążąc do wyrzeczenia się pewności, ale wzmocnienia ostrożności.
Chociaż z psychologicznego punktu widzenia postawa sceptyczna jest ważna, ponieważ jest aktem ostrożności, nadmiernie pobudzona może stać się bardzo niebezpiecznym zachowaniem. Kiedy osoba wątpi we wszystko, tylko po to, by wątpić lub powiedzieć, że wszystko jest nieprawdą, staje w końcu w sprzeczności z samym sobą. Jednak, kiedy sceptycyzm jest świetnym narzędziem psychologicznym do rozpoczęcia nauki, badania wzorców zachowań, a nawet rzeczywistości, w której żyjesz, jego wartość ma sens.
Dlatego można traktować postawę sceptyczną jako podłoże do prowadzenia głębszych rozmów i bardziej krytycznego poszukiwania wiedzy. W przypadku, gdy sceptycyzm wykracza poprzez zawsze otwartą i czujną racjonalność, a człowiek staje się niewolnikiem niewiary, warto skonsultować się z psychologiem.
Teksty na stronie mają charakter informacyjny i nie zastępują usług świadczonych przez profesjonalistów.
