Przeprowadzka, zwolnienie, śmierć kogoś bliskiego lub poważna choroba fizyczna – i nagle nic nie jest takie, jakie było wcześniej. Nie każdemu jednak udaje się szybko przystosować do nowych sytuacji życiowych po kryzysie. Zaburzenia adaptacyjne mogą wiązać się z odczuwaniem lęku, depresyjnymi nastrojami lub problemami z wypełnianiem codziennych obowiązków. Jak sobie z nimi radzić? Sprawdź.
Spis treści:
Co to jest zaburzenie adaptacyjne?
Jak objawia się zaburzenie adaptacyjne u niemowląt?
Problemy adaptacyjne u dzieci i młodzieży
Przyczyny i czynniki ryzyka zaburzeń adaptacyjnych
Zaburzenia adaptacyjne – jak sobie radzić?
Zaburzenia adaptacyjne – terapia
Co to jest zaburzenie adaptacyjne? (potocznie nazywane f43 choroba)
Zaburzenie adaptacyjne (w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 oznaczone kodem jako F43 w grupie „Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne”, F43.2 „zaburzenia adaptacyjne”, często wyszukiwane jako f43 choroba) jest zawsze poprzedzone kryzysem, który wywołuje u danej osoby określone objawy. Takie wyzwalające wydarzenia życiowe nie są rzadkością w cyklu życia danej osoby, ale mimo to stanowią obciążenie. Przez większość czasu wiążą się ze stratą i zagrożeniem. Często dotyczą trwałych zmian sytuacji życiowej. Istotną rolę odgrywa rodzaj i dotkliwość zdarzenia, a także jego przewidywalność. Oto kilka ich przykładów:
- poważne konflikty w miejscu pracy,
- diagnoza choroby fizycznej i wynikające z niej objawy takie jak ból,
- utrata sprawności z powodu choroby, wypadku itp.,
- utrata bliskiej osoby (śmierć, rozstanie),
- urodzenie dziecka.
Zaburzenie adaptacyjne pojawia się po wydarzeniach, które powodują stres, niezależnie od tego, czy zmiany są pozytywne, czy negatywne. Około pięciu do dwudziestu procent pacjentów zostaje objętych ambulatoryjnym leczeniem psychiatryczno-psychoterapeutycznym. Trudności adaptacyjne mogą wystąpić w każdym wieku. Osoby samotne są bardziej narażone na tego rodzaju problemy.
Zaburzenia adaptacyjne – objawy
Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 do rozpoznania zaburzeń adaptacyjnych muszą być obecne pewne objawy, które muszą pojawić się w ciągu miesiąca od doświadczenia. Pacjenci z zaburzeniami adaptacyjnymi mają symptomy i zaburzenia zachowania, które występują również w zaburzeniach afektywnych (np. depresja), zaburzeniach nerwicowych, zaburzeniach stresowych, zaburzeniach zachowania społecznego lub zaburzeniach somatycznych. Objawy różnią się w zależności od rodzaju i nasilenia. Należą do nich smutek, zmartwienie, strach i utrata radości.
W pewnym sensie objawy te są normalną reakcją na stresujące wydarzenia, ale w zaburzeniu adaptacyjnym są poważne lub trwałe, wpływają na życie danej osoby. W rezultacie pacjenci z zaburzeniami adaptacyjnymi mają duże trudności w wykonywaniu codziennych zadań. Większość osób dotkniętych problemem wycofuje się z życia społecznego z powodu doświadczanych objawów:
- depresji,
- fobii,
- napięcia,
- bólu, który nie ma przyczyny fizycznej lub ma tylko częściowo fizyczną przyczynę,
- wyczerpania,
- problemów behawioralnych np. zachowania aspołeczne i agresywne.
Wszystkie te oznaki wpływają również na sam organizm. Osoby dotknięte zaburzeniem często doświadczają dolegliwości fizycznych takich jak ból brzucha, trudności z koncentracją, napięcie lub problemy sercowo-naczyniowe. Istnieje również zwiększone ryzyko usiłowania i popełnienia samobójstwa. Objawy zaburzeń adaptacyjnych nie utrzymują się dłużej niż sześć miesięcy po zakończeniu stresującego wydarzenia.
Jak objawia się zaburzenie adaptacyjne u niemowląt?
Z reguły poród jest stresujący nie tylko dla matki, ale także dla dziecka, ponieważ cała sytuacja jest stresująca dla obojga i nie zawsze przebiega bez komplikacji. Cały ten stres i napięcie może prowadzić do zaburzeń adaptacyjnych rozwijających się zarówno u matki, jak i u nowonarodzonego dziecka.
U niemowląt zaburzenia adaptacyjne objawiają się m.in.
- nadmiernym płaczem,
- zaburzeniami snu,
- problemami z jedzeniem.
Nazywane są również zaburzeniami samoregulacyjnymi wczesnego dzieciństwa, co może również wskazywać na zaburzenie w relacji rodzic-dziecko. Jeśli rodzice są przytłoczeni opieką nad noworodkiem, łatwo może się zdarzyć, że oni i dziecko szybko się sfrustrują. Niemowlęta są całkowicie uzależnione od opieki rodziców, ale jeśli nie otrzymają potrzebnej im uwagi i opieki, reagują zwiększonym niepokojem i płaczem. To z kolei zwiększa rozpacz rodziców. Z tego powodu rodzice powinni szybko szukać profesjonalnej pomocy u pediatrów lub psychologa, jeśli czują, że nie radzą sobie z nową dla nich sytuacją.
Problemy adaptacyjne u dzieci i młodzieży
U dzieci i młodzieży zaburzenie adaptacyjne występuje głównie w związku z problemami w szkole. Objawy zaburzeń adaptacyjnych u młodszych dzieci zwykle pojawiają się w postaci energicznego ssania kciuka i moczenia w nocy oraz częstym nawrotem takich zachowań. U starszych dzieci i młodzieży zaburzone zachowania społeczne są ważnym wskaźnikiem zaburzenia adaptacyjnego. Wówczas starsze dzieci i młodzież reagują na stresującą sytuację m.in. agresją, kłamstwami, wagarowaniem, kradzieżą i innymi aspołecznymi zachowaniami. Mają problemy w relacjach rodzicielskich, kontaktach z nauczycielami i nawiązywaniem trwałych znajomości z rówieśnikami. Nierzadko zdarza się też nadużywanie narkotyków lub nadmierne spożycie alkoholu.
Przyczyny i czynniki ryzyka zaburzeń adaptacyjnych
Zaburzenie adaptacyjne nie jest wywoływane przez katastrofalne sytuacje ekstremalne lub najcięższe traumatyczne przeżycia, ale raczej przez stresujące zmiany warunków życia. Można je również określić mianem kryzysów. To, jak bardzo osoby dotknięte problemem odczuwają taki kryzys życiowy, jest bardzo subiektywne. Podobne zdarzenia mogą wywołać u jednej osoby zaburzenia przystosowawcze, podczas gdy inne łatwiej opracowują strategie i bezproblemowo radzą sobie z taką samą sytuacją.
Istnieje wiele czynników, które mogą sprzyjać rozwojowi zaburzenia adaptacyjnego. W większości przypadków kilka z tych czynników łączy się i współdziała, aby wywołać objawy, są to:
- długi czas trwania i wysoka intensywność zdarzenia wyzwalającego.
- kilka kolejnych wydarzeń kryzysowych jedno po drugim,
- podatność, niestabilność psychiczna, niewystarczająca odporność osób dotkniętych zaburzeniem,
- słabość w indywidualnej strategii radzenia sobie z frustracjami, obelgami, upokorzeniami i nadmiernymi wymaganiami,
- istniejące wcześniej zaburzenia psychiczne,
- brak wsparcia ze strony przyjaciół i rodziny,
- brak zrozumienia szerszego środowiska (sąsiedzi, koledzy z pracy, nauczyciele, a czasem lekarze).
Obecnie nie jest jasne, jaką rolę w rozwoju zaburzenia adaptacyjnego odgrywają geny i czynniki biologiczne.
Zaburzenia adaptacyjne – jak sobie radzić?
W większości przypadków kryzysowe sytuacje przychodzą niespodziewanie i bez możliwości przygotowania się na ich konsekwencje. Przystosowanie się do zmian wywołanych takimi zdarzeniami i „narzuconych” z góry może być szczególnie trudne. Oto pięć wskazówek, w jaki sposób możesz odpuścić i trenować swoją zdolność adaptacji.
- Zadbaj o równowagę. Radzenie sobie ze stresującymi doświadczeniami i drastycznymi zmianami może być wyczerpujące i zużywać dużo energii. Zwłaszcza gdy Twój własny proces dostosowania do nich nie jest do końca adaptacyjny. Dlatego ważne jest, aby zapewnić sobie wystarczającą ilość odpoczynku. Daj swojej głowie i ciału możliwość wzięcia głębokiego oddechu i naładowania baterii. Może to być długi spacer, gorąca kąpiel, a nawet ćwiczenia.
- Pokochaj rutynę. Pewne rytuały jak np. sobotni wieczór filmowy lub czytanie książki przed snem, lub patrzenie na wschodzące słońce mogą zapewnić spokój i stabilność, gdy Ci się wydaje, że Twoje życie wymyka się spod kontroli.
- Zaakceptuj różne uczucia. Kiedy w Twoim życiu zachodzą drastyczne zmiany lub stresy, możesz się przed tym bronić i nie chcieć przyznać się do tego, co się dzieje. Ale czasami bardziej pomocne okazuje się to, jeśli spróbujesz zaakceptować uczucia, których doświadczasz. Nie oznacza to, że musisz się poddawać we frustracji i popadać w skrajności. Daj sobie czas na zrozumienie doświadczeń, nawet jeśli na początku jest Ci trudno je zaakceptować.
- Wsłuchaj się w swoje zmartwienia. Może to brzmieć paradoksalnie, ale zamiast zamartwiać się całymi dniami, poświęć 10-15 minut w ciągu dnia, by pomyśleć o wszystkich zmartwieniach, lękach i obawach, które w przeciwnym razie mogłyby Ci towarzyszyć przez cały dzień. Gdy tylko ten czas się skończy, wstań, rozprosz te myśli i świadomie zrób coś przyjemnego.
- Poszukaj wsparcia. Jeśli wraz z zaburzeniami adaptacyjnymi utrzymują lub nasilają się objawy depresji, lęki lub złość, warto zasięgnąć porady specjalisty. Psycholog pomoże Ci poszukać sposobów na zmniejszenie stresu w kryzysowych sytuacjach lub nauczy Cię lepiej sobie z nimi radzić.
Zaburzenia adaptacyjne – terapia
Zaburzenie adaptacyjne jest zwykle leczone terapią behawioralną. W trakcie terapii wypracowywane są zachowania i strategie radzenia sobie w codziennych sytuacjach. Negatywne myśli są przeobrażane w pozytywne i praktykowane są nowe zachowania. Przed rozpoczęciem leczenia zaburzeń adaptacyjnych wcześniej omawiana jest sytuacja życiowa pacjenta. W tym celu należy ustalić, gdzie występują trudności w radzeniu sobie z codziennym życiem. Identyfikowane są specyficzne objawy problemów adaptacyjnych oraz definiowane są sytuacje, w których pojawiają się te trudności. Szczególnie ważne jest otoczenie społeczne, które może być źródłem środków do przezwyciężenia problemu. Radzenie sobie z rodziną, partnerem i przyjaciółmi jest częścią osobistej terapii.
W leczeniu zaburzeń adaptacyjnych ważne jest również odróżnienie ich od innych dolegliwości psychologicznych. Trudności adaptacyjne często nakładają się na inne obrazy kliniczne takie jak depresja lub zaburzenia lękowe. W przypadku tych chorób występuje również wiele objawów zaburzeń adaptacyjnych. Osoby, które cierpią na depresję, często mówią o uczuciu przygnębienia, braku zainteresowania kontaktami społecznymi, pracą i hobby oraz uporczywej wewnętrznej pustce i apatii. Z drugiej strony, pacjenci z zaburzeniami adaptacyjnymi zazwyczaj akceptują pozytywne wpływy pomimo stresu i mogą normalnie uczestniczyć w wielu sytuacjach społecznych. Dlatego konsultacja psychologiczna jest niezbędna, by postawić właściwą diagnozę i rozpocząć ukierunkowaną terapię.
