Aleksytymia – co to jest? Aleksytymia – jak rozpoznać?

Większość ludzi nie zdaje sobie sprawy, jak wielką wagę przy podejmowaniu decyzji mają uczucia i emocje. Wciąż mało znana aleksytymia może wyjaśnić ogromne trudności, z jakimi boryka się wiele osób w komunikowaniu się, okazywaniu uczuć, a także wyrażaniu emocji. Ten bardzo istotny temat, dlatego warto dowiedzieć się, co to jest i jak ją rozpoznać.

Spis treści:

Co to jest aleksytymia?

Jak często aleksytymia występuje wśród ludzi?

Jakie są objawy aleksytymii?

W czym przejawia się analfabetyzm emocjonalny?

Jakie są przyczyny aleksytymii?

Jakie są rodzaje aleksytymii?

Związek i relacje – do jakich trudności prowadzi aleksytymia?

Jak wygląda leczenie aleksytymii?

Co to jest aleksytymia? Czy należy do zaburzeń psychicznych?

Z psychologicznego punktu widzenia termin ten określa niezdolność niektórych osób do identyfikowania, zarządzania i wyrażania własnych emocji i rozumienia innych. W 1973 roku psychiatra Peter Sifneos wprowadził termin aleksytymia (z greckiego a – bez, lexis – słowo, thymos – afekt), aby opisać zestaw cech klinicznych obserwowanych u pacjentów z chorobami psychosomatycznymi. Dosłownie oznacza on brak słów do wyrażenia emocji.

Choć aleksytymia nie figuruje w podręcznikach diagnostycznych i nie jest zaliczana do kategorii zaburzeń psychicznych, można ją zdefiniować jako stan, który uniemożliwia wykrywanie i rozpoznawanie własnych stanów emocjonalnych. W związku z tym osoba nim dotknięta nie jest w stanie wyrażać emocji, co sprawia, że ​​wydaje się człowiekiem całkowicie ich pozbawionym.

Wbrew pozorom, nie chodzi o to, że tym ludziom brakuje emocji. Aleksytymia to analfabetyzm emocjonalny, którego istotą jest fakt, iż nie są oni zdolni do poznawczego i werbalnego opracowania doświadczenia afektywnego. W związku z tym nie jest zaskakujące, że ci ludzie doświadczają chronicznego stresu emocjonalnego, ponieważ nie są w stanie odpowiednio regulować emocji, która ich zaskakuje. Dzieje się tak dlatego, że pozostają nieświadomi objawów fizjologicznych towarzyszących emocjom ani nie wiedzą, jak je od nich odróżnić (np. kołatanie serca, napięcie mięśni czy ból brzucha w sytuacjach stresowych).

Jak często aleksytymia występuje wśród ludzi?

We freudowskich teoriach psychodynamicznych termin aleksytymia jest tłumaczony jako „brak słów na określenie emocji”, co jest nieco niejasną podstawą etymologiczną. To niezwykłe, że niewiele mówi się na temat tego dość powszechnego problemu emocjonalnego, który czasami może przerodzić się w zaburzenia dysocjacyjne (występują u 1 na 10 osób cierpiących na aleksytymię). Szacuje się, że rozpowszechnienie aleksytymii wynosi ok. 10% w populacji ogólnej. Ponadto statystyki wskazują, że u ok. 20% pacjentów z psychicznymi zaburzeniami występuje aleksytymia.

Z drugiej strony, niektóre badania sugerują, że może istnieć korelacja między spektrum autyzmu a aleksytymią, ponieważ szacuje się, że nawet 50% osób z autyzmem ma aleksytymię. W związku z tym wysunięto teorię, że brak empatii występujący u wielu osób z autyzmem nie jest wytworem samego autyzmu, ale aleksytymii.

Jakie są objawy aleksytymii?

Nie wszyscy ludzie doświadczają tych samych objawów. Ponadto intensywność, z jaką występują, jest dość zmienna. Jednak na podstawie najczęstszych objawów można określić główne cechy osób aleksytymicznych:

• trudności w identyfikowaniu i opisywaniu uczuć;
• ograniczone procesy wyobraźni, spontaniczności i improwizacji;
• duże trudności w myśleniu lub fantazjowaniu na temat pojęć abstrakcyjnych, dlatego preferowane są pojęcia dosłowne;
• trudności w mówieniu o odczuciach we własnym ciele;
• nadmiernie konkretny i operacyjny model podchodzenia do wielu spraw;
• niska samoocena;
• sztywność ciała i problemy z komunikacją;
• niechęć do publicznych wystąpień;
• trudności w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi i odczuwaniu empatii.

Osoby cierpiące na aleksytymię charakteryzują się niezwykłą racjonalnością i praktycznością. Nie mówią za dużo. Ponadto ich sposób myślenia koncentruje się wyłącznie na konkretach i sprawach powierzchownych. Mają też problemy z nawiązywaniem trwałych więzi i trudno im radzić sobie z uczuciami.

W czym przejawia się analfabetyzm emocjonalny?

Ludzie z aleksytymią prawie nigdy się nie złoszczą ani nie płaczą, a kiedy to robią, czują się bardzo niekomfortowo, ponieważ nie rozumieją, co się z nimi dzieje. Osoba z aleksytymią doświadcza emocji, ale nie jest świadoma własnych uczuć, więc nie jest w stanie wyartykułować ani jednego słowa o tym, co czuje. Aleksytymicy mogą odczuwać zmiany ciała towarzyszące emocjom, takie jak tachykardia, pocenie się, przyspieszenie oddechu. Nie potrafią jednak skojarzyć tych reakcji cielesnych z doświadczaną emocją, taką jak strach, irytacja czy zdziwienie. Gdy dotknięta osoba aleksytymią widzi płaczącego przyjaciela, nie podejdzie i nie pocieszy go, bo będzie zachowywać się tak, jakby nic się nie stało. To dlatego, że doświadcza trudności rozpoznawania emocji u innych.

Oto cechy, które najlepiej opisują osoby z wysokim poziomem aleksytymii.

• Niska zdolność do introspekcji i fantazjowania, ponieważ myślą doraźnie i nie odczuwają przyjemności z wyobrażeń, nie kojarzą obrazów lub wspomnień z nastrojami. Dodatkowo mają mniejszy dostęp do wspomnień emocjonalnych, zwłaszcza negatywnych emocji. Mogą też nie śnić w nocy.
• Trudność w odróżnianiu emocji od doznań fizycznych. Na przykład nie wiedzą, czy odczuwają złość, czy strach.
• Nadmierna racjonalność i pragmatyzm, ponieważ są zorientowane na zewnętrzne i konkretne cele, zostawiając niewiele miejsca na to, co afektywne. Nie przepadają za muzyką ani literaturą.
• Racjonalne i funkcjonalne podejmowanie decyzji, bez kierowania się intuicją i aspektami emocjonalnymi. Z tego powodu mogą potrzebować pomocy z zewnątrz w celu szybkiego podjęcia decyzji lub gdy mają one charakter osobisty.
• Brak empatii poprzez niewykrywanie lub rozpoznawanie emocji innych, przez co wydają się obojętnymi i zdystansowanymi do wszystkiego ludźmi.
• Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji afektywnych, rozwijanie więzi charakteryzujących się zależnością emocjonalną lub izolacją społeczną.
• Pozorny chłód (afektywny brak ekspresji na poziomie fizycznym i werbalnym). Wydają się poważni i nudni, ponieważ ich sposób komunikowania się jest monotonny (szczegółowy i powtarzalny) i pozbawiony afektywnych detali (np. w modulacji głosu czy gestów).
• W obliczu konfliktu lub emocji, których nie są w stanie zidentyfikować, reagują impulsywnie i nieproporcjonalnie. Duże natężenie emocji negatywnych i brak ich rozumienia sprawa, że działają gwałtownie i bezpośrednio.
• Możliwe problemy seksualne, głównie z powodu braku pożądania przez nierozpoznawanie emocji związanych z przyjemnością.
• Konformistyczne podejście do życia, ponieważ są sztywne w swoich działaniach. Kierują się zasadami i ustaleniami społecznymi, przez co odnoszą się w bardzo stereotypowy sposób do innych.

Jakie są przyczyny aleksytymii?

W zależności od przyczyn, które spowodowały ten stan, można go podzielić na aleksytymię pierwotną i wtórną.

W przypadku pierwotnym przyczyna jest pochodzenia biologicznego i może być spowodowana przez:

• czynniki dziedziczne: objawia się w dzieciństwie, tak jak ma to miejsce w przypadku spektrum autyzmu.
• choroby neurologiczne: na przykład po stwardnieniu rozsianym lub chorobie Parkinsona, w wyniku udaru, guza mózgu lub innego rodzaju urazu. W takich przypadkach deficyty neurologiczne zakłócałyby komunikację między korą (racjonalna część mózgu) a układem limbicznym (emocjonalna część mózgu) lub między lewą półkulą (odpowiedzialną za język) a prawą (odpowiedzialną za regulację i nazywanie emocji).

Z kolei aleksytymia wtórna ma związek z powagą niektórych doświadczanych wydarzeń. Mogą one spowodować odłączenie się od pewnych obszarów własnej rzeczywistości psychicznej, ponieważ niemożliwe jest powstrzymanie emocji, które wywołują niektóre doświadczenia. Zatem bycie narażonym na traumatyczne okoliczności w pewnych momentach rozwojowych lub na intensywne traumatyczne wydarzenia w dorosłym życiu (na przykład nadużycia) wyjaśniałoby, dlaczego u niektórych osób aleksytymia daje o sobie znać.

Poza tym osoba z aleksytymią ma problemy w identyfikacji emocji, które mogą być związane z kilkoma innymi czynnikami.

• Nadmierny perfekcjonizm. Kiedy aleksytymik chce powiedzieć coś, co dokładnie określa to, co czuje, może powstrzymać słowa przed wydostaniem się na zewnątrz. Może prowadzić wewnętrzny dialog z różnymi argumentami za i przeciw, ale nie będzie to widoczne z zewnątrz. Inni mogą nie wiedzieć, co myśleli lub czuje, co utrudni mu opisanie tego, co w nim tkwi i zablokuje komunikację.
• Strach przed opinią innych. Im bardziej osoba z aleksytymią obawia się opinii innych, tym trudniej jest komunikować jej swoje uczucia. W końcu wyrażanie emocji jest czymś intymnym, a negatywna ocena innych osób nie zawsze jest dobrze tolerowana.
• Błędne rozumienie innych. Człowiek z problemami przetwarzania emocji, nie mówi tego, co myśli, ponieważ uważa, że inni mają obowiązek wiedzieć, co się z nim dzieje. Nie wyrażając tego, co czuje, chce, aby inni zgadywali i pomagali mu we wszystkich problemach.
• Osobiste przekonania, że bez względu na to, jak bardzo wyraża swoje uczucia, nie będzie rozwiązania. Tak więc osoba z aleksytymią nie bierze pod uwagę tego, co czuje, ponieważ nie wierzy, że cokolwiek można naprawić.

Jakie są rodzaje aleksytymii?

W 1997 roku Bob Bermond wyróżnił trzy rodzaje aleksytymii. (alexithymia)

• Aleksytymia typu 1. – osoba nie uświadamia sobie przeżywanych emocji, nie potrafi ich nazwać oraz odróżnić od pobudzenia fizjologicznego.
• Aleksytymia typu 2. – cechuje ją zdolność do uświadamiania sobie odczuwanych emocji i odróżniania ich od fizjologicznego pobudzenia, ale pojawiają się problemy z ich nazywaniem oraz analizowaniem odczuwanych stanów.
• Aleksytymia typu 3. – zwana również pseudoalekstymią, ponieważ osoba nie doświadcza problemów w kwestii rozumienie emocji, nazywania ich czy odróżnienia od fizjologicznych doświadczeń. Ma jednak zaburzone umiejętności ich analizowania i wyciągania wniosków z własnych przeżyć.

Związek i relacje – do jakich trudności prowadzi aleksytymia?

Osoby, które cierpią na aleksytymię, są zdolne do nawiązywania relacji. Ich problemem w związkach jest to, że nie wiedzą, jak kochać. Z tego powodu, wchodząc w interakcję, tworzą więzi naznaczone oziębłością i samotnością. Mają problemy w wyrażaniu swoich emocji i okazywaniu empatii, co może powodować  wielkie cierpienie u ich partnerów. Jeśli jesteś w związku z aleksytymikiem musisz zrozumieć, że ta osoba nie zachowuje się tak specjalnie, ale po prostu nie ma możliwości wyrażenia tego, co czuje.

Nie oznacza to jednak, że trzeba ją zmuszać do radzenia sobie z tym brakiem ekspresji emocjonalnej. Wiele razy aleksytymia jest konsekwencją innych podstawowych zaburzeń, takich jak depresja lub zaburzenia lękowe. Wskazane jest uczęszczanie na terapię par, aby spróbować rozwiązać problemy związane z wyrażaniem emocji w związku.

Jak wygląda leczenie aleksytymii?

Osoby z aleksytymią zwykle udają się na terapię pod presją otaczających ich osób, które doświadczają trudności, jakie niesie ze sobą ten problem. Warto zaznaczyć, że niektórzy aleksytymicy odmawiają przyjęcia pomocy psychologicznej, ponieważ uważają, że problem tkwi w reszcie ludzi.

Podczas psychoterapii konieczne jest wspieranie rozwoju świadomości emocjonalnej, dla której konieczna jest praca pacjenta i psychologa nad takimi aspektami jak:

• nauka identyfikacji emocji oraz odróżnienia ich od doznań cielesnych;
• wyrażanie lub komunikowanie uczuć w komunikacji werbalnej i niewerbalnej;
• wybór odpowiedniej strategii radzenia sobie z aleksytymią;
• identyfikacja możliwych współistniejących zaburzeń psychicznych, emocjonalnych lub zaburzeń osobowości.

Celem terapii jest pomoc pacjentowi w rozpoznawaniu emocji, nazywaniu ich, a następnie praca nad samoregulacją emocjonalną.

W celu zapobiegania aleksytymii w dorosłości bardzo przydatna może być praca z nieletnimi, a zwłaszcza uczenie ich asertywnego rozpoznawania i wyrażania emocji. Wskazane jest stosowanie narzędzi, takich jak ćwiczenia, w których rozwijana będzie inteligencja emocjonalna oraz techniki modyfikacji zachowania (np. trening umiejętności społecznych). W każdym przypadku zaleca się zachęcanie dziecka od najmłodszych lat do kreatywności. Po to, żeby nauczyło się wyrażać emocje i zarządzać nimi poprzez kreatywne działania, i nie miało z tym problemu w dorosłym życiu.

Warto pamiętać, że nie wszyscy pacjenci odczuwają wszystkie objawy. Każdy przypadek jest indywidualny i to, co ktoś czuje, może nie być tym samym, co czują inni. Teksty na stronie mają charakter informacyjny i nie zastępują usług świadczonych przez profesjonalistów.