Czy masz dziecko, które zwykle komunikuje się werbalnie z pewnymi osobami, ale w kontakcie z innymi nagle nie mówi ani słowa? Wygląda to na nieśmiałość, coś stosunkowo powszechnego, ale w rzeczywistości sytuacja jest poważniejsza. Tak naprawdę może to być zaburzenie znane jako mutyzm wybiórczy (selektywny).
Spis treści:
Czym jest mutyzm i jakie są rodzaje mutyzmu?
Mutyzm wybiórczy, mutyzm selektywny – na czym polega?
Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego?
Jakie są przyczyny mutyzmu wybiórczego?
Jak wygląda diagnoza mutyzmu selektywnego?
Jak pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym?
Czym jest mutyzm i jakie są rodzaje mutyzmu?
Mutyzm w logopedii określany jest jako zaburzenia mowy, które charakteryzuje się jej brakiem albo znacznym ograniczeniem wypowiadania słów w określonych sytuacjach społecznych. W przypadku mutyzmu dziecko nie ma problemu z doborem odpowiednich słów, układaniem zdań, ich rozumieniem, ale nie jest w stanie wypowiedzieć ich na głos. Ze względu na różne podłoża mutyzmu, diagnoza tego zaburzenia jest wieloetapowa i powinna obejmować współpracę logopedy, psychologa dziecięcego i neurologa.
Można wyróżnić:
- mutyzm organiczny – milczenie dziecka spowodowane jest wadami w budowie anatomicznej, uszkodzeniami lub zaburzeniami funkcjonowania aparatu mowy (gardła, krtani, podniebienia, języka, szczęk) bądź obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę;
- mutyzm funkcjonalny – związany z podłożem psychicznym prawidłowego funkcjonowania dziecka. Najczęściej spowodowany jest bardzo silnym lękiem lub brakiem poczucia bezpieczeństwa. Do tej kategorii zalicza się:
- mutyzm całkowity – dziecko w ogóle nie mówi, porozumiewa się jedynie poprzez gesty, mimikę, bezgłośny szept;
- mutyzm sytuacyjny – milczenie wystąpiło na skutek silnie stresującego wydarzenia, przeżytej traumy i ma charakter przejściowy;
- mutyzm wybiórczy (selektywny) – dotyczy sytuacji, w których dziecko wybiera sobie kiedy i do kogo chce się odzywać, a przy kim będzie milczeć.
Mutyzm wybiórczy, mutyzm selektywny – na czym polega?
Zgodnie z najnowszą Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) oraz Klasyfikacją Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-V) mutyzm wybiórczy to poważne zaburzenie lękowe, fobia, która charakteryzuje się lękiem przed mówieniem. Dana osoba nie jest w stanie mówić w pewnych sytuacjach społecznych, na przykład rozmawiać z kolegami z klasy w szkole, obcymi osobami lub z krewnymi, których nie widuje zbyt często.
Po raz pierwszy zaburzenie to opisał w 1877 niemiecki lekarz Kussmaul, który nazwał je afazją dobrowolną. Nazwa błędnie wskazywała na to, że dzieci świadomie wybierają ciszę i nie chcą mówić. Ponad pół wieku później angielski lekarz Tramer wprowadził termin mutyzm planowany, ponownie podkreślając błędne rozumienie tego zaburzenia. Dopiero w 1994 roku w poprzedniej wersji klasyfikacji DSM (IV) wprowadzono pojęcie mutyzm wybiórczy, inaczej mutyzm selektywny, który najlepiej opisywał specyfikę tej przypadłości.
Aktualnie o przypadku selektywnego mutyzmu mówi się, gdy dziecko doświadcza stałej wybiórczości w mówieniu. W przeciwieństwie do niego mutyzm całkowity dotyczy całkowitego braku mowy. Dziecko dotknięte mutyzmem wybiórczym wykazuje odpowiednie kompetencje językowe w określonych sytuacjach społecznych. Zazwyczaj brak mówienia nie występuje w domu, a pojawia się w innych miejscach, zwykle w szkole, w przedszkolu, w sklepie itp.
Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego?
Mutyzm wybiórczy zwykle rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie, między 2. a 4. rokiem życia. Często zaburzenie jest zauważane po raz pierwszy, gdy dziecko wchodzi w interakcje z osobami spoza rodziny, na przykład gdy zaczyna chodzić do przedszkola lub szkoły. Głównym znakiem ostrzegawczym jest wyraźny kontrast w zdolności dziecka do interakcji z różnymi ludźmi. U dzieci dotkniętych mutyzmem wybiórczym pojawia się nagły bezruch i zastygły wyraz twarzy, gdy istnieje potrzeba rozmowy z kimś, kto jest poza jego strefą komfortu. Dziecko rozmawia tylko z najbliższymi członkami rodziny i zaufanymi ludźmi, których zna od dawna.
Inne cechy charakterystyczne mutyzmu wybiórczego
Oprócz odmowy mówienia w pewnych sytuacjach społecznych, dzieci z mutyzmem wybiórczym:
- mają trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego;
- nie uśmiechają się w obecności nieznanych osób, a nawet zachowują tzw. kamienną twarz;
- poruszają się sztywno;
- wydają się nieśmiałe i wycofane;
- mają trudności w wykonywaniu podstawowych interakcji społecznych (np. powitania, pożegnania, podziękowania);
- są wrażliwe na hałas i zatłoczone miejsca;
- mają trudności z mówieniem o sobie lub wyrażaniem uczuć.
Cechy behawioralne związane z mutyzmem wybiórczym obejmują:
- nadmierną nieśmiałość w nieznanym otoczeniu społecznym;
- zaabsorbowanie unikaniem kontaktów towarzyskich;
- lęk przed zawstydzeniem w sytuacjach społecznych;
- izolację społeczną i wycofanie;
- niską samoocenę;
- negatywizm;
- cechy kompulsywne;
- napady złości lub łagodne zachowania opozycyjne.
Bardziej pewne siebie dzieci z mutyzmem wybiórczym porozumiewają się z obcymi za pomocą gestów, na przykład mogą kiwać głową na „tak” lub kręcić głową na „nie”, lub mówić coś szeptem. Jednak ciężej dotknięte zaburzeniem dzieci mają tendencję do unikania jakiejkolwiek formy komunikacji, zarówno mówionej, pisanej, jak i gestykulacji.
Jakie są przyczyny mutyzmu wybiórczego?
Problem mutyzmu wybiórczego dotyczy strachu (fobii) przed rozmową z określonymi ludźmi. Przyczyna nie zawsze jest jasna, ale wiadomo, że wiąże się z lękiem. Dziecko, u którego zdiagnozowano mutyzm wybiórczy, zwykle będzie miało skłonność do niepokoju i trudności z wykonywaniem codziennych czynności.
Mutyzm wybiórczy jest uważany za zaburzenie wieku dziecięcego, a jego początek często występuje przed 5. rokiem życia. Zaburzenie to ma częstość występowania u około 2% w populacji i wydaje się być częstsze u płci żeńskiej. Wiąże się z cechami temperamentu, takimi jak nieśmiałość, wstyd, powstrzymywanie się i unikanie nieznanych sytuacji, a przede wszystkim z lękiem społecznym.
Osoba dotknięta mutyzmem selektywnym może mieć również zaburzenia mowy i języka lub problem ze słuchem, co sprawia, że mówienie będzie dla niej jeszcze bardziej stresujące. Niektóre dzieci mają trudności z przetwarzaniem informacji sensorycznych, takich jak hałas czy przebywanie w tłumie. Może to spowodować, że „zamkną się” w sobie i nie będą w stanie mówić, gdy znajdą się w ruchliwym otoczeniu.
Nie ma dowodów sugerujących, że dzieci z mutyzmem wybiórczym są częściej ofiarami wykorzystywania, zaniedbywania lub traumy niż jakiekolwiek inne dziecko. Kiedy mutyzm pojawia się jako objaw stresu pourazowego, przebiega według zupełnie innego schematu i dziecko nagle przestaje mówić w środowiskach, w których wcześniej nie miało trudności z komunikacją werbalną. Jednak ten rodzaj milczenia może prowadzić do mutyzmu wybiórczego, jeśli wyzwalacze nie zostaną zlikwidowane, a dziecko rozwinie bardziej ogólny niepokój związany z komunikacją.
Innym błędnym przekonaniem jest to, że dziecko z mutyzmem wybiórczym kontroluje i manipuluje mową lub ma autyzm. Nie ma bezpośredniego związku etiologicznego między mutyzmem wybiórczym a autyzmem, chociaż dziecko może mieć jedno i drugie.
Jak wygląda diagnoza mutyzmu selektywnego?
Choć objawy mogą występować już od wieku przedszkolnego, diagnoza stawiana jest zazwyczaj dopiero w momencie rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej. Początek mutyzmu wybiórczego często jest mylony z kwestią nieśmiałości i przystosowania się do nowych warunków. Zaburzenie to ma jednak znaczny wpływ na rozwój emocjonalny i poznawczy dziecka, dlatego ważna jest wczesna interwencja.
Diagnoza mutyzmu wybiórczego wymaga wizyty u logopedy i psychologa. O zaburzeniu można mówić, gdy problem trwa co najmniej miesiąc i nie ogranicza się do pierwszego miesiąca pobytu w przedszkolu lub w szkole. Problem nie wynika też z braku znajomości języka mówionego lub porozumiewaniu się innym niż ten, którym mówi się w domu (np. językiem obcym). Milczenie dziecka musi być wystarczająco nasilone, aby zakłócić osiąganie dobrych wyników w nauce i komunikację w kontekście społecznym.
Dzieci z mutyzmem wybiórczym często odmawiają mówienia w szkole, co negatywnie wpływa na ich wyniki szkolne, ponieważ nauczyciele mają trudności z oceną ich umiejętności (np. czytania). Ponadto często nie są w stanie przekazać nauczycielom swoich szkolnych i osobistych potrzeb (np. gdy nie rozumieją zadania szkolnego, nie proszą o możliwość skorzystania z toalety).
Poza tym o mutyzmie wybiórczym można mówić wtedy, gdy niezdolność do mówienia nie jest lepiej wyjaśniona przez inne zaburzenie behawioralne, psychiczne lub komunikacyjne.
Na wizytę do logopedy zapiszesz się u nas w poradni w:
- Wołominie – Sprawdź: Logopeda Wołomin
Leczenie mutyzmu selektywnego
Bez odpowiedniej terapii mutyzmu wybiórczego zaburzenie może prowadzić do izolacji, niskiej samooceny i fobii społecznej. Może trwać do okresu dojrzewania i dorosłości, jeśli nie jest leczone. Przy odpowiednim podejściu większość dzieci jest w stanie wyrosnąć z mutyzmu wybiórczego. Ale im są starsze, kiedy stan zostanie zdiagnozowany, tym dłużej to potrwa.
Skuteczność terapii selektywnego mutyzmu zależy od tego:
- w jakim wieku zostało zdiagnozowane zaburzenie?
- czy występują inne problemu z komunikacją lub trudności w nauce?
- czy pojawiają się lęki?
- jak przebiega współpraca wszystkich osób zaangażowanych w edukację i życie rodzinne dziecka?
Leczenie nie koncentruje się na samej mowie, ale celem terapii mutyzmu jest zmniejszenie lęku związanego z mówieniem. Rozpoczyna się to od usunięcia presji wywieranej na osobę, by mówiła wtedy, kiedy nie chce. Następnie dochodzi do stopniowego przystosowywania się do zmian w szkole, przedszkolu lub otoczeniu towarzyskim, do wypowiadania pojedynczych słów i wyrażeń do jednej osoby, zanim ostatecznie dziecko będzie mogło swobodnie rozmawiać ze wszystkimi ludźmi we wszystkich środowiskach.
Jak pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym?
Jeśli jesteś rodzicem dziecka z mutyzmem wybiórczym:
- szukaj pomocy u psychologa i logopedy;
- nie karz ani nie zmuszaj dziecka do mówienia, bo to tylko sprawi, że będzie bardziej niespokojne;
- nie przekupuj dziecka, by zaczęło mówić;
- zarezerwuj codziennie specjalny czas na spędzenie go tylko z dzieckiem, aby mogło podzielić się z Tobą codziennymi trudnościami;
- dobra komunikacja między rodzicami a szkołą jest niezbędna, aby Twoje dziecko czuło, że znajduje się w bezpiecznym i przyjaznym miejscu;
- staraj się utrzymywać bliski kontakt z nauczycielem swojego dziecka, by być świadomym jego trudności i współpracować w rozwiązywaniu wszelkich problemów;
- staraj się punktualnie zawozić dziecko do szkoły, a nawet przyjdźcie trochę wcześniej, bo wówczas może mu być łatwiej przystosować się do innego miejsca niż dom;
- nowe sytuacje mogą generować dużo niepokoju, więc jeśli to możliwe, poinformuj dziecko z wyprzedzeniem o planowanych zmianach;
- nie chwal publicznie swojego dziecka za zabieranie głosu, ponieważ może to spowodować u niego zakłopotanie;
- zapewnij dziecko, że można używać komunikacji niewerbalnej, takiej jak uśmiechanie się i kiwanie głową, jeśli tak czuje się lepiej;
- uczyń malucha odpowiedzialnym za drobne zadania, które promują autonomię oraz umiejętności organizacji i zarządzania (np. wyrzucanie śmieci, sprzątanie swojego pokoju, układanie zabawek, sprzątanie naczyń ze stołu);
- nie unikaj wspólnych przyjęć ani wizyt rodzinnych, ale zastanów się, jakie zmiany w środowisku będą potrzebne, by sytuacja była bardziej komfortowa dla Twojego dziecka;
- poproś przyjaciół i rodzinę, aby dali Twojemu dziecku czas na dostosowanie się we własnym tempie do sytuacji i nie zmuszali go do mówienia;
- nie stawiaj dziecka w centrum uwagi, ponieważ zwiększa to jego niepokój;
- oprócz werbalnych zapewnień o akceptacji okazuj miłość, wsparcie i cierpliwość.
Wczesna diagnoza mutyzmu wybiórczego
W przypadku mutyzmu wybiórczego najbardziej wskazana jest zawsze wczesna diagnoza problemu. Powinna być przeprowadzona przez multidyscyplinarny zespół, który umożliwi sporządzenie profilu dziecka i wdrożenie procesów modyfikacji jego zachowania.
Należy zauważyć, że im wcześniej podjęta zostanie interwencja, tym większe prawdopodobieństwo uniknięcia sytuacji niepowodzeń w nauce, dyskryminacji szkolnej i społecznej. W przypadku terapii u psychologa leczenie odbywa się za pomocą psychoterapii, przy czym najbardziej wskazana jest terapia poznawczo-behawioralna.
Teksty na stronie mają charakter informacyjny i nie zastępują usług świadczonych przez profesjonalistów.
