Wypalenie zawodowe – co robić?

Czy kiedykolwiek słyszałeś lub czytałeś gdzieś o słowie „wypalenie”? Nie chodzi o wypalanie traw lub wypalenie świecy, a o wyczerpanie związane z pracą. W psychologii wypalenie zawodowe ma miejsce, gdy przekraczasz swoje granice, bo praca, którą wykonujesz, powoduje wycieńczenie psychiczne, emocjonalne i fizyczne. Objawy tego stanu początkowo są niezauważalne, traktowane jako „zwykłe przemęczenie”. Tymczasem sytuacja może być naprawdę poważna i prowadzić do tragicznych skutków. Sprawdź, co robić, by nie dać się skutkom wypalenia zawodowego.

Spis treści:

Pracownik idealny poszukiwany!

Czym jest wypalenie zawodowe?

Komponenty wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe objawy

Wypalenie zawodowe przyczyny

Kto jest szczególnie narażony na wypalenie zawodowe?

Jakie są etapy wypalenia zawodowego?

Wypalenie zawodowe – leczenie i zapobieganie

Pracownik idealny poszukiwany!

Potencjalnym pracownikom podczas rekrutacji stawiane są różne wymagania. Wiele zależy od rodzaju stanowiska, o które ubiega się kandydat. Jednak można wyróżnić kilka powszechnie pożądanych i cenionych przez pracodawców wartości. Są to:

• wysoki poziom motywacji do pracy,
• silne zaangażowanie emocjonalne,
• mobilizacja do działania,
• branie odpowiedzialności za wykonywane zadania.

Większość firm w procesie rekrutacji pracowników oczekuje od nich takiej właśnie postawy. Uważają, że takie zachowanie jest wyznacznikiem aktywnego wywiązywania się z powierzonych obowiązków. Okazuje się jednak, że pracownicy, którzy są oddani swojej pracy, emocjonalnie w nią zaangażowani, utożsamiają się z wykonywanymi zadaniami i organizacją oraz mają dużą potrzebę czerpania z niej satysfakcji i zadowolenia, są bardzo podatni na wypalenie zawodowe.

Czym jest wypalenie zawodowe?

Wypalenie zawodowe to zjawisko, które po raz pierwszy opisano w latach siedemdziesiątych, a w Polsce zostało spopularyzowane w latach osiemdziesiątych. Występowało dużo wcześniej, ale nie mówiono o nim otwarcie. Podjęcie tego tematu oznaczało bowiem przyznanie się, że czasami profesjonaliści mogą postępować nieprofesjonalnie, czyli zniechęceni i wyczerpani pracą nauczyciele, lekarze itp. mogą szkodzić swoim podopiecznym. Wzrost zainteresowania zjawiskiem wypalenia był wynikiem wielu przemian cywilizacyjnych. Zaczęto zdawać sobie sprawę z tego, jak wiele niektórych kosztuje zaangażowanie w pracę. Poza tym stale wzrastające wymagania stawiane tzw. zawodom służb społecznych, krytyka ich postaw i zachowań sprawiła, że zaczęto zauważać, że coś złego dzieje się z niektórymi pracownikami.

Wypalenie zawodowe jest zjawiskiem złożonym. To jedna z wielu możliwych reakcji organizmu na chroniczny stres związanych z pracą w zawodach, których wspólną cechą jest kontakt z ludźmi i zaangażowanie emocjonalne w ich problemy. Istnieje wiele definicji tego syndromu, aczkolwiek wszystkie łączy rozumienie tego pojęcia jako stanu zmęczenia, wyczerpania emocjonalnego będącego efektem rozczarowania i utraty złudzeń. Dotyczy to przede wszystkim osób, które w początkowej fazie charakteryzowały się wysokim poziomem motywacji, zaangażowania, wysokim poczuciem dokonań osobistych i wiarą, że „mogą wszystko”.

Komponenty wypalenia zawodowego

Wyróżnia się trzy składowe zespołu wypalenia zawodowego, które pozwalają definiować ten stan jako psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych. Może on wystąpić u osób, pracujących z ludźmi w pewien określony sposób.

1. Wyczerpanie emocjonalne i psychofizyczne jest to stan zmienności nastroju, przemęczenia lub przeciążenia, poczucia nadmiernego obciążenia emocjonalnego, znacznego wyczerpania na wielu płaszczyznach życia.
2. Depersonalizacja ujawnia się nadmiernym dystansowaniem się w relacjach zawodowych. Wypalony pracownik nie ma dobrego kontaktu z innymi, jest nastawiony do nich negatywnie lub obojętnie, ma problemy z komunikacją interpersonalną. Jest konfliktowy, sam tworzy problemy, ignoruje potrzeby innych, nie widzi ich zaangażowania w pracę, jej efektów i emocji współpracowników.
3. Obniżone poczucie osiągnięć osobistych wyraża się brakiem wiary w siebie, swoje kompetencje. Nie ma zadowolenia i efektywności w pracy zawodowej. Pojawia się subiektywne odczucie braku sukcesu oraz poczucie nieadekwatności własnych możliwości w stosunku do wymogów sytuacji.

Wypalenie zawodowe – objawy

Syndrom wypalenia zawodowego daje o sobie znać na różnych płaszczyznach.

Objawy wypalenia zawodowego

Na poziomie indywidualnym dotyczą sfery fizycznej i psychicznej. Obejmują:

• objawy fizyczne: poczucie przewlekłego zmęczenia, zaprzestanie aktywności fizycznej, zakłócenia snu, utrata wagi i zaburzenia apetytu, spadek libido, nadużywanie alkoholu, leków, palenie tytoniu, spadek odporności, bóle mięśni bez rozpoznawalnych przyczyn;
• objawy emocjonalne i behawioralne: brak umiejętności zrelaksowania się, niechęć, znużenie, spadek nastroju, negatywne myśli i postawy, lęki, poczucie pustki i brak celów, poczucie bezradności, przygnębienia, osamotnienia, izolacji.

Na poziomie interpersonalnym skupiają się wokół relacji rodzinnych i społecznych. Jest to:

• etykietowanie innych;
• szybkie wpadania w złość;
• irytowanie się postawami innych osób;
• niechęć do wspólnego wypoczynku;
• spędzanie większej ilości czasu poza domem;
• dystansowanie się od spraw rodzinnych;
• małe zainteresowanie samopoczuciem innych ludzi;
• pośpiech, obojętność i dystans;
• rozdrażnienie i obniżona empatia;
• bezduszność, cynizm, agresja, konfliktowość;
• przedmiotowe traktowanie innych.

W kwestii zawodowej i związanej z pracą wypalenie objawia się przede wszystkim:

• utratą zapału;
• nieodczuwaniem satysfakcji z pracy;
• niechęcią do zmian;
• mechanicznym działaniem („tryb autopilota”);
• obawami i oporem przed codziennym wyjściem do pracy;
• rosnącym poczucie niekompetencji;
• poczuciem, że wciąż brakuje na coś czasu;
• utratą zaufania do kierownictwa i kolegów.

Wypalenie zawodowe – przyczyny

Skąd w ogóle bierze się wypalenia zawodowe? W czym tkwi jego sedno? Wiele osób zastanawia się, dlaczego pomimo początkowej euforii i zadowolenia z pracy, doszło u nich to utraty satysfakcji z wykonywanych obowiązków. Czynniki sprzyjające powstawaniu tego syndromu można podzielić na indywidualne, interpersonalne i organizacyjne.

Przyczyny indywidualne

Grupą znacznie narażoną na działanie czynników stresogennych i ponoszenie konsekwencji w postaci wypalenia zawodowego są osoby, które cechuje:

• perfekcjonizm,
• nadgorliwość,
• konserwatyzm,
• dogmatyzm,
• wykonywanie każdego zadania z wielkim zaangażowaniem,
• nieumiejętność odmawiania,
• poświęcanie się dla innych,
• tłumienie własnych potrzeb,
• nieumiejętność współpracy,
• identyfikowanie się tylko z pracą i firmą,
• brak dystansu wobec problemów zawodowych.

Są to ludzie, którzy zwykle żyją bardzo intensywnie, mają za mało snu, angażują się w zbyt wiele działań i mają niewiele czasu wolnego na odpoczynek.

Przyczyny interpersonalne

Związane są głównie z konfliktami na linii:

• pracownik i jego klient/pacjent: brak szacunku i wzajemnego zaufania, utrzymywanie dystansu emocjonalnego lub zbyt duże zaangażowanie, ciągły kontakt z osobami w trudnej sytuacji życiowej, skupianie się na tragicznych przeżyciach innych ludzi, ciągły kontakt z cierpieniem innych ludzi lub przejawami okrucieństwa;
• pracownik-przełożony/współpracownik: rywalizacja, agresja słowna, brak wsparcia i pomocy, mobbing, problemy w komunikacji, brak wzajemnego zaufania, przemoc psychiczna, kwestionowanie kompetencji, ubliżanie, blokowanie awansów zawodowych.

Przyczyny organizacyjne

Dotyczą głównie kwestii warunków i organizacji pracy oraz całego otoczenia zawodowego:

• nadmierne wymagania,
• duża biurokracja,
• brak możliwości podejmowania samodzielnych decyzji,
• niedostateczne wsparcie społeczne,
• brak pochwał,
• złe warunki lokalowe,
• niedobre rozwiązania systemowe lub ich brak,
• nieadekwatne wynagrodzenie.

Kto jest szczególnie narażony na wypalenie zawodowe?

Według prof. Heleny Sęk, która dogłębnie przeanalizowała temat wypalenia zawodowego, syndrom ten pojawia się szczególnie często u przedstawicieli zawodów bardzo zaangażowanych w bliską relację z drugim człowiekiem. Taka interakcja stanowi u nich podstawę profesjonalizmu i jest warunkiem odniesienia sukcesu w danym zawodzie. Głównie dotyczy to osób, które codziennie muszą konfrontować się z negatywnymi emocjami, cierpieniem, niesprawiedliwością, okrucieństwem. Ale mogą to też być tacy, na których spoczywa duża odpowiedzialność za kogoś lub za coś, lub osoby, które żyją w przewlekłym stresie. Są to przede wszystkim przedstawiciele takich zawodów, jak:

• lekarz,
• pielęgniarka,
• ratownik medyczny,
• strażak,
• policjant,
• pracownik socjalny,
• kurator,
• psycholog,
• nauczyciel.

Kiedy człowiek wykonujący taki zawód, nie jest w stanie poradzić sobie z obciążeniami psychicznymi, przeżywaniem niepowodzenia, spoczywającą na nim odpowiedzialnością lub brakiem sukcesu, cierpi na coraz większe zmęczenie i emocjonalne wyczerpanie.

Jakie są etapy wypalenia zawodowego?

Każdy syndrom ma swój początek, a żeby się wypalić, trzeba najpierw płonąć. Dlatego wypalenie zwykle rozpoczyna się u osób, które są początkowo silnie zaangażowane w obowiązki i mają silną potrzebę bycia potrzebnym i skutecznym.

Wyróżnia się cztery fazy wyczerpania pracą:

1. Etap entuzjazmu: pojawiają się ogromne nadzieje na przyszłość, praca staje się najważniejszym celem życia, motywacją na każdy kolejny dzień.
2. Etap stagnacji: stan euforii powoli ustępuje. Pojawia się znaczne obniżenie oczekiwań i spada zaangażowanie w wykonywanie obowiązków.
3. Etap frustracji: złość, poczucie bezradności i narastająca niepewność odbierają chęci do pracy. Nieadekwatna pensja, złe relacje z innymi, zmęczenie itp. tylko potęgują stan rozczarowania.
4. Etap apatii: dochodzi do wyczerpania, zobojętnienia i wypalenia zawodowego.

Wypalenie zawodowe – leczenie i zapobieganie

Cierpię na wypalenie zawodowe, co mam robić? Wiele osób obciążonych nadmiernym stresem w pracy, nie wie, jak poradzić sobie ze stanem wyczerpania. Tymczasem skutki wypalenia zawodowego niekorzystnie odbijają się na zdrowiu fizycznym i psychicznym. Życie w przewlekłym stresie może doprowadzić do chorób serca, zawału, udaru, parestezji, cukrzycy, migreny i otyłości. Konsekwencjami może być też chroniczne zmęczenie, bezsenność i depresja. Dlatego nie można lekceważyć objawów syndromu, jakim jest wypalenie zawodowe. Leczenie powinno odbywać się pod okiem lekarza rodzinnego oraz psychologa. Chodzi przede wszystkim o wzmocnienie swoich zasobów oraz ustalenie źródła problemów. Być może rozwiązanie tkwi w poprawie relacji ze współpracownikami lub zmianie pracy na inną, gdzie można zwolnić i znaleźć czas także na przerwę.

Cierpisz na wypalenie zawodowe?

Sednem walki z wypaleniem zawodowym jest zapobieganie takim stanom. Oto kilka wskazówek, które możesz wdrożyć.

• Nie myśl o niepowodzeniach.
• Nie trwoń energii na niepotrzebne, niezwiązane z zadaniem myśli.
• Aktywnie podejdź do rozwiązywania problemów w pracy.
• Koncentruj się na tym, co masz zrobić. Rozpocznij każdy dzień od zaplanowania zadań w kolejności ich ważności.
• Unikaj perfekcjonizmu, który może prowadzić do frustracji. Mania organizacji, ekstremalne poświęcenie się zadaniom i pragnienie, aby wszystko było zawsze nienaganne i doskonałe, może zmęczyć Cię zawodowo.
• Nie bój się współpracować z innymi i dzielić się obowiązkami.
• Żyj tu i teraz. W ciągu dnia zwolnij, zobacz, usłysz, poczuj. Przyjrzyj się temu, co Cię otacza i doceń małe rzeczy.
• Naucz się odprężać w czasie pracy. Zamknij na chwilę oczy, policz do 60., zrób kilka głębokich wdechów i wydechów, wyjdź na świeże powietrze, wypij dobrą kawę – zrób cokolwiek, co chociaż na chwilę oderwie Cię od obowiązków.
• Nie wykorzystuj braku czasu jako wymówki, aby nie ćwiczyć i nie cieszyć się chwilami relaksu i wypoczynku. Zmiany stylu życia mogą być najlepszym sposobem zapobiegania, a nawet leczenia zespołu wypalenia.
• Bądź aktywny poza pracą, nie zaniedbuj rodziny, znajomych i swojego hobby.
• Pomyśl o powrocie do równowagi wewnętrznej przez trening relaksacyjny oraz odreagowanie stresu np. poprzez sport.
• Poszukaj wsparcia społecznego u członków rodziny, na treningu umiejętności interpersonalnych, podczas spotkań terapeutycznych z psychologiem.

Posłuchaj opinii swojej rodziny, przyjaciół i kolegów. Ludzie, którzy są wypaleni, często nie zdają sobie z tego sprawy. Jeśli ktoś zauważy w Twoim zachowaniu coś niepokojącego, zastanów się nad tym i nie lekceważ tych obaw. Pamiętaj: nie wahaj się szukać profesjonalnej pomocy. W naszej poradni znajdziesz ją również online. Pomagamy pacjentom z różnych miejscowości w Polsce np. psycholog Radom.  Zdrowie psychiczne jest tak samo ważne, jak zdrowie fizyczne!