Afazja – co to za choroba?

Afazja to stan, który wywraca życie do góry nogami, wpływając na zdolność komunikacji werbalnej osoby dotkniętej tym zaburzeniem. Ten artykuł rzuci światło na tę skomplikowaną chorobę, eksplorując jej przyczyny, typy i metody leczenia. Czytelnik odkryje, jak afazja wpływa nie tylko na osobę chorą, ale także na jej bliskich, oraz jakie kroki można podjąć, aby wspierać osoby zmagające się z afazją w codziennym życiu.

Spis treści:

Afazja – co to jest zaburzenie czynności mowy?

Rodzaj afazji – klasyfikacja typów

Objawy afazji: zaburzenia mowy, pisania i obliczania

Co może być przyczyną afazji?

Jak rozpoznać afazję?

Jak wygląda leczenie afazji?

Afazja dziecięca – co trzeba wiedzieć o tym typie afazji?

Mam afazję. Co mogę dla siebie zrobić?

Ktoś bliski ma afazję – jak mogę mu pomóc?

Afazja – co to jest zaburzenie czynności mowy?

Afazje to stany, które zmieniają zdolność pacjentów do odpowiedniego komunikowania się, wpływając na następujące funkcje:

• umiejętność mówienia lub wyrażania się werbalnie;
• rozumienie języka werbalnego;
• rozumienie języka pisanego (czytanie);
• umiejętność pisania.

Afazja objawia się głównie u osób starszych i młodych dorosłych, a jej najczęstszą przyczyną jest udar. Jednak może również wystąpić na przykład z powodu guzów mózgu, zapalenia mózgu, urazu głowy i chorób neurodegeneracyjnych.

Słowo afazja pochodzi od greckiego (a = nie, nieobecność,) (fasia = mówić). Pomimo tak dosłownego tłumaczenia, afazje są dysfunkcjami komponentów języka, a nie brakiem mowy. Nie należy też mylić ich z innymi zaburzeniami mowy, takimi jak:

• dyzartria, która jest zaburzeniem neurologicznym charakteryzującym się trudnościami w prawidłowym wypowiadaniu słów;
• dysfonia (chrypka), czyli trudność w wypowiadaniu słów, zwykle związana z dysfunkcją strun głosowych.

Nasilenie afazji zależy od kilku czynników, w tym od przyczyny i stopnia uszkodzenia mózgu.

Rodzaj afazji – klasyfikacja typów

Afazja występuje w różnych typach, w zależności od następujących zmiennych: dotknięty obszar mózgu, konsekwencje językowe i powiązane objawy kliniczne. W całej historii neurologii wyodrębniono już kilka rodzajów klasyfikacji. W ocenie badań neuropsychologicznych najczęściej stosuje się cztery podziały.

1. Afazje płynne i niepłynne – podział ze względu na płynność mowy.
2. Zespoły korowe i podkorowe – zależne od miejsca uszkodzenia mózgu.
3. Afazja sensoryczna (Wernickego) lub afazja motoryczna (Broki).
4. Transkorowa afazja sensoryczna, ruchowa lub afazja mieszana.

Do oceny brana jest także afazja całkowita (globalna), która dotyczy ogólnie zniesionej ekspresji słownej oraz mocno ograniczonego rozumienia mowy.

Afazja płynna i niepłynna

Zmiany, które prowadzą do afazji niepłynnej, zwykle dotyczą przednich obszarów mózgu, głównie ośrodków mowy zaangażowanych w płynność wypowiedzi. Chorzy z tym zaburzeniem mają trudności z wyrażaniem siebie. Doświadczają dużych trudności ze znalezieniem słów, mówią bardzo krótkimi zdaniami i gubią słowa. Osoby z afazjami niepłynnymi mogą lepiej rozumieć, co mówią inni, niż oni sami potrafią się wyrazić. Pacjenci są na ogół świadomi swoich trudności w komunikowaniu się i mogą czuć się sfrustrowani i rozdrażnieni. W afazjach niepłynnych może pojawić się osłabienie lub porażenie prawej strony ciała.

Chorzy z postacią afazji płynnej potrafią mówić swobodnie i biegle. Często wypowiadają się długimi i skomplikowanymi zdaniami, które nie mają sensu w kontekście rozmowy lub zawierają niezrozumiałe, niepoprawne i niepotrzebne słowa. Pacjenci z tego typu afazją często nie rozumieją, co się do nich mówi i nie zdają sobie sprawy, że inni ludzie ich nie rozumieją.

Zespoły korowe i podkorowe

Ten podział dotyczy umiejscowienia uszkodzenia mózgu. W związku z tym zespoły korowe to:

• afazja całkowita,
• afazja przewodzenia,
• afazja amnestyczna,
• afazja Broki,
• afazja Wernickego,
• transkorowa afazja ruchowa,
• transkorowa afazja czuciowa.

Do zespołów podkorowych (afazja podkorowa) zaliczana jest:

• afazja wzgórza,
• afazja torebkowo-prążkowiowa przednia,
• afazja torebkowo-prążkowiowa tylna,
• afazja prążkowiowa całkowita.

Afazja Wernickiego (afazja czuciowa)

Zwana jest również afazją sensoryczną. To rodzaj zaburzenia neurologicznego, które wpływa na zdolność mówienia. Nie zdając sobie sprawy lub nie zauważając, że coś jest nie tak, pacjent zamienia słowa i wypowiada bezsensowne zdania. Udaje mu się wypowiedzieć kilka słów po kolei, pozornie płynną mową, która nie ma sensu. W afazji Wernickiego pacjent nie rozumie, co mówią do niego inni i nie może dostrzec, że jego mowa jest w jakikolwiek sposób zmieniona.

Afazja Broki (afazja ruchowa)

Zwana również afazją motoryczną jest zaburzeniem, które bezpośrednio wpływa na język mówiony. Wśród cech prezentowanych przez osoby cierpiące na to schorzenie można wyróżnić fakt, że chorzy nie są w stanie tworzyć pełnych i poprawnie artykułowanych zdań. Co za tym idzie, nie są w stanie wypowiadać się płynnie, chociaż rozumienie mowy jest względnie zachowane.

Transkorowa afazja sensoryczna lub ruchowa

W przypadku afazji ruchowej utrudnione jest inicjowanie dłuższych wypowiedzi. Pacjenci dobrze rozumieją czyjąś wypowiedź i często powtarzają usłyszane słowa, by zbudować własne zdanie. Natomiast w związku z afazją sensoryczną utrudnione jest rozumienie wypowiedzi. Mowa jest zwykle płynna, zachowana zostaje artykulacja, ale mogą pojawić się przerwy na dobór odpowiednich słów.

Afazja mieszana

W tym zaburzeniu dochodzi do połączenia objawów z pogranicza afazji Broki i postaci całkowitej. Najczęściej jest to stan, który występuje w trakcie wychodzenia z afazji globalnej. Charakteryzuje się słabym rozumieniem i powtarzaniem, bardzo mocno ograniczonymi wypowiedziami, ale mogą pojawiać się krótkie zdania, zwroty lub pojedyncze słowa.

Objawy afazji: zaburzenia mowy, pisania i obliczania

W afazji każda osoba prezentuje inne cechy. Wpływa to na umiejętności językowe, takie jak mówienie, słuchanie i rozumienie oraz zdolności języka pisanego, takiego jak czytanie i pisanie. W większym lub mniejszym stopniu może też mieć wpływ na używanie liczb.

Poniżej wymieniono niektóre cechy charakteryzujące pacjentów z afazją w konkretnym obszarze działania. Oczywiście duże znaczenie ma rodzaj zaburzenia, na jaki cierpi chory. Objawy afazji ruchowej czy czuciowej będą się różnić.

Afazja i mówienie

Pacjenci:

• mają trudność w rozpoczęciu zdania, wypowiadaniu pojedynczych słów;
• robią błędy w użyciu przyimków, przedimków i spójników;
• mają trudności ze znalezieniem słów, które chcą powiedzieć;
• doświadczają problemów z wymawianiem niektórych dźwięków;
• nie są w stanie powtarzać słów;
• potrafią dużo mówić, ale to, co artykułują, jest trudne do zrozumienia;
• tworzą dziwne słowa, które brzmią, jakby pochodziły z innego języka lub nie miały sensu;
• zmieniają znaczenie słów, zamieniają słowa.

Afazja oraz słuchanie i rozumienie

Pacjenci słyszą, ale:

• mają trudności ze zrozumieniem tego, co mówią inni;
• trudno im prowadzić rozmowę;
• mogą zrozumieć, co mówią inni, ale jest im trudniej pojąć sens rozmowy w zatłoczonych lub hałaśliwych miejscach, gdy są zmęczeni, jeśli rozmówca mówi zbyt szybko lub nie wyjaśnia tematu rozmowy, używa skomplikowanych słów lub długich zdań, lub jeśli w rozmowie uczestniczy wiele osób.

Afazja i czytanie

Pacjenci z afazją widzą napisany tekst, ale:

• nie pamiętają dźwięków niektórych liter;
• czytają jedno słowo za drugim, bez zważania na interpunkcję;
• mają trudności ze zrozumieniem tego, co próbują przeczytać;
• potrafią przeczytać kilka słów, ale nie długie lub skomplikowane teksty;
• mogą czytać prawie wszystko, ale mają trudności ze zrozumieniem szczegółów.

Afazja i pisanie

Pacjenci mogą mieć trudności z:

• uporządkowaniem tego, co chcą napisać;
• pisaniem liter ze słuchu;
• dobrą konstrukcją zdań;
• pełnym zapisem słowa (piszą tylko niektóre litery).

Afazja i korzystanie z liczb

Pacjenci mogą mieć trudności z:

• odczytywaniem numerów;
• powiązaniem liczby z odpowiednią ilością;
• wykonywaniem operacji matematycznych;
• zarządzaniem czasem i pieniędzmi (np. określaniem, o której będzie autobus lub wydatkami na rachunki).

Co może być przyczyną afazji? Przyczyny zaburzenia mowy

W przypadku afazji uszkodzenie mózgu to podstawowy powód, dla którego dochodzi do pojawienia się tego zaburzenia. Choroba często nie występuje samoistnie, lecz pojawia się z innymi typami problemów poznawczych, takimi jak zaburzenia pamięci lub dezorientacja.

Najczęstszą przyczyną afazji jest:

• udar mózgu,
• wylew krwi do mózgu,
• zakrzepica: postępujące zwężenie naczyń krwionośnych w mózgu.

Afazja może również powstać w wyniku uszkodzenia mózgu spowodowanego urazem głowy lub operacji w obrębie półkuli mózgu, a dokładnie obszaru, jakim jest ruchowy ośrodek mowy. Poza tym do innych powodów pojawienia się afazji należą:

• nowotwór mózgu: rośnie i zajmuje obszary zaangażowane w przetwarzanie językowe;
• choroby pasożytnicze np. wągrzyca;
• zatrucie toksynami;
• mózgowe stany zapalne, takie jak zapalenie opon mózgowych lub zapalenie mózgu;
• stwardnienie rozsiane;
• ropnie mózgu;
• niektóre rodzaje demencji np. otępienie czołowo-skroniowe lub choroba Alzheimera.

Wielkość uszkodzenia mózgu i rodzaj choroby podstawowej określają stopień zaburzenia rozumienia mowy i upośledzenia języka.

Jak rozpoznać afazję?

Rozpoznanie afazji ma charakter kliniczny i musi zostać przeprowadzone przez neurologa lub neuropsychologa. Po wysłuchaniu pacjenta i przeprowadzeniu oceny fizykalnej specjalista może zlecić wykonanie badań neuropsychologicznych, takich jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Badania mają na celu określenie lokalizacji zmiany i pomoc w odkryciu pochodzenia afazji. Diagnoza tego zaburzenia jest typowo kliniczna, więc bez pomocy wykwalifikowanego specjalisty trudno jest wyrokować i oceniać stan pacjenta.

Jak wygląda leczenie afazji?

Leczeniem afazji zajmuje się logopeda lub neurologopeda, który ocenia i rehabilituje zaburzone funkcje językowe. Nie ma skutecznego leczenia farmakologicznego afazji, ale pacjenci powinni być obserwowani przez neurologa w celu monitorowania uszkodzenia mózgu i stanu klinicznego. W skład zespołu terapeutycznego mogą wchodzić również inni specjaliści (np. psychoterapeuta), ponieważ pacjent może potrzebować opieki psychologicznej.

Terapia logopedyczna w afazji ma na celu zwiększenie lub ułatwienie porozumiewania się pacjenta z określoną postacią afazji. Praca polega na rehabilitacji zgodnie z zajęciami specjalnie opracowanymi dla indywidualnych potrzeb chorego. Zadaniem logopedy jest wspieranie i dostosowywanie komunikacji pacjenta tak, by jak najlepiej radził sobie w rzeczywistych sytuacjach komunikacyjnych. Dlatego wykorzystuje się materiały i czynności bliskie życiu pacjenta, m.in. używanie języka i komunikowanie się w życiu codziennym, w czasie wolnym, w pracy, u lekarza, w sklepie itp.). To wszystko ma poprawić jego relacje z innymi w różnych sytuacjach komunikacyjnych.

Rola rodziny i bliskich przyjaciół w leczeniu afazji jest niezwykle ważna. Wywiad z najbliższymi pacjenta pomaga specjaliście poznać skalę zmian umiejętności językowych chorego w codziennym życiu.

Afazja dziecięca – co trzeba wiedzieć o tym typie afazji?

Specyficznymi zaburzeniami mowy ekspresyjnej oraz percepcji jest afazja dziecięca. Mózg dziecka jest bardzo delikatny po urodzeniu, zwłaszcza u wcześniaków, co ułatwia jego uszkodzenie z różnych przyczyn. Mogą to być:

• urazy mózgu;
• nowotwory, główne guzy wieku dziecięcego znajdują się zwykle w móżdżku;
• infekcje, takie jak zapalenie opon mózgowych;
• wylew krwi do mózgu;
• ostre niedotlenienie mózgu;
• wodogłowie (nadmierne gromadzenie się płynu w mózgu);
• padaczka.

Istnieją cztery główne typy afazji dziecięcej.

1. Ekspresyjna afazja: dziecko wie, co chce powiedzieć, ale ma trudności z wypowiedzeniem lub napisaniem tego.
2. Afazja receptywna: dziecko słyszy swój głos lub czyta opowiadanie, ale nie rozumie tego, co czyta lub słyszy.
3. Afazja anomiczna: dziecko ma trudności z wyborem właściwych słów do opisania rzeczy.
4. Afazja globalna: dziecko nie może mówić, rozumieć, co się do niego mówi, czytać ani pisać.

Ponadto afazja dziecięca może rozwijać się w dwóch różnych fazach: przed urodzeniem lub po urodzeniu, w zależności od momentu, w którym doszło do uszkodzenia. W związku z tym można wyróżnić afazję wrodzoną lub okołoporodową oraz afazję nabytą dziecięcą. Wrodzona lub okołoporodowa wersja to ta, w której uszkodzenie mózgu występuje podczas ciąży lub w czasie porodu. Tego typu zmiany dają korzystne rokowanie w zakresie przyswajania języka.

Zwykle im wcześniej wystąpi zmiana, tym lepsze rokowanie. Dzieje się tak ze względu na plastyczność neuronów mózgu, która jest tym większa, im młodszy pacjent. Istnieje większa szansa, że ​​nieuszkodzona półkula mózgowa przejmie część funkcji językowych. Wiek jest zatem ważną zmienną w prognozowaniu poprawy stanu w afazji dziecięcej, podobnie jak zakres i rodzaj zmiany. Zawsze niezbędna jest dobra opieka lekarska oraz wczesna stymulacja rozwoju mowy u logopedy i współpraca z psychologiem dziecięcym.

Mam afazję. Co mogę dla siebie zrobić?

Afazja powoduje poważne zmiany w życiu. Być może czujesz się sfrustrowany, zdenerwowany, niecierpliwy, smutny lub przestraszony. Bardzo trudno jest Ci przekazać to, co czujesz i o czym myślisz. Taka reakcja jest naturalna. Życie z afazją nie należy do najłatwiejszych. Dlatego warto zrobić dla siebie wszystko, co możliwe, by poprawić jego jakość.

• Uczęszczaj do logopedy (np. Logopeda Wołomin) lub neurologopedy na terapie rehabilitacyjne mowy, by poprawić swoje umiejętności komunikacyjne.
• Korzystaj ze wsparcia psychologicznego. Psychoterapia wzmocni Twoje zasoby emocjonalne, byś mógł stawić czoła nowym wyzwaniom.
• Nie unikaj zajęć fizjoterapeutycznych. Dzięki nim będziesz mógł poprawić swoje zdolności motoryczne.
• Zaangażuj rodzinę i przyjaciół. Wsparcie bliskich jest kluczem do zaadaptowania się w nowej sytuacji.
• Bądź cierpliwy. Odzyskiwanie sprawności to proces powolny. Pamiętaj, że w zdecydowanej większości przypadków postępy można zauważyć nawet wiele lat po nabyciu afazji.
• Wypracuj własny sposób mówienia, żeby inni Cię zrozumieli. Czasami pomaga na przykład mówienie wolno lub powtarzanie tego, co się powiedziało. Inną przydatną strategią jest używanie gestów, rysunków lub pisania tego, co chcesz przekazać.
• Spróbuj wykonywać relaksujące czynności. Może to być malowanie, śpiewanie, ogrodnictwo lub gotowanie.
• Nie poddawaj się. Twoja osobowość i inteligencja pozostają nienaruszone, więc możesz pracować nad zaburzoną zdolnością komunikowania się z innymi.

Ktoś bliski ma afazję – jak mogę mu pomóc?

Pacjenci z afazją mogą reagować na różne sposoby: gniewem, smutkiem, rozpaczą, strachem, frustracją czy wstydem. To naturalne, że czują się inną osobą niż kiedyś. Przecież ich styl życia radykalnie się zmienia. Mogą nie rozumieć, co się z nimi stało, ani nie wiedzieć, jak poradzą sobie ze zmianami, przed którymi stoją.

Z kolei osoby bliskie choremu w większości przypadków nie wiedzą, jak zareagować i co robić. W wielu przypadkach popełniają typowe błędy: ignorują chorego, rozmawiają z nim jak z dzieckiem, mówią za niego. Krótko mówiąc, robią to, co uważają za najlepsze, aby mu pomóc, ale nie zdają sobie sprawy, że może to być frustrujące dla pacjenta.

Jak możesz pomóc bliskiej osobie z afazją? Traktuj ją z szacunkiem i jak dorosłego, a nie dziecko. Angażuj ją w codzienne rozmowy i podejmowanie decyzji. Zachęcaj do jak największej niezależności. Daj osobie z afazją czas na odpowiedź, pomóż jej wyrazić siebie, rozmawiaj naturalnie, o tym, co czuje. Dawaj wsparcie, gdy tego potrzebuje i pomóż szukać profesjonalnej pomocy.

Świadomość, że jest ktoś, na kogo można zawsze liczyć, jest równie ważna jak terapia logopedyczna i psychologiczna. Praca nad afazją to proces długofalowy, który wymaga nakładów cierpliwości.

Wpis blogowy nie jest artykułem naukowym. Ma jedynie charakter informacyjny i nie zastąpi konsultacji ze specjalistą.

Źródła:

1. Moja afazja. Poradnik dla osób z afazją i ich opiekunów – Izabela Olejniczak-Pachulska, Katarzyna Urbańska – Wydawnictwo: Fundacja Między Słowami 2021
2. The Aphasia Therapy File – Sally Byng, Carole Pound, Judy C. Marshall – 1999
3. Aphasia and Related Neurogenic Communication Disorders – Ilias Papathanasiou, Patrick Coppens, Constantin Potagas – 2016
4. Neurologia kliniczna w zarysie – Jakimowicz Władysław – 1987