Nagłe przebudzenie w nocy wraz z płaczem lub niepokojem jest częste w okresie dzieciństwa. Kiedy jednak u dziecka pojawiają się desperackie krzyki, pocenie się, przeraźliwy płacz, a nawet bieganie po domu, możesz się zaniepokoić. Co ciekawe, takie objawy mogą dotykać także dorosłych. Mowa wówczas o lękach nocnych. Co to jest i jak sobie z tym radzić? Dowiedz się więcej.
Spis treści:
Nocne mary a lęki – jakie są różnice?
Lęki nocne – kiedy szukać pomocy?
Lęki nocne – rodzaj parasomni?
Lęki nocne są rodzajem parasomnii (zaburzenia snu). Parasomnie to zmienione objawy behawioralne lub zniekształcone postrzeganie świadomości, które pojawiają się głównie podczas przechodzenia z głównych faz snu, takich jak sen głęboki i faza REM do stanu czuwania. Podczas epizodu parasomnii, osoby są częściowo wybudzone, często w zmienionym stanie świadomości. Oprócz lęków nocnych wyróżnia się także inne zaburzenia snu np.
- uporczywe koszmary senne;
- moczenie nocne (mimowolne oddawanie moczu podczas snu);
- lunatykowanie;
- zaburzenia zachowania podczas snu REM;
- paraliż senny;
- halucynacje.
Każde zaburzenie, które pojawia się podczas snu, wymaga oceny medycznej w celu ustalenia prawidłowej diagnozy. Ważne jest, aby pacjent opisał, jeśli to możliwe, jakie to zdarzenia mają miejsce podczas snu.
- Kiedy występują (na początku, w środku lub pod koniec nocy)?
- Czy pojawia się wokalizacja, pobudzenie, akty przemocy lub upadki?
- Czy istnieje związek nieprzewidzianych zachowań ze snami?
- Czy następuje całkowita utrata przytomności lub pamięci epizodów?
- Czy towarzyszą im inne objawy?
Czasami potrzebne są szczegółowe informacje obserwacyjne od partnera, rodziców lub członka rodziny. Często zaleca się także zamontowanie ukrytej kamery, która udokumentuje niepokojące zachowania podczas snu.
Jak już wspomniano wyżej, lęki nocne są zaburzeniem snu. Występują znacznie częściej u dzieci niż u dorosłych. Nie ma standardowego wieku, w którym mogą się pojawić. Wiadomo, że częściej 2-letnie dziecko budzi się w nocy z płaczem, niż osoba dorosła. W zasadzie najczęściej lęki nocne obserwuje się u dzieci w wieku od 2 do 5 lat, ale mogą rozpocząć się jeszcze przed ukończeniem 1. roku życia. Mówi się, że od 10% do 15% dzieci w wieku od 3 do 8 lat doświadcza co najmniej jednego epizodu lęków nocnych rocznie. U nastolatków wskaźniki te spadają od 5% do 10%, a u dorosłych od 1% do 5%, bez znaczącej różnicy między mężczyznami i kobietami.
Nocne mary a lęki – jakie są różnice?
Okazuje się, że lęki nocne nie są tym samym, co nocne mary. Główna różnica polega na tym, że koszmar to tylko paskudny sen. Natomiast lęki to zaburzenie, które wymaga leczenia, ponieważ w jakiś sposób ingeruje w życie osoby, która cierpi na tę chorobę.
Kolejną różnicą między nocnymi lękami a marami jest faza snu, w której one występują. Lęki nocne to zaburzenie, które pojawia się w fazie 1. snu, NREM (Non-Rapid Eye Movement – nieszybki ruch gałek ocznych), zaraz na początku przejścia między jawą a snem – podobnie jak lunatykowanie. Dlatego osoby, które mają te zaburzenia, częściowo się budzą, ale niczego nie pamiętają. Z koszmarem jest inaczej. Rzadko zdarza się, że ktoś, kto ma niepokojący sen, budzi się w nocy i nie zdaje sobie sprawy, że nie śpi. Dzieje się tak nie bez powodu: koszmar śni się w fazie 4. – REM (Rapid Eye Movement – szybki ruch gałek ocznych). W tej fazie snu oczy poruszają się szybko, a aktywność mózgu jest podobna do tej, która ma miejsce podczas czuwania. Jednak w tym okresie cała aktywność mięśni w organizmie jest zablokowana. Ten etap zwykle ma miejsce pod koniec nocy, kiedy przesypiasz wiele godzin bez przerwy.
Ponadto, w przeciwieństwie do koszmarów, w których ludzie mniej więcej pamiętają, co wydarzyło się podczas snu, w większości przypadków lęków nocnych osoba nie ma pojęcia, co wydarzyło się w nocy. W nocnych marach występuje tendencja do samoistnego budzenia się, przestraszenia, a także łatwego wybudzania przez innych. Tak się nie dzieje przy lękach. Tutaj pojawiają się także behawioralne przejawy skrajnego lęku, charakteryzujące się przerażeniem widocznym w oczach, któremu towarzyszą krzyki, płacz i jęki, których nie mogą przerwać i uspokoić nawet osoby trzecie.
Kiedy pojawia się lęk nocny, często zdarza się, że osoba „walczy”, siada, chodzi, a nawet ucieka z łóżka lub pokoju. W skrajnych przypadkach może wykazywać destrukcyjne i agresywne zachowanie wobec przedmiotów, siebie lub innych ludzi. Epizody takiego nocnego terroru trwają od 1 do 10 minut i kończą się intensywnym, nagłym przebudzeniem, któremu towarzyszy paniczny krzyk i przyspieszony oddech. Kolejna różnica dotyczy oznak fizycznych. W epizodach nocnego lęku są one znacznie bardziej widoczne i ekstremalne niż w typowym koszmarze. Objawy, takie jak przyspieszony oddech, pocenie się i rozszerzenie źrenic, są powszechne zarówno u dzieci, jak i dorosłych.
Lęki nocne u dzieci
Rodzice śpią, gdy w środku nocy słyszą krzyki lub płacz i znajdują przestraszone dziecko w swoim łóżku. Pomimo szoku, najbardziej oczywistą myślą jest to, że maluch miał koszmar i pierwszym odruchem może być przytulenie go i zapewnienie, że to wszystko nie dzieje się w rzeczywistości. Oczywiście, koszmary senne u dzieci są bardzo powszechne, aczkolwiek to nie zawsze tylko zły sen. Bo jak zinterpretować histeryczny płacz rocznego dziecka w nocy? Coś niedobrego mu się śniło, czy jednak sprawa jest poważniejsza?
Epizody lęków nocnych u dzieci mogą obejmować krzyki, rozpacz, pocenie się, przyspieszone bicie serca, a u starszych dzieci bieganie po domu. Rodziców najczęściej budzi histeryczny płacz dziecka w nocy, a wkrótce potem maluch ma tendencję do natychmiastowego zasypiania. Wszystko to zwykle trwa od kilkunastu sekund do kilku minut i najczęściej następnego dnia dziecko nawet niczego nie pamięta.
Co może być przyczyną takiego stanu? Tak naprawdę wciąż nie odkryto dokładnego powodu, dla którego występuje to zaburzenie. Jedną z hipotez, które wyjaśniają częste występowanie lęków nocnych u dzieci, jest to, że ich ośrodkowy układ nerwowy nie osiągnął jeszcze 100% dojrzałości. Innymi słowy, to tak, jakby mózg malucha nadal nie mógł prawidłowo wykonać przejścia między stanem jawy a snem.
Zaobserwowano jednak, że najczęściej nawracające epizody lęków nocnych występują u dzieci niespokojnych, z pewnym stanem depresyjnym lub tych, które przeszły przez traumy i stresującą sytuację. Poza tym istnieją pewne czynniki, które mogą być związane z zaburzeniami snu u dzieci, takie jak:
- zmęczenie;
- niedobór snu;
- ekstremalne sytuacje stresowe;
- przeżyte traumy;
- historia rodzinna zaburzeń snu;
- spanie w nowych miejscach;
- światła lub hałasy zakłócające sen;
- przyjmowane leki (lęki jako skutek uboczny);
- uraz głowy;
- w niektórych przypadkach wysoka gorączka;
- inne zaburzenia snu, które dziecko już ma.
Najczęściej lęki nocne mijają i nie pojawią się ponownie w okresie dorastania dziecka. Jednak to nie jest reguła. Jeśli epizody stają się powtarzalne, nasilają się lub zaczynają zakłócać rutynę snu, warto zachować szczególną ostrożność i udać się na konsultacje do psychologa.
Lęki nocne u dorosłych
Lęki nocne mogą pojawić się także u dorosłych. Charakteryzują się zwykle nagłym epizodem intensywnego strachu, który pojawia się podczas snu. Towarzyszą mu krzyk oraz objawy behawioralne lub autonomiczne, takie jak bladość skóry, wyraz paniki na twarzy i oblewające ciało poty. Osoba, która doświadcza takich stanów, może mieć trudności z zapamiętaniem całego epizodu i zwykle następnego ranka nie pamięta, co wydarzyło się w nocy.
Jakie są objawy lęków nocnych u dorosłych? Zwykle pierwsza oznaka to nagłe poderwanie się z leżenia do siadu oraz krzyczenie przez sen. Może pojawić się także płacz, szybkie tętno i przyspieszony oddech, wstawanie, wyskakiwanie z łóżka lub bieganie po pokoju oraz intensywnie agresywne reakcje, gdy druga osoba próbuje powstrzymać te zachowania. Lęki nocne u dorosłych są często związane z obecnością intensywnej lub trwałej traumy oraz stresu.
Mogą je wywoływać także takie czynniki jak:
- długotrwała bezsenność;
- zaburzenia snu związane z podróżą (zmiana strefy czasowej);
- spożycie alkoholu lub innych środków odurzających;
- zażywanie niektórych lekarstw;
- wysoka gorączka.
Wielu dorosłych ma również do czynienia z zaburzeniami psychicznymi związanymi z nastrojem. Przykładami są depresja, ataki paniki, schizofrenia oraz choroba afektywna dwubiegunowa.
Lęki nocne – kiedy szukać pomocy?
Same koszmary nocne nie są poważną chorobą ani zaburzeniem i mają tendencję do zanikania wraz z rozwojem dziecka. Sporadycznym marom można zapobiegać poprzez unikanie stresujących sytuacji oraz dbanie o rutynę snu. Na przykład trzeba uniemożliwić dziecku zbyt długie drzemki w ciągu dnia i zadbać o zapewnienie relaksu tuż przed snem. Jednak, kiedy koszmarom towarzyszą lęki, które przedłużają się i nie znikają podczas dojrzewania lub powodują znaczne szkody, takie jak: dziecko boi się zasnąć, agresywnie się zachowuje, budzi się często w nocy z krzykiem i histerycznym płaczem, należy poszukać pomocy.
Lęki nocne u młodzieży i dorosłych również powinny być powodem do skonsultowania z profesjonalistą. Są schorzeniem trudnym do zdiagnozowania, ponieważ nie zawsze występują regularnie. Jeśli jednak mają negatywny wpływ na życie, na przykład wpływają na związek, relacje rodzinne, pracę oraz samopoczucie, warto skorzystać z pomocy. W takich przypadkach ważne jest, aby udać się do psychologa, psychiatry, neurologa, neuropsychologa lub innych specjalistów od zdrowia psychicznego i snu.
W niektórych przypadkach mogą być one oznaką stresu, traumy, lęku, depresji lub innych stanów psychicznych. Wówczas konsultacja u psychologa pomoże zidentyfikować niezdiagnozowane problemy. Aby skutecznie leczyć lęki nocne, trzeba wiedzieć więcej o ich przyczynach i ustalić, dlaczego w ogóle się pojawiają. Zajęcie się tymi przyczynami może zmniejszyć liczbę epizodów lub całkowicie je zatrzymać.
Doświadczony psycholog z poradni Spokój w Głowie na pewno znajdzie rozwiązanie, które pomoże Tobie lub Twoim bliskim poradzić sobie z nocnymi lękami. Umów się na konsultację i raz na zawsze pokonaj nocne koszmary.
Pomagamy pacjentom z całej Polski np. psycholog Radom.
