Zakupoholizm w erze cyfrowej staje się coraz bardziej powszechnym problemem. Wielu z nas ulega pokusie ciągłego klikania „kup teraz”, prowadząc do niekontrolowanego gromadzenia przedmiotów i rosnących długów. Na szczęście istnieją skuteczne metody radzenia sobie z tym uzależnieniem. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak unikać pułapek zakupów online i jak znaleźć równowagę w świecie cyfrowych zakupów, zapraszamy do dalszej lektury tego artykułu.
Biorąc pod uwagę łatwość zakupów online, nic dziwnego, że „koszyk” na swoich ulubionych stronach internetowych, można zapełnić w kilka chwil. Problem jest wtedy, gdy zaglądasz do portfela lub widzisz wyciąg z konta i nie jest Ci do śmiechu. Okazuje się, że internetowe zakupy mocno nadwyrężyły Twój budżet. Jeśli nie potrafisz przejść obojętnie wobec internetowych okazji. Jeśli ciągle coś kupujesz przez Internet, mimo że w rzeczywistości tego nie potrzebujesz, prawdopodobnie masz uzależnienie od zakupów online.
Spis treści:
Co wpłynęło na popularność zakupów online?
Skąd się bierze uzależnienie od zakupów online?
Czy cierpię na zakupoholizm? Test
Konsekwencje zakupoholizmu: Choroba naszych czasów
Co robić, by lepiej panować nad zakupoholizmem online?
Pokonać zakupoholizm – leczenie zakupoholizmu u specjalisty
Czym jest zakupoholizm? Definicja zakupoholizmu
Każdego dnia na rynek wprowadzane są nowe produkty, a specjaliści od marketingu i reklamy niestrudzenie pracują, aby te rzeczy wzbudziły w ludzkim umyśle chęć zdobywania. Jednak u niektórych osób nie jest to konieczne, ponieważ kupują pod wpływem impulsu. Jest to uzależnienie od zakupów, czyli oniomania, którą uznano za chorobę dopiero w latach 80. XX wieku.
O zakupoholizmie można mówić, kiedy chęć posiadania czegoś przezwycięża potrzebę i staje się niezdrowym impulsem, a wręcz przymusem. W przypadku uzależnienia od zakupów osoba zaczyna odczuwać niekontrolowaną chęć kupna bez celów i potrzeb. Po prostu nabywa coś dla samego kupowania. Konsekwencją przejęcia zakupionej rzeczy na własność, jest nie tyle radość, co poczucie winy, które powoduje ogromny niepokój w obliczu faktu, że coś zostało zrobione źle.
Oniomania online vs. tradycyjny zakupoholik
- Co za świetna okazja! Aż 75% zniżki?!
- Tylko 9,99 zł!
- Mam już taki sweter, ale to nic, ten ma inny kolor.
- To już ostatnie zakupy w tym miesiącu, chyba że… znajdę ciekawą ofertę.
- Na stronie mają wyprzedaż, trzeba zajrzeć.
- Po zapisaniu do newslettera dostanę dodatkowe 10% zniżki, więc nie mogę przepuścić okazji.
Znasz to? Kiedy nie możesz oprzeć się internetowej okazji i kupujesz kolejną, nawet niepotrzebną rzecz, nie zwracając uwagi na swój budżet, może cierpisz na uzależnienie od zakupów online.
W tradycyjnej wersji zaburzenia zakupoholik udaje się do sklepów stacjonarnych, bo odczuwa przymus kupowania różnych rzeczy. Może to robić nawet codziennie, bo dopiero po dokonaniu zakupu odczuwa spadek napięcia psychicznego oraz obserwuje wyraźną poprawę samopoczucia.
Objawy zakupoholizmu
Uzależnienie od zakupów powoduje cierpienie osoby, która cierpi na tę przypadłość, zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Może wiązać się z ogromnymi stratami finansowymi, długami, windykacjami, a to może nawet doprowadzić do pojawienia się innych chorób, np. depresji. Przymusowi zakupów zwykle towarzyszy lęk. U osób z chorobą afektywną dwubiegunową, chwile uzależnienia charakteryzują się momentami euforii lub manii, ale nie można ich określić jako przymusu.
Typowe objawy zakupoholizmu to:
- odczuwanie wewnętrznego przymus zrobienia zakupów;
- brak kontroli nad ilością kupowanych produktów;
- kupowanie pod wpływem chwili;
- niekontrolowanie wydawanych pieniędzy;
- robienie zakupów w celu rozładowania napięcia, nagrodzenia się za coś lub poprawy nastroju;
- obwinianie innych osób za swoje czyny;
- poszukiwanie usprawiedliwienia własnych zachowań;
- tolerancja, czyli kupowanie coraz więcej i częściej;
- pojawianie się poczucia winy.
Gdy zakupoholik zaprzestanie robienia zakupów zawsze, gdy tego zapragnie, występują u niego objawy abstynencji. Popada w zły nastrój, apatię, przygnębienie, a nawet w depresję.
Co wpłynęło na popularność zakupów online?
Przez długi czas o zakupoholizmie mówiono tylko w kontekście osób, które odczuwają potrzebę udania się od sklepu i zrobienia zakupów. Jednak po raz kolejny czynnik kulturowy udowodnił w ostatnim czasie, że ludzie szybko ulegają „modzie”. Reklamy zachęcające do robienia zakupów przez Internet, „wyjątkowe” promocje tylko online, niższe ceny, darmowa dostawa do domu, konieczność wykonywania transakcji kartami kredytowymi – to wszystko wpłynęło na popularność kupowania w sieci.
Nie bez znaczenia dla rozwoju uzależnienia od zakupów online był czas pandemii Covid-19. Wiele osób wykorzystało dłuższy czas spędzony w domu, aby kupować więcej w Internecie. I mimo, że okres przymusowego zamknięcia minął, doszło do utrwalenia się nowych nawyków konsumpcyjnych. Wiele osób nie chce nawet słyszeć o ich porzuceniu. Coraz częściej można spotkać twierdzenia, że „nie umiem już robić zakupów stacjonarnie”, „denerwuje mnie chodzenie po sklepach”, „w Internecie jest większy wybór i są niższe ceny”. O ile taka sytuacja jest rzeczywiście w wielu przypadkach korzystna, o tyle część osób popadła w manię kupowania i nie zna umiaru w zakupach przez Internet.
Skąd się bierze uzależnienie od zakupów online?
Akt zakupu, który w przeszłości ograniczał się do zaspokajania potrzeb, stał się ujściem uczuć i emocji. Są tacy, którzy kupują nowe rzeczy, bo są smutni, przygnębieni, niezadowoleni. Są też ludzie, którzy robią to z dokładnie odwrotnych powodów: radości i świętowania czegoś. Ponadto czynnik kulturowy odgrywa bardzo ważną rolę w zakupoholizmie. Przyjęło się na przykład, że wyjazd do Mediolanu czy Paryża, uznawanych za stolice mody, musi uwzględniać jakieś zakupy. Tymczasem możliwość zamówienia wybranej rzeczy z dowolnego miejsca na świecie sprawiła, że kupowanie przez Internet zyskało na znaczeniu. Wiele osób wpada w pułapkę promocji, okazji, wyprzedaży.
Wśród innych czynników odpowiedzialnych za uzależnienie od zakupów online znajduje się związek z historią behawioralną rodziny, która obejmuje inne zaburzenia i brak kontroli impulsów. Inny bodziec jest powiązany z genetyką, a badania wskazują, że zmiany w enzymach zwanych MAO zapewniają u ich nosicieli wysoki stopień satysfakcji i nagrody. W tym przypadku uzależnienie od zakupów online to coś więcej niż tylko konsumpcja za pośrednictwem strony internetowej lub aplikacji, lub poczucie otrzymania czegoś do domu. Ludzie zawsze poszukują uczucia gratyfikacji, które intensywnie zachodzi w ich organizmie, wywołując uzależnienie już w momencie zakupu.
Zakupy online i system nagród w mózgu. Błędne koło zakupoholizmu
Aby zrozumieć, jak zakupy online wpływają na mózg, musisz wiedzieć, że w tym najważniejszym narządzie znajduje się kilka substancji chemicznych. Są one uwalniane w celu zrównoważenia zachowań, a także pozwalają dostosować się do sytuacji. Tak zwanym neuroprzekaźnikiem przyjemności, a dokładnie cząsteczką pożądania (także w obszarze dokonywania zakupów) jest dopamina. W odczuwaniu przyjemności towarzyszą jej serotonina, oksytocyna i noradrenalina.
Motywacja to stan generowany przez mózg, który determinuje organizację, ustalanie priorytetów i wykonywanie określonych zachowań w konkretnym celu. Kiedy więc człowiek jest uzależniony od zakupów online, najpierw rozpoczyna poszukiwanie nazywane motywacją, czyli dążenie do osiągnięcia tego celu. Kiedy go osiągnie, spotyka go nagroda, czyli uczucie przyjemności.
Przykładowo, jeśli wchodzisz na stronę internetową pełną zdjęć pięknych ubrań, przedmiotów, szczęśliwych ludzi korzystających z produktów, kuponów rabatowych lub oglądasz filmy osób otwierających paczki, stymulujesz w mózgu obszary pragnień. Będą one odpowiedzialne za wydzielanie cząsteczek pożądania oraz kreowanie zachowań wyszukiwania czynności, które pozwolą osiągnąć przyjemność. W tym przypadku jest to dokonanie zakupu. Jeśli coś kupisz i doświadczenie będzie naprawdę przyjemne (dostawa jest szybka, a produkt dobry), obszary nagradzania w mózgu „zaleje” fala przyjemności wywołana przez dopaminę, serotoninę, oksytocynę i noradrenalinę. W ten sposób nauczysz swój mózg, że to zachowanie jest dobre, bo sprawia Ci przyjemność. Kolejnym razem, gdy czujesz się źle, masz zły humor, ktoś Cię zdenerwował lub po prostu potrzebujesz pocieszenia, łatwiej będzie Ci zrobić zakupy, by powtórzyć to, co kiedyś sprawiło radość.
Czy cierpię na zakupoholizm? Test. Rozpoznawanie zakupoholizmu
Chcesz wiedzieć, czy Twoja mania kupowania jest dla Ciebie zagrożeniem? Ustosunkuj się do poniższych twierdzeń, wybierając przy każdym z nich jedną, pasującą do Ciebie odpowiedź.
Cały czas myślisz o kupowaniu różnych rzeczy.
- Zdecydowanie się nie zgadzam.
- Nie zgadzam się.
- Ani się zgadzam, ani nie zgadzam.
- Zgadzam się.
- Zdecydowanie się zgadzam.
Kupujesz rzeczy, żeby zmienić swój nastrój.
- Zdecydowanie się nie zgadzam.
- Nie zgadzam się.
- Ani się zgadzam, ani nie zgadzam.
- Zgadzam się.
- Zdecydowanie się zgadzam.
Robisz zakupy tak często, że negatywnie wpływa to na Twoje codzienne obowiązki (np. szkoła lub praca).
- Zdecydowanie się nie zgadzam.
- Nie zgadzam się.
- Ani się zgadzam, ani nie zgadzam.
- Zgadzam się.
- Zdecydowanie się zgadzam.
Czujesz, że musisz kupować coraz więcej, aby uzyskać taką samą satysfakcję, jaką odczuwałeś wcześniej.
- Zdecydowanie się nie zgadzam.
- Nie zgadzam się.
- Ani się zgadzam, ani nie zgadzam.
- Zgadzam się.
- Zdecydowanie się zgadzam.
Bez powodzenia próbujesz robić zakupy rzadziej lub w mniejszej ilości.
- Zdecydowanie się nie zgadzam.
- Nie zgadzam się.
- Ani się zgadzam, ani nie zgadzam.
- Zgadzam się.
- Zdecydowanie się zgadzam.
Czujesz się źle, jeśli z jakiegoś powodu nie możesz kupić rzeczy.
- Zdecydowanie się nie zgadzam.
- Nie zgadzam się.
- Ani się zgadzam, ani nie zgadzam.
- Zgadzam się.
- Zdecydowanie się zgadzam.
Kupujesz tak dużo, że szkodzi to Twojemu zdrowiu.
- Zdecydowanie się nie zgadzam.
- Nie zgadzam się.
- Ani się zgadzam, ani nie zgadzam.
- Zgadzam się.
- Zdecydowanie się zgadzam.
Jak interpretować wyniki tego testu? Jeśli odpowiedzi „zgadzam się” lub „zdecydowanie się zgadzam” padły na co najmniej cztery z siedmiu stwierdzeń, możesz mieć uzależnienie od zakupów.
Konsekwencje zakupoholizmu: Choroba naszych czasów
Współczesne społeczeństwo, zdominowane przez konsumpcjonizm, stawia przed nami nieustannie kuszące okazje zakupowe. Wielobarwne reklamy, promocje, wyprzedaże – wszystko to skłania nas do ciągłego nabywania nowych przedmiotów. Jednak kiedy pasja do zakupów przeradza się w obsesję, mówimy o zakupoholizmie. To choroba, która dotyka coraz więcej osób, prowadząc do poważnych konsekwencji zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa.
Zakupoholizm, podobnie jak inne uzależnienia, prowadzi do stopniowego oddzielania się od rzeczywistości. Osoba uzależniona od zakupów często traci kontrolę nad swoim życiem finansowym, wpadając w spirale długów. Karty kredytowe są przeciążone, a oszczędności znikają w mgnieniu oka. W efekcie, niewypłacalność i problemy prawne stają się codziennością.
Nie tylko finanse cierpią. Relacje z bliskimi również ulegają degradacji. Osoba uzależniona od zakupów często ukrywa swoje wydatki, kłamie o cenie zakupionych przedmiotów lub nawet kradnie, by zaspokoić swoje pragnienie kolejnych zakupów. To prowadzi do utraty zaufania w relacjach, konfliktów i izolacji.
Zakupoholizm ma również wpływ na zdrowie psychiczne. Poczucie winy, wstyd, lęk przed odkryciem – wszystko to prowadzi do chronicznego stresu. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do depresji, lęków czy nawet myśli samobójczych.
W erze e-commerce i zakupów online, problem zakupoholizmu staje się jeszcze bardziej palący. Łatwość dokonywania zakupów, brak fizycznej wymiany pieniędzy oraz anonimowość sprawiają, że bariery przed nadmiernymi zakupami są coraz niższe.
Jako społeczeństwo musimy zdać sobie sprawę z powagi sytuacji i podjąć kroki w celu edukacji i wsparcia osób dotkniętych tym uzależnieniem. Tylko wtedy będziemy w stanie przeciwdziałać tej chorobie naszych czasów.
Co robić, by lepiej panować nad zakupoholizmem online?
Wyjście ze stanu kompulsywnego kupowania może być bardzo trudne, szczególnie w epoce cyfrowej, gdzie przez cały czas jesteśmy narażeni na wszelkiego rodzaju reklamy. Warto jednak zastosować kilka wskazówek, które pomogą lepiej panować nad chęcią zrobienia kolejnych zakupów online.
- Przed dokonaniem zakupu upewnij się, że naprawdę potrzebujesz tego produktu.
- Zawsze rób listę potrzebnych rzeczy.
- Ustal ścisły budżet, który możesz przeznaczać na zakupy (dzienny, tygodniowy, miesięczny).
- Wypłacaj gotówkę z bankomatu i płać tylko pieniędzmi, do których masz fizyczny dostęp. To pozwoli Ci lepiej kontrolować finanse.
- Nie rób zakupów w chwilach wyjątkowego szczęścia lub dużego smutku, by poprawić sobie humor.
- Zmniejszaj pokusy i nie odwiedzaj stron sklepów, nawet tylko po to, by sobie „popatrzeć”.
- Unikaj rejestrowania się na stronach promocyjnych, w aplikacjach, newsletterach, ponieważ wszystkie reklamy mają na celu nakłonienie Cię do kolejnych zakupów.
- Skorzystaj z innego sposobu radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami. Na przykład spacer, aktywność fizyczna na siłowni lub obejrzenie ciekawego filmu są dobrymi strategiami odciągnięcia uwagi od chęci kupowania.
Radzenie sobie z zakupoholizmem online?
Pokonać zakupoholizm. Jak wygląda leczenie zakupoholizmu u specjalisty?
Uzależnienie od zakupów należy leczyć pod okiem specjalisty, np. psychologa, który będzie wiedział, jak postawić najlepszą diagnozę i ustalić leczenie dla pacjenta. Obecnie istnieje nawet kilka bardzo skutecznych podejść, które pomagają w terapii. Jedną z najskuteczniejszych form jest terapia poznawczo-behawioralna.
Ponadto bardzo ważne, a nawet niezbędne w procesie przezwyciężenia problemu, jest wsparcie rodziny i bliskich. Muszą oni zrozumieć, że zakupoholizm to uzależnienia wymagające leczenia i wystrzegać się uprzedzeń czy dyskryminującej krytyki. Dlatego czasami konieczna jest terapia rodzinna.
W procesie leczenia zakupoholizmu ważne jest zrozumienie przez pacjenta prawdziwego znaczenia zakupów i nauka radzenia sobie ze swoimi pragnieniami oraz rozładowywania napięć w inny sposób. Dzięki psychoterapii możliwe jest życie z dala od długów, utrzymywanie kontroli nad finansami i robionymi zakupami. Leczenie umożliwia także odbudowanie relacji społecznych, zwłaszcza rodzinnych, które w trakcie uzależnienia bywają mocno zachwiane. Im szybciej zostanie zdiagnozowane uzależnienie od zakupów online, tym większa szansa na powodzenie terapii i zmianę życia na lepsze.
? Jeżeli potrzebujesz pomocy, wsparcia psychologicznego placówki naszych poradni znajdują się w:
- Warszawie, Zobacz: Psycholog Warszawa
- Wołominie, Zobacz: Psycholog Wołomin
Wpis blogowy nie jest artykułem naukowym. Ma jedynie charakter informacyjny i nie zastąpi konsultacji ze specjalistą.
