Przewijanie Instagrama po pracy, oglądanie seriali lub granie godzinami w gry wideo: czy wiesz, że takie zachowanie określane jest jako eskapizm? Do pewnego stopnia to całkowicie normalne, że chcesz oderwać myśli, uciec od rzeczywistości, zwłaszcza gdy napływają do Ciebie informacje pełne złych wiadomości. Ale kiedy zatracasz się w wyimaginowanej bańce, aby „chronić” swoje zdrowie psychiczne, może to stać się problemem. Czym dokładnie jest eskapizm i kiedy staje się problemem? Sprawdź!
Spis treści:
Czym jest eskapizm? Psychologia unikania
Dlaczego ludzie stosują uciekanie? Przyczyny eskapizmu
W szponach własnego eskapizmu – jak sprawdzić, czy uciekam od problemów?
Ucieczka od rzeczywistości – jakie mogą być jej konsekwencje?
Jak walczyć z eskapizmem i nie uciekać od rzeczywistości?
Czym jest eskapizm? Psychologia unikania
Według psychologii zjawisko eskapizmu polega na wdrożeniu strategii radzenia sobie, która implikuje tendencję do odwrotu od problemów życia codziennego w świat iluzji. Ucieczka od rzeczywistości odbywa się w celu poszukiwania pożądanego bezpieczeństwa i spokoju. Zwykle oznacza oderwanie się od „rzeczywistego świata” i tym samym uniemożliwia stawienie czoła sytuacji, osobie, konfliktowi itp. Zazwyczaj eskapizm ma miejsce w sytuacjach wymagających działania. Na przykład, jeśli trzeba rozwiązywać coś nieprzyjemnego, naprawiać relacje lub przebywać w niekomfortowych środowiskach. Wtedy rodzi się dyskomfort, który napawa chęcią ucieczki od problemów, trosk, decyzji itp.
Osoby, które uprawiają eskapizm, szukają sposobu na to, by choć na chwilę zapomnieć o codzienności i uciec od nieprzyjemnej rzeczywistości w świat marzeń. Może się to zdarzyć świadomie lub nieświadomie. Zachowania te zazwyczaj przejawiają się poprzez działania związane z fantazją i rozrywką.
Warto wiedzieć, że eskapizm nie jest zjawiskiem współczesnego świata. Już w okresie romantyzmu pod koniec XVIII i pod koniec XIX wieku ludzie uciekali od rzeczywistości. W poszukiwaniu tożsamości i z niezadowolenia z polityki stronili od tego, co polityczne. Idealizowali naturę, emocje i wyobraźnię. W dzisiejszych czasach eskapizm przybrał jedynie na sile i stał się metodą na stronieniu od nierozwiązanych problemów osobistych.
Jakie są formy eskapizmu?
Eskapizm przybiera różne formy ucieczki i może objawiać się różnymi działaniami, z których nie wszystkie są koniecznie szkodliwe. Według psychologów odwracanie uwagi od różnego rodzaju problemów jest całkowicie normalne. Czasami można określić je nawet jako zdrowe podejście, szczególnie u ludzi, którzy już wcześniej mieli problemy psychiczne.
Tradycyjne metody eskapizmu to:
- zajadanie problemów;
- ucieczka w pracę;
- spożywanie alkoholu,
- przyjmowanie innych używek;
- duchowy eskapizm, czyli uciekanie do medytacji lub modlitwy jako metody pomocnej w rozwiązywaniu problemów społecznych i prywatnych;
- odkładanie decyzji na później;
- odwlekanie wykonania zadań (prokrastynacja);
- nadmierne ćwiczenia fizyczne i dbałość o kondycję.
W dzisiejszym świecie nowoczesne formy eskapizmu obejmują głównie kompulsywną potrzebę ciągłego angażowania się w życie elektroniczne. Chodzi o poszukiwania pozornie ważnych informacji, grania w gry czy przeglądania stron w mediach społecznościowych. W rzeczywistości spędzanie czasu ogólnie w Internecie ma związek z tendencją do ucieczki. Człowiek angażuje się w wirtualny świat, by trzymać się z dala od rzeczywistych problemów społecznych.
Oczywiście do współczesnych form eskapizmu zalicza się również używki. Głównie alkohol, który zmienia funkcje poznawcze, powoduje odłączenie od „ja” i ułatwia ignorowanie rzeczywistości, wywołując również ogromne szkody fizyczne i psychiczne. W rzeczywistości każdy wybiera preferowaną przez siebie zazwyczaj jedną z metod eskapizmu i zanurza się w alternatywnym wszechświecie, który sobie stworzył. Wszystko po to, aby uniknąć przytłaczających problemów.
Jak zachowuje się eskapista?
Każdy człowiek ma w sobie coś z uciekiniera. Od czasu do czasu czuje potrzebę zmiany, wyłączenia się, ponownego uruchomienia. Dlatego ludzie jeżdżą na wakacje, czytają powieści, oglądają telewizję lub zachwycają się filmikami w Internecie. Jednak człowiek, który w prawdziwym życiu ucieka od rzeczywistości, by odreagować problemy życia, wkracza w patologiczny stan.
Następujące objawy są uważane za znaki ostrzegawcze, że ucieczka może iść w niezdrowym kierunku:
- utrata rzeczywistości: irracjonalne zachowanie, takie jak rozmawianie z postaciami, które pojawiają się w ulubionym serialu lub wyobrażanie sobie wspólnych doświadczeń, fikcyjnych rozmów. Często ten objaw występuje również przy nadmiernym spożyciu alkoholu i narkotyków.
- zaniedbywanie: oznaką nadmiernego eskapizmu jest porzucenie własnego życia społecznego lub obowiązków, takich jak spotkania w pracy, higiena osobista czy prowadzenie domu;
- nadmierność: ucieczka od rzeczywistości skutkuje brakiem umiaru w każdej podejmowanej czynności, która ma dać wytchnienie od codzienności. Nie ma znaczenia, czy chodzi o konsumpcję żywności, używki czy korzystanie z mediów.
- lęki: częstą przyczyną ucieczki jest niepokój, niewygodne prawdy lub zobowiązania. Jednak eskapizm nie sprawia, że te problemy znikają. Z powodu braku dyskusji tylko się pogarszają, a obawy są w ten sposób podsycane i mogą się coraz bardziej nasilać.
- izolacja: inną oznaką nadmiernego eskapizmu jest unikanie innych ludzi. Z jednej strony po to, aby nadać fikcyjnemu światu więcej przestrzeni, ale z drugiej, aby uniknąć potencjalnych konfliktów czy kłótni.
- brak życiowego celu: ucieczka od rzeczywistości w dłuższej perspektywie obniża chęci do działania. Eskapista nie wykazuje prawie żadnych ambicji i motywacji ani chęci osiągnięcia czegokolwiek.
Dlaczego ludzie stosują uciekanie? Przyczyny eskapizmu
Eskapizm ma tyle samo przeciwników, co zwolenników. Pozostaje więc pytanie, dlaczego niektórzy idą tą drogą i wybierają ucieczkę, by poradzić sobie z dyskomfortem rzeczywistości. Najczęściej eskapizm pojawia się, gdy dana osoba doświadcza wysokiego poziomu frustracji z powodu czynników osobowości lub warunków społeczno-strukturalnych. Na przykład, jeśli radzenie sobie z rzeczywistością jest bardzo bolesne dla osób dotkniętych chorobą, łatwiej jest im poruszać się w fikcyjnym świecie i nie musieć wracać do tego, co jest. Nadmierne zażywanie narkotyków lub przejadanie się również często są wykorzystywane nieświadomie jako strategia regulacji emocji.
Z drugiej strony ucieczka w świat mediów, świadomie wykorzystywana przez konsumentów traktowana jest jako sposób na zaspokojenie potrzeb afektywnych, takich jak pragnienie relaksu, odwrócenia uwagi, stymulacji czy walki z nudą. Ale w pozytywnej formie eskapizmu można mówić także o tym, że taka forma ucieczki jest motywem zdobywania lub poszerzania wiedzy, zaspokajania potrzeb wiedzy o wielu rzeczach.
Pewne czynniki psychologiczne mogą jeszcze bardziej nasilić to uczucie i prowadzić do niezdrowego unikania rzeczywistości.
- Kompleks niższości. Jeśli nie lubisz siebie i myślisz, że jesteś gorszy od innych, prawdopodobnie uciekasz do świata fantazji, gdzie jesteś akceptowany za to, kim jesteś.
- Jeśli nie odczuwasz satysfakcji ze swojego życia i nie widzisz sposobu zmian na lepsze, eskapizm wydaje się być jedyną szansą, by znów być szczęśliwym – przynajmniej na krótką chwilę.
- Wysokie wymagania. Stałe zestresowanie wzmacnia tęsknotę za relaksem. Nic więc dziwnego, że stres i wysokie wymagania w życiu codziennym często prowadzą do oderwania od rzeczywistości.
- Niedobory lub długotrwały stres. Nuda i poczucie niedostatku mogą również sprawić, że poczujesz chęć ucieczki w ekscytujące, iluzoryczne rzeczywistości. Podobnie jest z sytuacjami stresowymi, które powodują potrzebę znalezienia się w innym miejscu, by trzymać się od nich jak najdalej.
- Choroby psychiczne. Zaburzenia lękowe, depresja lub borderline utrudniają życie i mogą sprawić, że mniej będziesz chciał zajmować się „prawdziwym” światem. Ucieczka od rzeczywistości jest również stosowana jako strategia radzenia sobie w celu uniknięcia objawów choroby.
- Trudne doświadczenia takie jak utrata ukochanej osoby, śmierć kogoś bliskiego, wykorzystywanie seksualne, przemoc psychiczna itp. sprawiają, że możesz chcieć się wycofać z rzeczywistości. Eskapizm jest wówczas strategią obronną, która przynajmniej na chwilę pozwala zapomnieć o bólu i smutku. Jednak takie zachowanie nie jest zdrowe. Pamiętaj, aby zasięgnąć profesjonalnej pomocy psychologa, zanim problemy zniszczą Cię od środka.
W szponach własnego eskapizmu – jak sprawdzić, czy uciekam od problemów?
Czy cierpię na eskapizm? Czy moja ucieczka od rzeczywistości jest już patologiczna? W Internecie możesz znaleźć liczne testy, które dostarczą informacji na ten temat. Upewnij się jednak, że jest to wiarygodne źródło. Żadne z takich „badań” nie zastąpi profesjonalnej diagnozy. Pamiętaj, że eskapizm nie jest zaburzeniem psychicznym. Dlatego, jeśli zauważysz u siebie niespecyficzne objawy, psycholog zdiagnozuje Cię pod kątem innych chorób. Jeśli okaże się, że to eskapizm, który jest problematyczny, rozważ skorzystanie z psychoterapii. Wspólnie z terapeutą możecie zbadać, skąd się bierze to marnowanie zasobów i opracować alternatywne strategie rozwiązywania problemów.
Ucieczka od rzeczywistości – jakie mogą być jej konsekwencje?
Eskapizm nie zawsze jest czymś negatywnym. Może oznaczać tłumienie siebie, co wiąże się z ucieczką przed przykrymi myślami i uczuciami w związku np. z drastycznymi wydarzeniami lub zmienionymi warunkami życia. Jednak w pozytywnej formie „ekspansji samego siebie” eskapizm pomaga odkryć w sobie coś nowego. Człowiek ucieka, ale jednocześnie dąży do poznawania nowych prawd.
Eskapizm niekoniecznie musi być zły, w niektórych sytuacjach może być nawet przydatny. Używany świadomie i z umiarem może zapewnić zdrową formę relaksu. W zagwarantowaniu sobie chwili wytchnienia nie ma nic złego. Taka chwilowa ucieczka pomaga łagodzić napięcie i równoważy niewygodne uczucia. Ale oczywiście trzeba zwrócić uwagę na to, ile miejsca w życiu zajmuje ucieczka, w jakiej formie się odbywa, świadomie czy nieświadomie. Eskapizm może mieć również poważne konsekwencje, zwłaszcza jeśli rozwinie się z niego uzależnienie. Człowiek, który całkowicie unika konfrontacji z rzeczywistością lub zaprzecza istnieniu problemu, żyje w iluzorycznym świecie, odcięty od tego, co go otacza.
Istotnym czynnikiem jest też przyczyna ucieczki. Zidentyfikowaniu dyskomfortu należy rozpocząć od pytania: dlaczego? Jeśli eskapizm ma związek tylko z krótką przerwą, to nie ma powodu do zmartwień. Ale jeśli znajdziesz się w sytuacji, która wydaje się tak beznadziejna, że nie widzisz innego wyjścia niż ucieczka, powinieneś zakwestionować tę strategię obronną. Nawet jeśli takie zachowanie przybrało już bardzo wymierne cechy i wiąże się z uzależnieniem, zaleca się ostrożność w stosowaniu takiej taktyki.
Jak walczyć z eskapizmem i nie uciekać od rzeczywistości?
Kiedy eskapizm bierze górę, czas coś z tym zrobić i wrócić do prawdziwego świata. Dowiedz się, jakie wskazówki mogą Ci w tym pomóc.
- Zastanów się nad swoim zachowaniem i uświadom sobie, że jest to eskapizm.
- Zauważ różnice w stosunku do wcześniejszych zachowań i obecnej sytuacji.
- Zidentyfikuj formy eskapizmu.
- Zadaj sobie pytanie: skąd bierze się mój eskapizm?
- Ustal, w jakich sytuacjach występuje to zachowanie i dlaczego.
- Rozważ wszelkie konsekwencje swojej ucieczki.
- Gdy dosięgnie Cię chęć oderwania się od rzeczywistości, skorzystaj z innych aktywności, które pozwolą Ci pozostać w tu i teraz (np. sport, praktyka uważności, medytacja, joga);
- Zamiast ciągle uciekać przed problemami, poszukaj alternatyw, które dają możliwość ich rozwiązania.
- Daj sobie czas na odprężenie na łonie natury, poświęć czas na przyjemne czynności, jak gotowanie czy rozmowa telefoniczna z bliską Ci osobą.
- Prowadź dziennik wdzięczności, w którym docenisz, to co masz.
- Ciesz się z owoców swoich decyzji i postępu.
Pamiętaj, że jeśli chcesz rozwiązać swoje rzeczywiste problemy, eskapizm Ci nie pomoże. Jeśli przesadnie będziesz uciekał, pogorszysz sytuację. Zastanów się więc, co możesz aktywnie zrobić, aby zmienić ten stan. Nie musisz robić wszystkiego od razu, ale możesz pomyśleć o małych krokach, które doprowadzą Cię do celu.
Jeśli masz wrażenie, że utknąłeś w świecie wielkiej ucieczki i nie umiesz sobie poradzić sam, nie ma powodu do wstydu ani rozpaczy. Możesz poszukać profesjonalnej pomocy w naszej poradni i rozważyć psychoterapię, skonsultować się z psychologiem lub psychologiem online.
Teksty na stronie mają charakter informacyjny i nie zastępują usług świadczonych przez profesjonalistów.
