Osobowość dyssocjalna – co to znaczy?

Czy kiedykolwiek spotkałeś lub może znasz kogoś, kogo charakteryzuje całkowity brak empatii dla innych, głęboki egoizm i wszechobecny wzorzec braku szacunku? Kto ma często skłonności do łamania praw innych oraz niezdolność do doświadczania uczuć takich jak miłość? Prawdopodobnie masz do czynienia z osobą z antyspołecznym zaburzeniem osobowości (osobowością dyssocjalną). Co to w rzeczywistości oznacza? Dowiedz się więcej.

Spis treści:

Osobowość dyssocjalna – co to za zaburzenie?

Objawy osobowości dyssocjalnej

Typ antyspołecznego zaburzenia osobowości – jak rozpoznać?

Osobowość dyssocjalna – cechy, na które musisz zwrócić uwagę

Przyczyny osobowości dyssocjalnej

Leczenie osobowości dyssocjalnej i wsparcie bliskich

Osobowość dyssocjalna – co to za zaburzenie?

Zaburzenia osobowości to uporczywe i wszechobecne wzorce w sposobie myślenia, postrzegania, reagowania i relacji, które powodują znaczne cierpienie osoby i/lub upośledzają jej zdolność funkcjonalną. Dla lepszego zrozumienia podłoża i leczenia antyspołecznego zaburzenia osobowości musisz najpierw poznać niektóre aspekty tego konkretnego zaburzenia. W końcu wiele osób myli je z psychopatią (psychopatyczne zaburzenia osobowości) lub zaburzeniami charakteru. Nie jest to jednak ta sama diagnoza, choć istnieją między nimi podobieństwa. Na przykład psychopatię można rozumieć jako stan, w którym jednostka jest niezwykle wyrachowana, zimna i manipulująca. Z drugiej strony osoby antyspołeczne mogą nawet wykazywać podobne zachowania, ale są one bardziej związane z impulsywnością niż z emocjonalnym chłodem.

Objawy antyspołecznego zaburzenia osobowości mogą różnić się poziomem i intensywnością dla każdej osoby. Występują częściej u mężczyzn niż u kobiet. Szacuje się, że osobowość dyssocjalną ma od 1 do 4% ogólnej populacji. Częstość występowania zaburzenia zmniejsza się wraz z wiekiem, co sugeruje, że pacjenci mogą z czasem nauczyć się zmieniać swoje zachowania i próbować pracować nad lepszą jakością życia.

Najogólniej można stwierdzić, że antyspołeczne zaburzenie osobowości jest rodzajem przewlekłego stanu psychicznego, w którym myślenie, postrzeganie, odczuwanie i odnoszenie się do innych może stać się dysfunkcjonalne i destrukcyjne. Osoba antyspołeczna nie rozróżnia, co jest dobre, a co złe. Kompletnie lekceważy pragnienia, prawa i uczucia innych, co oznacza całkowity brak empatii.

Objawy osobowości dyssocjalnej

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 dyssocjalne zaburzenie osobowości zaliczane jest do kategorii, która obejmuje: osobowość asocjalną, osobowość antysocjalną (antyspołeczną), osobowość psychopatyczną, osobowość amoralną, osobowość socjopatyczną. W przypadku antyspołecznego zaburzenia osobowości pierwsze objawy mogą pojawić się już w okresie dojrzewania po 11. roku życia i mogą być bardziej zauważalne po 15. roku życia. Głównie przejawiają się poprzez agresywne zachowanie i brak empatii.

Cechy osobowości dyssocjalnej u młodych ludzi:

• niezdolność do dostosowania się do norm społecznych;
• impulsywność lub niezdolność do realizacji planów;
• agresja i drażliwość;
• umiejętność kłamania i oszukiwania innych dla osobistej korzyści;
• zaburzenia zachowania;
• brak odpowiedzialności za bezpieczeństwo własne lub innych.

Młodzież, która przejawia ten typ zachowania, jest bardziej podatna na rozwój zaburzenia w wieku dorosłym. Nie oznacza to, że koniecznie rozwinie chorobę, ale trzeba być świadomym zagrożenia. Jednak, aby zostać zdiagnozowanym przez psychologa, osoba z zaburzeniem musi mieć ukończone 18 lat i spełniać co najmniej trzy z następujących kryteriów według ICD-10:

• bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych;
• silna i utrwalona postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych;
• niemożność utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązywaniu;
• bardzo niska tolerancja na frustrację i niski próg wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych;
• niezdolność przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a w szczególności z doświadczanych kar;
• wyraźna skłonność do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem.

Typ antyspołecznego zaburzenia osobowości – jak rozpoznać?

Zastanawiasz się, jak rozpoznać kogoś, kto ma antyspołeczne zaburzenie osobowości? (osobowość antyspołeczna). Takie osoby mogą wyrażać brak szacunku dla innych i dla respektowania prawa poprzez niszczenie mienia, nękanie lub kradzież. Potrafią oszukiwać, wykorzystywać lub manipulować ludźmi. Zawsze uzyskują to, czego chcą, na przykład pieniądze, władzę, seks lub osobistą satysfakcję. Mogą nawet przybrać inną tożsamość i używać pseudonimu, by osiągnąć swoje cele.

Człowiek z tym zaburzeniem często nie czuje wyrzutów sumienia ani poczucia winy za to, co zrobił. Potrafi wyjaśnić swoje czyny, od razu znajduje wytłumaczenie. Najczęściej obwinia tych, których krzywdzi (np. twierdząc, że na to zasłużyli lub że to ich wina) lub to, jak wygląda życie (np. mówiąc, że życie jest niesprawiedliwe). Nie daje się zastraszyć i za wszelką cenę robi to, co uważa za najlepsze dla siebie. Możliwe, że ta postawa jest spowodowana ogólną nieufnością do innych ludzi.

Charakterystyka dyssocjalnego zaburzenia osobowości

Osobie z antyspołecznym zaburzeniem osobowości brakuje empatii dla innych i może być lekceważąca lub obojętna na uczucia, prawa i cierpienie bliźniego. Cechuje ją również impulsywność wśród zachowań antyspołecznych. Ma trudności z planowaniem z wyprzedzeniem i myśleniem o konsekwencjach dla siebie lub innych. Dlatego może przejawiać takie zachowania, jak:

• nagła zmiana miejsca zamieszkania, związku lub pracy (bez planów zdobycia kolejnej);
• jazda z dużą prędkością lub pod wpływem alkoholu, czasami prowadząca do kolizji drogowych;
• spożywanie nadmiernych ilości napojów alkoholowych lub sięganie po narkotyki i inne używki, które mogą mieć szkodliwe skutki społeczne, ekonomiczne i zdrowotne;
• przestępstwa.

Dodatkowo osoby z tym zaburzeniem osobowości łatwo się irytują i potrafią okazywać fizyczną agresję. Mają poważne trudności z kontrolowaniem swoich impulsów i nie biorą pod uwagę wpływu, jaki ich działania mają na innych. Mogą też być nieodpowiedzialne społecznie i finansowo, co przejawia się w tym, że:

• nie szukają pracy, gdy jej potrzebują;
• nie płacą rachunków;
• nie spłacają zaciągniętych kredytów i pożyczek;
• nie pokrywają prywatnych zobowiązań finansowych, np. nie płacą alimentów.

Wykazują tendencję do bycia bardzo upartymi, pewnymi siebie lub aroganckimi ludźmi. Co ciekawe, można łatwo ulec ich kłamstwom, ponieważ przy pierwszym poznaniu są urocze i przekonujące w swoich wysiłkach, by uzyskać to, czego chcą.

Osobowość dyssocjalna – cechy, na które musisz zwrócić uwagę

Zauważasz niepokojące objawy w zachowaniu kogoś bliskiego lub znajomego? Myślisz, że może to być dyssocjalne zaburzenie osobowości? Zwróć uwagę na te szczególne cechy.

Dyssocjalne zaburzenia osobowości charakteryzują się:

• brak zrozumienia, co jest dobre, a co złe;
• ciągłe kłamstwa dla osobistych korzyści;
• niewrażliwość na uczucia innych;
• lekceważenie i naruszanie praw innych osób;
• manipulacja;
• arogancja i poczucie wyższości;
• ciągłe problemy z prawem;
• nieuczciwość;
• impulsywność;
• niezdolność do realizacji planów;
• brak empatii i wyrzutów sumienia;
• drażliwość i gwałtowne zachowanie;
• powierzchowne relacje;
• podejmowanie niepotrzebnego ryzyka;
• niezdolność do rozważenia negatywnych konsekwencji przed podjęciem działania lub uczeniem się na błędach;
• brak odpowiedzialności finansowej i niezdolność do utrzymania pracy.

Obecność powyższych zachowań może świadczyć o poważnych problemach osobowościowych, którymi powinien zająć się psychoterapeuta.

Przyczyny osobowości dyssocjalnej

Nie wiadomo jeszcze dokładnie, jakie czynniki powodują antyspołeczne zaburzenie osobowości, ale istnieją przesłanki, że w rozwój choroby zaangażowana jest biologia. Może być to postawa zdeterminowana strategią ułatwiającą przetrwanie, w której każda osoba działa zmotywowana przez wewnętrzny system kontroli, który reguluje jej percepcję i reakcje na otoczenie. Oprócz tego wyróżnia się inne czynniki biologiczne, w tym:

• nieprawidłowości w funkcjonowaniu sieci neuronalnych;
• zaburzenia w regulowaniu poziomu neuroprzekaźników;
• obniżoną reaktywność autonomicznego układu nerwowego;
• specyficzne zaburzenia hormonalne, które mają związek z produkcją kortyzolu oraz testosteronu.

Inną bardzo prawdopodobną przyczyną jest środowisko, w którym pacjent się wychowywał. Dzieci, które były ofiarami wykorzystywania seksualnego, są bardziej narażone na rozwój tego zaburzenia w wieku dorosłym. Podobnie jest z tymi, które żyły z rodzicami alkoholikami, agresywnymi lub z antyspołecznym wzorcem zachowań. Brak poczucia bezpieczeństwa, przemoc, przemoc psychiczna, pogarda krewnych i bardzo złe warunki ekonomiczne mogą wpływać na człowieka i są uważane za czynniki ryzyka rozwoju choroby.

Sposoby leczenia osobowości dyssocjalnej i wsparcie bliskich

Nie ma lekarstwa na dyssocjalne zaburzenie osobowości, ale odpowiednia terapia może pomóc pacjentowi żyć z objawami. Główną metodą jest psychoterapia, podczas której odbywa się praca nad lepszym zrozumieniem uczuć innych ludzi. W przypadku antyspołecznego zaburzenia osobowości bardzo ważne są też zmiany behawioralne. Dlatego oprócz terapii poznawczo-behawioralnej, zalecane jest uczestnictwo w grupach wsparcia i terapii rodzinnej. Niestety podejście pacjentów do takich metod często nie jest tak pozytywne, jak można byłoby tego oczekiwać. Osoby z tym zaburzeniem mają tendencję do korzystania z terapii jako sposobu na uniknięcie negatywnych konsekwencji za niedbałe zachowanie lub uniknięcie odpowiedzialności za swoje nielegalne działania.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną zależność. Mianowicie ludzie, którzy mają członka rodziny, przyjaciela lub bliską osobę z osobowością dyssocjalną, również potrzebują konsultacji psychoterapeutycznej. Specjaliści mogą wspierać rodzinę i bliskich pacjenta w nauce umiejętności lepszego radzenia sobie z kimś, kto ma to zaburzenie i zapobiec wpływowi jego zachowania na życie rodzinne. Pomagają rozwinąć zdrowe wzorce obcowania z ukochaną osobą. W takich sytuacjach bliscy często czują się przygnębieni i są pozbawieni motywacji. Spotkania z psychologiem, w tym terapia rodzinna, są bardzo odpowiednimi sposobami na to, by zmienić coś na lepsze.

Jeśli chcesz pomóc komuś, kto cierpi na antyspołeczne zaburzenie osobowości, oferuj stałe wsparcie i nie zapominaj o pomocy psychologicznej. Ten rodzaj zaburzenia może mieć poważne konsekwencje zarówno dla pacjenta, jak i osób z nim mieszkających, a najlepszą osobą, która da profesjonalne wsparcie jest psycholog.