Czy masz w rodzinie dziadka lub babcię, która zaczyna zapominać? Znasz kogoś, komu opowiadanie w kółko tej samej historii czy mówienie o tych samych rzeczach towarzyszy codziennie? A może sam masz problemy z wykonywaniem codziennych zadań lub gubisz się w prostych czynnościach? Albo zacząłeś zachowywać się inaczej, często jesteś w złym humorze i brakuje Ci życiowej energii? Być może są to pierwsze objawy choroby Alzheimera.
Spis treści:
Co to jest choroba Alzheimera?
Jakie są przyczyny choroby Alzheimera?
Jakie są pierwsze objawy choroby Alzheimera?
Etapy choroby i rozpoznanie choroby Alzheimera
Jak postępuje choroba Alzheimera?
Jak przebiega diagnoza choroby Alzheimera?
Jak zapobiegać chorobie Alzheimera?
Znaczenie opieki – porady na temat choroby Alzheimera
Co to jest choroba Alzheimera?
Od 1999 roku, co roku, 21 września obchodzi się Światowy Dzień Choroby Alzheimera. Jest to rodzaj demencji, która powoduje globalne, postępujące i nieodwracalne pogorszenie różnych zaburzeń funkcji poznawczych, między innymi pamięci, uwagi, koncentracji, języka, myślenia. Pogorszenie to skutkuje zmianami w zachowaniu, osobowości i zdolności funkcjonalnej osoby, utrudniając wykonywanie codziennych czynności.
Nazwa tej choroby pochodzi od Aloisa Alzheimera, niemieckiego lekarza, który w 1907 roku jako pierwszy opisał tę przypadłość. Choroba Alzheimera jest postępującą chorobą neurodegeneracyjną, której towarzyszy grupa objawów prowadzących do pogorszenia funkcji umysłowych. Osoby z chorobą Alzheimera zapominają o podstawowych umiejętnościach i rzadko je odzyskują lub muszą ponownie się ich uczyć.
Alzheimer powoduje problemy z pamięcią i zdolnością uczenia się, rozumowania, wydawania osądów, komunikowania się i wykonywania codziennych czynności. Szacuje się, że na świecie jest około 35,6 miliona ludzi z tą chorobą.
Jakie są przyczyny choroby Alzheimera? Czynniki ryzyka
Choroba Alzheimera (ang. „Alzheimer disease”) atakuje komórki nerwowe we wszystkich częściach kory mózgowej i struktur mózgowych, w wyniku czego osoba powoli i stopniowo traci zdolności emocjonalne i poznawcze. Proces ten pojawia się w rejonie odpowiedzialnym za pamięć i toczy zanim wystąpią pierwsze objawy. Z czasem utrata neuronów jest coraz większa i rozprzestrzenia się na inne obszary narządu. W późnym stadium choroby mózg wyraźnie się kurczy.
Alzheimer może mieć:
- wczesny początek (ang. „early-onset Alzheimer’s Disease EOAD”);
- późny początek (ang. „late-onset Alzheimer’s disease, LOAD”).
Do tej pory nie udało się ustalić jednoznacznych mechanizmów i przyczyny jej powstawania. Prowadzone przez lata badania miały na celu zbadanie przyczyn:
- genetycznych,
- śladów metali ciężkich w mózgu,
- reakcji immunologicznych,
- wirusów, enzymów lub nieprawidłowych białek,
- w przepływie krwi,
Dlatego tak ciężko ustalić, zwłaszcza w przypadkach o późnym początku, dlaczego pojawia się choroba Alzheimera. Nieokreślona przyczyna może wiązać się z kombinacją czynników genetycznych, środowiskowych i związanych ze stylem życia.
Rodzaje choroby Alzheimera
Rozpoznanie choroby Alzheimera obejmuje jej dwa różne rodzaje.
Sporadyczna choroba Alzheimera: może wystąpić u dorosłych w każdym wieku, ale zwykle występuje po 65. roku życia. Jest to najczęstsza postać choroby Alzheimera. Dotyczy ludzi, u których w rodzinie zarówno występowała, jak i nie występowała ta przypadłość. Wydaje się, że sporadyczna choroba Alzheimera o późnym początku nie jest dziedziczna. Jednak możliwe jest doszukiwanie się skłonności genetycznych choroby Alzheimera, jeśli jej rozwój wystąpi w późniejszym życiu. Mimo to połowa osób, które są nosicielami odpowiedzialnego za schorzenie genu i które dożywają 85 lat, nie zapada na demencję w starczym wieku. Naukowcy próbują znaleźć inne czynniki ryzyka, czynniki genetyczne i środowiskowe, które mogą zwiększać lub zmniejszać prawdopodobieństwo rozwoju choroby Alzheimera. Jednak dotychczas jedynym oczywistym czynnikiem ryzyka rozwoju tej choroby wydaje się być przebyty wcześniej ciężki uraz głowy.
Rodzinna (genetyczna) choroba Alzheimera: jest mniej powszechną postacią, w której choroba jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Jeśli jeden z rodziców ma zmutowany gen, każde dziecko ma 50% prawdopodobieństwo choroby Alzheimera w przyszłości. Obecność genu oznacza możliwość zachorowania zwykle w wieku od 40 do 60 lat. Ten rodzaj choroby Alzheimera dotyka bardzo niewielką liczbę osób i przechodzi z matki na dzieci. Nie ma dowodów na jej dziedziczenie po babci lub dziadku.
Jakie są pierwsze objawy choroby Alzheimera?
We wczesnych stadiach choroba Alzheimera charakteryzuje się bardzo subtelnymi objawami. Często zaczynają się od zaników pamięci i trudności ze znalezieniem właściwych słów dla przedmiotów codziennego użytku. Objawy te nasilają się, gdy komórki mózgowe umierają, a komunikacja między nimi jest zaburzona.
Inne charakterystyczne symptomy choroby Alzheimera to:
- zapominanie o rzeczach, które właśnie się wydarzyły, zaburzenia pamięci;
- uczucie depresji, lęku, niepokoju lub brak emocji;
- trudność w podejmowaniu decyzji;
- problem ze znalezieniem odpowiedniego słowa do powiedzenia;
- bycie zdezorientowanym rzeczami widzianymi i słyszanymi;
- trudności z prowadzeniem samochodu;
- problemy z zasypianiem lub utrzymaniem snu;
- trudności w nauce;
- utrata zainteresowania czynnościami, które wcześniej sprawiały przyjemność;
- wahania nastroju;
- zmiana osobowości, zaburzenia zachowania;
- zmiany zdolności wzrokowych i przestrzennych;
- wykonywanie rutynowych czynności zajmuje więcej czasu;
- zapominanie znajomych ludzi lub miejsc;
- niemożność zrozumienia pytań i instrukcji;
- pogorszenie umiejętności społecznych;
- nieprzewidywalność emocjonalna.
W zależności od osób i obszarów mózgu dotkniętych chorobą objawy choroby Alzheimera są różne, a proces postępuje w zróżnicowanym tempie. Zdolności danej osoby mogą zmieniać się z dnia na dzień lub nawet w ciągu dnia i mogą się pogarszać w okresach stresu, zmęczenia i problemów zdrowotnych. Pewne jest jednak to, że z czasem stan chorego ulegnie pogorszeniu. Choroba Alzheimera jest postępująca, a obecnie nieodwracalna.
Etapy choroby i rozpoznanie choroby Alzheimera
Łagodny, wczesny etap choroby Alzheimera, który charakteryzuje się pojawieniem początkowych objawów, może trwać nawet kilkanaście lat. W formie początkowej dochodzi do zmian w pamięci, osobowości, zdolnościach przestrzennych i wzrokowych.
W drugiej fazie objawy nasilają się i pojawiają się nowe:
- splątanie i wyraźne upośledzenie intelektualne (orientacja, koncentracja i pamięć);
- trudności w komunikowaniu się i w wykonywaniu prostych zadań;
- wypowiadanie krótkich zdań, mieszanie myśli, powtarzanie tych samych zdań, powolne odpowiadanie;
- skłonność do manipulowania dowolnym przedmiotem w zasięgu ręki;
- utrata równowagi, częste upadki;
- brutalne i nieproporcjonalne zachowanie;
- myśli urojeniowe i prześladowcze;
- agresywność;
- problemy z koordynacją ruchową, co prowadzi do trudności w wykonywaniu prostych czynności;
- potrzeba bycia w ciągłym ruchu.
Trzecie stadium choroby Alzheimera może obejmować:
- narastanie deficytów poznawczych;
- zapominanie o ostatnich i przeszłych wydarzeniach;
- nierozpoznawanie krewnych;
- powtarzanie słów i mocno ograniczony zasób słownictwa;
- trudności w jedzeniu i połykaniu;
- nietrzymanie moczu i kału;
- niewłaściwe zachowanie w miejscach publicznych;
- niemożność zrozumienia tego, co dzieje się wokół;
- opór w wykonywaniu codziennych czynności;
- upośledzenie ruchowe, w tym trudności w chodzeniu i poruszaniu się na wózku inwalidzkim.
Jak postępuje choroba Alzheimera?
Początek choroby Alzheimera może mieć miejsce, zanim w ogóle pojawią się pierwsze objawy. Przypadki rozwinięcia choroby Alzheimera różnią się w zależności od osoby. Ale w końcu prowadzi do stanu całkowitego uzależnienia od innych i ostatecznie do śmierci. Osoba z chorobą Alzheimera może żyć od trzech do dwudziestu lat, przy czym ustalona średnia to cztery do ośmiu lat.
Objawy zaawansowanej choroby Alzheimera w stadium umiarkowanym rozwijają się średnio od 2 do 10 lat. Późne, głębokie stadium trwa od roku do 5 lat. Po umiarkowanej chorobie Alzheimera może dojść do całkowitego nierozpoznawania rodziny, przyjaciół lub znanych przedmiotów oraz ciągłych infekcji i poważnych ograniczeń w poruszaniu się.
Alzheimer może rozwinąć się u każdego. Jednak częściej ryzyko rozwoju choroby zdarza się po 65. roku życia. Częstość występowania demencji wzrasta wraz z wiekiem. Na całym świecie demencja dotyka 1 na 80 kobiet w wieku od 65 do 69 lat, a w przypadku mężczyzn odsetek ten wynosi 1 na 60. W wieku powyżej 85 lat, w przypadku obu płci, demencja dotyka około 1 na 4 osoby.
Jak przebiega diagnoza choroby Alzheimera?
Obecnie nie ma specyficznego testu w kierunku choroby Alzheimera (Alzheimer disease). Rozpoznanie stawia się po dokładnej obserwacji klinicznej. Diagnoza może obejmować wykonanie:
- szczegółowego wywiadu lekarskiego;
- szczegółowego badania przedmiotowego i neurologicznego;
- badań obrazowych, w tym rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej;
- badań neuroobrazowych czynnościowych, np. pozytonowej tomografii emisyjnej (PET);
- badania funkcjonowania intelektualnego;
- oceny psychiatrycznej i neuropsychologicznej;
- analizę laboratoryjną krwi (oznaczenie stężenia witaminy B12, kwasu foliowego, hormonów tarczycy) i moczu.
Testy te pomagają wykluczyć inne choroby, które mają podobne objawy, takie jak niedobory żywieniowe i depresja. Po wykluczeniu innych przyczyn kliniczne rozpoznanie choroby Alzheimera można postawić z dokładnością od 80% do 90%. Diagnozę można potwierdzić dopiero po śmierci osoby, poprzez obserwację tkanki mózgowej.
W ocenie stanu psychicznego pacjenta, oprócz samej rozmowy z chorym, pomaga szczegółowy wywiad rodzinny z psychologiem. Terapeuta zwykle przeprowadza również proste testy przesiewowe, np. MMSE (krótka skala oceny stanu psychicznego) czy test zegara, których wyniki stanowią podstawę do bardziej szczegółowego badania neuropsychologicznego.
Ważne jest, aby jak najszybciej postawić dokładną diagnozę. Tylko ona pozwala ustalić, czy stan kliniczny danej osoby jest spowodowany chorobą Alzheimera, czy też objawy są wynikiem innej choroby, która wymaga specyficznego leczenia.
W poradni psychologicznej Spokój w Głowie pacjenci z objawami choroby Alzheimera mogą skorzystać z wizyty u neuropsychologa. Ocena neuropsychologiczna pozwoli na ustalenie predyspozycji do rozwoju tego schorzenia oraz dobraniu właściwej formy terapii.
Leczenie choroby Alzheimera?
Nie ma lekarstwa, które mogłoby wyleczyć chorobę Alzheimera. Istnieją jednak leki, które pozwalają osiągnąć pewną stabilizację funkcji poznawczych w łagodnych i umiarkowanych stadiach. Już na wczesnym etapie choroby pacjent powinien znajdować się pod opieką specjalistów: lekarza rodzinnego, chorób wewnętrznych, neurologa i psychiatry. Farmakoterapia jedynie spowalnia pojawienie się niektórych objawów i łagodzi dolegliwości osób dotkniętych chorobą Alzheimera. Leki mogą być również przepisywane na objawy wtórne, takie jak niepokój i depresja, lub bezsenność.
Ważna jest również opieka psychospołeczna, w tym psychologiczna i socjologiczna. Terapia choroby Alzheimera powinna obejmować zajęcia aktywizujące chorego, poprawiające jego samopoczucie oraz pomagając zachować funkcje intelektualne jednostki na dłuższy czas. Wskazana jest nie tylko psychoterapia, ale także treningi:
- umiejętności społecznych;
- wielowymiarowe: wpływające na funkcje pamięci, uwagi, myślenia, planowania czy rozwiązywania problemów;
- orientacji w rzeczywistości;
- wywoływania wspomnień.
Ważne jest również uczestnictwo w innych zajęciach aktywizujących, np. socjoterapii, muzykoterapii, arteterapii, jodze czy innych zajęciach ruchowych.
Jak zapobiegać chorobie Alzheimera?
Nie ma jednego określonego sposobu prewencji choroby Alzheimera. Jednak utrzymywanie ciała i umysłu w ciągłym ruchu, dobre odżywianie i unikanie alkoholu oraz tytoniu, które zwiększają szansę ryzyka choroby Alzheimera może przyczynić się do lepszej jakości życia. Warto pamiętać, że rolą osób starszych nie jest siedzenie na kanapie i szydełkowanie czy czytanie gazety. Jeśli to możliwe, trzeba cały czas pozostawać w aktywności fizycznej i umysłowej. Spacery, marszobiegi czy nordic walking są doskonałymi ćwiczeniami dla osób w każdym wieku i mają wiele zalet dla seniorów. Praktyka jogi, medytacji i rozciągania, takie jak pilates są również zalecane.
I nie można zapomnieć o umyśle. Ważne jest, by kontynuować naukę na wszystkich etapach życia. Może to być nowe hobby, nauka nowego języka, a nawet studiowanie na uniwersytecie trzeciego wieku. Warto polubić czytanie, ponieważ książki są wspaniałymi przyjaciółmi mózgu. Ćwiczenia matematyczne, gry logiczne, takie jak szachy i rozwiązywanie krzyżówek czy sudoku, również pomagają utrzymać połączenia między neuronami w dobrym stanie.
W zapobieganiu chorobie Alzheimera stosowana powinna być także dbałość o interakcje społeczne. Kontakty z przyjaciółmi i rodziną oraz bliskie więzi uczuciowe pomagają utrzymać zdrowie i równowagę psychiczną także w starszym wieku.
Znaczenie opieki – porady na temat choroby Alzheimera
Problemem choroby Alzheimera, zwłaszcza w jej późniejszym stadium, jest konieczność korzystania z opieki. Na początku pacjent może zachować pewną niezależność, nie wymagając wielkiej pomocy. Jednak w miarę rozwinięcia choroby Alzheimera często konieczna jest pomoc w pełnym wymiarze godzin, aby zapewnić choremu bezpieczeństwo i dobre samopoczucie. Opiekunowie, pielęgniarki, członkowie rodziny i przyjaciele muszą być obecni (czasami przez całą dobę), uzbroić się w cierpliwość i dbać o jedzenie, higienę, a także stworzyć przyjazne środowisko.
Nie ma co ukrywać – opieka nad pacjentami z chorobą Alzheimera jest wyczerpująca. Szukanie pomocy u innych członków rodziny, wykwalifikowanych opiekunów lub specjalistów może być krokiem absolutnie koniecznym, by samemu zachować zdrowie fizyczne i psychiczne.
Oto kilka sugestii dotyczących środków, które mogą ułatwić życie pacjentom i osobom, które się nimi opiekują.
- Niech osoba z chorobą Alzheimera nosi na sobie bransoletkę, naszyjnik lub inną ozdobę z danymi identyfikacyjnymi (nazwisko, adres, numer telefonu itp.) i napisem „Choruję na Alzheimera” albo „Mam problemy z pamięcią”. Jednym z pierwszych objawów jest utrata przez pacjenta orientacji, gdzie się znajduje, więc noszenie przy sobie jakiegoś identyfikatora jest niezbędne.
- Ustal codzienną rutynę i pomóż pacjentowi się jej trzymać oraz uprość ją tak, by mógł się angażować w podstawowe obowiązki.
- Możesz przykleić w całym domu karteczki z komunikatami: zgaś światło, zakręć kran, wyłącz telewizor itp.).
- Zachęć chorego do samodzielnego ubierania się, jedzenia, pójścia do łazienki, wzięcia prysznica. Kiedy na przykład nie jest już w stanie sam wziąć kąpieli, nadal może zastosować się do prostych wskazówek, takich jak: „Zdejmij buty. Zdejmij koszulę, spodnie. Teraz idź pod prysznic”.
- Ogranicz możliwości wyboru. Zamiast pokazywać kilka dań do wyboru, zaoferuj tylko dwa rodzaje.
- Upewnij się, że pacjent otrzymuje zbilansowaną dietę i uprawia aktywność fizyczną na miarę swoich możliwości.
- Wyeliminuj z otoczenia chorego alkohol i papierosy, ponieważ pogłębiają upośledzenie funkcji psychicznych.
- Dbaj o życie rodzinne i towarzyskie pacjenta.
- Zreorganizuj bezpieczną przestrzeń domową, usuń przedmioty i sytuacje, które mogą stwarzać zagrożenie. W zaawansowanych stadiach choroby należy zachować taką ostrożność przy chorych na Alzheimera, jak przy małych dzieciach.
- Bądź świadomy postępującej ewolucji choroby. Utracone umiejętności nigdy nie zostaną odzyskane.
- Zapewnij sobie wsparcie bliskich, rodziny i przyjaciół oraz profesjonalną pomoc dla chorego.
Warto pamiętać, że wczesna diagnoza bardzo pomaga spowolnić rozwój choroby. Dlatego jakiekolwiek problemy z funkcjonowaniem poznawczym lub złym samopoczuciem powinny być zgłaszane na wizytach u lekarza rodzinnego, neurologa, geriatry czy psychologa. Ci eksperci mogą zidentyfikować objawy, o których możesz nawet nie pomyśleć, że są symptomami rozwoju choroby Alzheimera.
Wpis blogowy nie jest artykułem naukowym. Ma jedynie charakter informacyjny i nie zastąpi konsultacji ze specjalistą.
